დავიწყებ იმით, რომ 1992 წლის 23 ივლისს, აფხაზეთი აცხადებს დამოუკიდებლობას, ყოველგვარი ქართული გენოციდის ან შევწროვების გარეშე, პირდაპირ აი ესე ჰაერზე თუ არ ჩავთლით იმ ინციდენს, რაც სოხუმში მოხდა 1989 წელს, სადაც ძირითადად ქართველები დაიღუპნენ, მაგრამ ეგ შორს წაგვიყვანს, რასაც მიუხედავად აზრთა სხვადასხვაობისა [1992 წლის 14 აგვისტოს ქართული შენაერთების აფხაზეთში შესვლა მოჰყვა. ბევრი კამათობს ამის შესახბ, რომ ეს არ უდნა მომხდარიყო, ბევრი იძახის საერთოდ საყაჩაღოდ შევიდნენო, (საინტერესოა ისე როდის მოასწრეს), მაგრამ რაც არ უნდა მომხდარიყო ომს თავიდან მაინც ვერ ავიცილებდით. მოკლედ... მათი გადაადგილების დროს პირველი შეტაკება სოფელ ოხურეისთან მოხდა, ოჩამჩირის მისასვლელთან, შემდეგი გულრიფშის რაიონ სოფელ აგუძერასთან, შემდეგ კი იქვე სოფელ მაჭარასთან. გზად აგრეთვე მოხდა შეტაკება სოფელ ტამიშთან, სადაც აფხაზებმა ხიდი ააფეთქეს, მაგრამ ბრძოლის შედეგად უკან დახევა დაიწყეს.
მოკლედ თუ არ ვცდები თარიღში 14-შივე, ქართველები სოხუმთან დაბანაკდნენ, იმ დღეს არძინბამ სოხუმის ტელევიზიით მობილიზაცია გამოცხადა და ყველას მოუწოდა ქართველების წინააღმდეგ საბრძოლო მოქმედებებში ჩაბმულიყვნენ. ამ დროს დაიწყო მოლაპარაკება ქართულ და აფხაზურ მხარეს შორის, რაც ვერანაირი შედეგით ვერ დასრულდა და რის შემდეგაც ქართული შენაერთები 18 აგვისტოს სოხუმში შევიდნენ, სადაც მათ წინააღმდეგობას 300 კაციანი აფხაზური მებრძოლი უწევდა, რაც მალევე სოხუმის სრული გაკონტროლებით და აფხაზების გუდაუთისკენ გაქცევით დასრულდა.
აქამდე 3 დღით ადრე 15 აგვისტოს, ქართველებმა სრულიად დროული ნაბიჯი გადადგეს და მოახდინეს გაგრაში დესანტის გადასხმა, იმავე დღეს დესანტმა ფსოუმდე არსებული ტერიტორია მთლიანად დაიკავა, ხოლო 19 აგვისტოს შავნაბადას ბატალიონმა გაგრა და სოფელი კოლხიდა უბრძოლველად დაიკავა, აფხაზები იქვე სოფელ ბზიფთან გამაგრდნენ. ანუ ქართველების ხელში აღმოჩნდა ტერიტორია მამძიშხის და გაგრის ქედის დასავლეთით:
ამის შემდეგ 21 აგვისტოს მთილ ხალხთა კონფედერაციამ ომი გამოგვიცხადა, რომელთა შემოდინება ძირითადად დაიწყო მთიდან და ზღვიდან, რადგან რუსეთთან მიმავალი გზა ჩაკეტილი გვქონდა. ფრონტის ხაზი გადიოდა გაგრასთან, მდინარე გუმისთასთან და ტყვარჩელი-ოჩამჩირეს აფხაზებით და ნაწილობრივ სომხებით დასახლებული სოფლები რჩებოდა სეპარატისტების კონტროლ ქვეშ, სადაც ადგილი ჰქონდა გარკვეულ შეტაკებებს. ქვემოთ მოცემულ რუკაზე წითლად მოხაზულია, სეპარატისტების მიერ კონტროლირებადი ტერიტორიები (აცდენა შეიძლება იყოს რამოდენიმე სოფელთან მიმართებაში)
ამის შემდეგ დგება ისტორიული მომენტი და 1992 წლის 3 სექტემბერს მოსკოვში ხელი ეწერება შეთანხმებას ცეცხლის შეყვეტის თაობაზე, სადაც ერთმენეთს ხვდება ბ. ელცინი (რუსეთის პრეზიდენტი) ე. შევარდნაზე, და ვლადისლავ არძინბა (აფხაზეთის სეპარატისტების მეთაური), ახალგაზრდებისთვის ვწერ ამას დეტალურად შეიძლება ზოგმა არ იცოდნენ. სადაც გადაწყდა, რომ 5 სექტემბერს ცეცხლი, უნდა შეწყვეტილიყო და მხარეები უნდა დაბრუნებოდნენ თავიანთ პოზიციებს. ამ შეთანხმების მიზანი იყო მარტივი, სეპარატისტების მოძლიერება გაგრაზე შეტევისთვის, რადგან გაგრის ვერ აღების შემთხვევაში, აფხაზეთის საქმე დამთავრებული იქნებოდა - მოვიდოდა ზამთარი ჩაიკეტებოდა მთის გზები და მათი გუდაუთის რაიონი ბლოკადაში მოექცეოდა. ანუ რუსეთმა, რომელიც ამ კონფლიქტში, როგორც თვითონ ამბობს მხარე არ ყოფილა და უბრალოდ იყო "მირატვორეცი", ამის შედეგად კიდევ უფრო ინტერნსიურად მოახდინა აფხაზების აღჭურვა, როგორც სამხედრო კუთხით გუდაუთის ბაზიდან, ისევე ცოცხალი ძალით... გუდაუთა ზედა რუკაზე არ დამიტანია, მაგრამ ალბათ ყველამ იცით სადაცაა.
რათქმაუდნა საქართველომ ეს ხელშეკრულება პირნათლად შეასრულა, ხოლო დამრღვევი სეპარატისტების მხარე გამოვიდა
1 ოქტომბერს დაიწყო შეტევა გაგრის მიმართულებით...
როგორც ზემოთ ვთქვი, გაგრის აღება და ასევე მამიშხას მთიდან არსებული ბილიკების კონტროლი აფხაზებისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი იყო, რადგან ახლოვდებოდა ზამთარი. მათი მძიმე ტექნიკა ადვილად გადაადგილდებოდა, იმ ადგილებზე, რომელიც წესით ჩვენს მიერ დანაღმული უნდა ყოფილიყო. აფხაზთა მთავარ ძალას შამილ ბასაევის ჩრ. კავკასიელთა ბატალიონი და კაზაკები შეადგენდნენ, საერთო ჯამში ქალაქს დაახლოებით 600 ადამიანი უტევდა. პირველ დღეს სოფელი კოლხიდა დაიკავეს, შეორე დღეს შეტევა გაგრის მიმართულებით განაახლეს, იმ მომენტში გაგრაში არსებული 3 000 მეომარიდან, მას მხოლოდ 109 ადამიანი იცავდა, რაც იქ არსებულ არეულ სიტუაციაზე მიანიშნებდა, მოკლედ ამაზე ბევრ აღარ გავაგრძელებ არ მსიამოვნესბს, ამაზე წერა, 2 ოქტომბერს სეპარატისტებმა გაგრა აიღეს და ხოლო 5-ში თუ 6-ში უკვე ფსოუსთან თავიანთი დროშა ჩამოკიდეს. ადგილობრივ მოსახლეობას კი სასტიკად გაუსწორდნენ, რომელთა გვამები თუ როგორ იყო ქალაქის ქუჩებში მოფენილი, ალბათ ეს კადრებიც გექნებათ ნანახი. მოკლედ გახსენეს საზღვარი "მირატვორცებთან" და დაიწყეს საბრძოლო ძალის შემომატება უფრო მეტი ინტენსივობით, მარტში მათ ბაგრამიანის ბატალიონიც შეურთდა.
ამის შემდგომ ბრძოლა ორ ფრონტზე მიდის, მდ. გუმისთაზე (ზედ ქ. სოხუმის მარცხნივ) და ტყვარჩელის და მის მიმდებარედ არსებულ სოფლებში, როგორც ეს წინა რუკაზე იყო დახაზული, გაგრის რ/ნ-ის გამოკლებით.
პირველ ფრონტზე, კერძოდ მდინარე გუმისთასთან
აფხაზები აგრძელებდნენ პერიოდულ შეტევებს, 4 ნომებერს კამანი-შრომის მიმართულებით.
15 ნომბერს რუსული ავიაცია, რომელიც თავისი თქმით არაფერ შუაში არ იყო ამ კონფლიქტში და მხოლოდ გარედან უყურებდა და "იტანჯებოდა" იმის ყურებით თუ როგორ ხოცავდნენ ქართველები და აფხაზები ერთმანეთს, ბომბავს მდ. გუმისთზე არსებულ საქართველოს საჯარისო ნაწილების პოზიციებს.
18 ნომბერს რუსული ავიაცია ბომბავს სოფ. კელასურას.
2-5 დეკემბერს რუსული ავიაცია კვლავ ბომბავს გუმისთასთნ არსებულ ქართულ ნაწილებს.
9 დეკემბერს რუსეთის ავიაცია ბომბავს სოხუმის საცხოვრებელ უბნებს, სადაც იღუპება 13 ადამიანი.
10 დეკემბერს რუსული ავიაცია ბომბავს სოფ. ახალდაბას, სადაც იღუპება 11 ადამიანი.
13 მარტს მოხდა გუმისთის პოზიციების და სოხუმის დაბომბვა, მსხვერპლი არ ყოფილა.
14 მარტს რუსული ავიაციის მიერ დაიბმობა ქ. სოხუმი, დაიღუპა 2 და მძიმედ დაიჭრა 12.
ამ რუსული დაბომბვების მიზანი კი, სოხუმში არსებული ქართულ შენაერთებში შიშის და პანიკის დათესვა იყო, მსგავსად ის რაც მოხდა 2008 წლის აგვისტოში, მოტივით "აი, რუსული ავიაცია მოდის და მაგას რას ვუზამთ", რასაც არათქმაუნდა არ აჰყვნენ იქ მყოფი მეომრები.
ამ დროს ანალოგიურად შეტაკებები მიდის, ტყვარჩელის და ოჩამჩირის სეპრატისტებით კონტროლირებად სოფლებში:
წითლად მონიშნული აფხაზების მიერ კონტროლირებადი ტერიტორია (შეიძლება იყოს უზუსტობა), შავი და იისფერი ფერებით შეტაკებების ადგილები:
26 ოქტომბერს შეტევა ხდება ოჩამჩირეზე, სადაც აფხაზებს ეღუპებათ 40 მებრძოლი, ხოლო 20 ვარდება ტყვედ.
29-30 ნომბერს შამილ ბასაევი იღებს ქართულს სოფელს ქოჩარას და ანადგურებს მას. ამავე დროს რუსი ინსტრუქტორები სოფელ ჭლოუში ქმნიან საბრძოლო მომზადების ცენტრს, სოფლე რეკაში ხდება აფხაზთამორიგი ბატალიონის ფორმირება.
9 დეკემბერს სოფელ კოჩარაში მოხდა შეტაკება.
27 დეკემბერს ოჩამჩირის რ/ნ-ში სეპარატისტების მიერ ავტომაგისტრალზე პერიოდული შეტევების გამო, ქართველები დაიძრნენ ტყვარჩელის მიმართულებით და დაიკავეს პოზიციები სოფელ აკვასკვამდე.
3 იანვარს სოფელ ცხენიწყალთან მოხდა აფხაზური შეტევის მოგერიება.
7 იანვარს სოფ. კინდღთან მოხდა შეტაკება, აფხაზებმა უკან დაიხიეს.
11 იანვარს ოჩამჩირე გალის რაიონის საზღვარზე ქართველებმა გაანადგურეს აფხაზთა დივერსიული ჯგუფი.
13 იანვარს სოფელ ფოქვეშთან (აკვასკვას მარჯვნივ) მოხდა აფხაზების შეტევის მოგერიება.
15 იანვარს მოხდა შეტაკება სოფელ კუტოლთან.
1-2 მარტს აფხაზებმა დაიკავს სოფელი მერკულა და ლაბრა.
5 მარტს აფხაზები შევიდნენ სოფელ ბედიაში.
12 მარტს რუსულმა ავიაციამ დაბომბა სოფელი ცაგერას მშვიდობიანი მოსახლეობა, დაიღუპა 2 დაიჭრა 9.
მოკლედ, გაგრის დაკარგვის შემდეგ, მცირედი შეტაკებები კლავ გრძელდება, ორივე ფრონტზე... გადავიდეთ ეხლა გუმისთას ფრონტზე, სადაც ზემოთ თქმული რუსული ავიაციის იერიშების შედეგ, იწყება აფხაზების შეტევა გუმისთაზე ქ. სოხუმის მიმართულებით.
1993 წლის 16 მარტს ღამის 2.00 საათზე გუმისთის ხაზზე მყოფ ქართულ ბატალიონებს რუსულმა ავიაციამ ცეცხლი გაუხსნა. საავიაციო და საარტილერიო დამუშავების შემდეგ დილის 5.00 საათზე აფხაზთა ქვეითი ნაწილები შეტევაზე გადმოვიდნენ.
აფხაზებმა შეტევაში იმ დროს მათ ხელთ არსებული ყველა ძალა ჩართეს. ქართული პოზიციების მასირებული იერიში რვა კილომეტრიან მონაკვეთზე ერთდროულად დაიწყო. დარტყმის ძირითადი მიმართულება სარკინიგზო სადგურთან და აჩადარასთან შეიქმნა . თუ აფხაზები ხიდებს აიღებდნენ, ისინი შეტევაში ჯავშან ტექნიკასაც ჩართავდნენ. განსაკუთრებით მძიმე მდგომარეობა სარკინიგზო ხიდთან და აჩადარასთან შეიქმნა. სანგრებში ხელჩართული ბრძოლა მიმდინარეობდა. ქართულმა ნაწილებმა ფლანგებზე შეტევას გაუძლეს. დილის 7:00 საათზე ცენტრში პოზიციებზე ფრონტის ხაზი მაინც გაირღვა. აფხაზურმა ფორმირებებმა ქალაქის გარეუბანში შეაღწიეს. გუმისთაზე განლაგებულ ბატალიონებს ალყაში მოქცევის საშიშროება დაემუქრათ, თუმცა გარღვევა მალე შეაჩერეს. წინა ხაზზე რეზერვიდან გადასროლილმა ნაწილებმა გარეუბანში შემოსული მოწინააღმდეგე ალყაში მოაქცია და მთლიანად გაანადგურა. ღამის განმავლობაში რუსულმა ავიაციამ, რომელიც ისე და ისევ ვითომდა საერთოდ არ ერეოდა ამ კონფლიქტში, კიდევ მოახდინა ქალქის დაბომბვა. 16 მარტს განსაკუთრებული როლი არტილერიამ ითამაშა. იერიშზე გადმოსულ სეპარატისტთა უკანა ეშელონი ქართული ქვემეხების ცეცხლში მოჰყვა. რის გამოც აფხაზებმა უდიდესი დანაკარგი განიცადეს. აშკარა გახდა, რომ აფხაზთა შტურმი მიზანს ვერ აღწევდა. დაახლოებით 15:00 საათისთვის სეპარატისტებმა უკან დახევა დაიწყეს. დღის ბოლოს გუმისთა აფხაზებისგან მთლიანად გაიწმინდა. მარტო დაღუპულების სახით აფხაზურმა მხარემ 1000-მდე კაცი დაკარგა, ყველაზე დიდი ზარალი ბაგრამიანმა და კონფედერატებმა ნახეს.
აფხაზებმა ქართვლების ამ შეტევით იმხელა სტრესი მიიღეს, რომ ერთმანეთს ასწრებდნენ უკან, გუდაუთისკენ თუ ფსოუსკენ თვითონაც ვერ აცნობიერებდნენ ბოლომდე სად მირბოდნენ, მაგრამ ქართული მხარე იერიშზე კვლავ არ გადაასულა, ამაოდ ელოდა ბრძანებას ამის შესახებ, თუ რატომ გაუგებარია.
ამის შემდეგ არძინბა მოსკოვში გავარდა და დახმარებისთვის რუსეთს მიმართა, რუსეთის მეშვეობით უკვე მეორედ დაიდო ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმება, 1993 წლის 14 მაისს, რომელიც ძალაში 20 მაისიდან უნდა შესულიყო. ჩვენ რათქმაუნდა ისევ დიდი პარადით მოვაწერეთ ხელი და ვიყავით იმის იმედად, რომ ომი დამთავრდა, რუსეთი გადაგდებით, როგორ გადაგვაგდებდა? ესეთი პატიოსანი ქვეყანა. რის შედეგადაც, აფხაზებმა დაიწყეს განცდილი სტრესის მოხსნა და თავისი პოზიციების გამაგრება, ახალი ძალებით.
ამ შეტაკებით რუსები (და არა აფხაზები) მიხვდნენ, რომ სოხუმს ესე პირდაპირი ბრძოლით ვერ აიღებდნენ და შეიმუშვეს ესეთი გეგმა, ჯერ უნდა დაეკავებინათ სოხუმის ჩრდილოეთით არსებული სოფლები, რომლებიც მაღალ სიმაღლეზემდებარეობდნენ და საიდანაც სოხუმი ხელის გულივით ჩანდა და დესანტით მოეხდინათ ოჩამჩირე სოხუმის გზის პარალიზება, ტყვარჩელი-ოჩამჩირის მიმდ. სოფლებიდან გადმოსროლილი დამხმარე რაზმებით, რათა ქართველები სოხუმს ვერ დახმარებოდნენ.
ამის გამო 17 მაისს ტყვარჩელიდან აფხაზებმა შეუტიეს უშედეგოდ ოჩამჩირეს, რათა მოეხდინათ გზის კონტროლი - მოსინჯეს ძალები. ხოლო 21 მაისდან დაიწყეს დღეში 7-8 რუსული შვეულფრენით, რომელთა ტვირთამწეობაც რამოდენიმე ტონა იყო, ჩამოკიდებული ტვირთით, ტყვარჩელის მიმართულებით ფრენა. ამ მიმართულებით:
24 და 26 მაისს ქართველებმა ჩამოგდეს თითი თითო ვერტმფრენი. 27 მაისს რუსეთიდან ტყვარჩელში შვეულმფრენებით გადაიყვანეს 120 ბოევიკი, შემდეგ კიდევ 200. 9-10 ივნისს სოფლ თხინაში გააკეთეს 6 რეისი, სადაც ჩაიყვანეს ბოევიკები და ჩაიტანეს შეიარაღება.
16 ივნისს სოხუმის გავლით მანქანებით, ჩაიტანეს ვითომ მარტო ჰუმანიტარული ტვირთი, რომელიც ქართველებმა სათანადოდ არ შეამოწმეს. მოკლედ მიდიოდა ინტენსიური მზადება სოფელ ტამიშში დესანტის გადასასხმელად და მათ დასახმარებლად.
ქართველებისთის მოულოდნელად 2 ივლისს დაბა ტამიშთან აფხაზებმა საზღვაო დესანტი გადმოსხეს. დესანტის რაოდენობა 600 კაცს შეადგენდა, რომლის ძირითად ბირთვს, სპეციალური დანიშნულების ბატალიონის დნესტრის და ტირასპოლში დისლოცირებული 14 არმიის მებრძოლები შეადგენდნენ, ბატალიონის დესანტირებას რუსეთის სამხედრო ხომალდი უზრუნყველობდა. 2 ივლისს ტამიშის მუნიციპალიტეტში ბაზირებული ქართული ნაწილები სანაპირო ზოლის კონტროლს პრაქტიკულად არ ახორციელებდნენ. დესანტმა ამით ისარგებლა და ნაპირზე დაუბრკოლებლად გადავიდა. დესანტმა ცაგერა-ტამიშის სამხრეთი მონაკვეთი დაიკავა (ზღვის სანაპირო ზოლიდან) და პლაცდარმის სწრაფი გაფართოება დაიწყო. 2 ივლისს, გამთენიისას პირველი დარტყმა ტამიშში ლაბრასა და ზემო კინთხში განლაგებულმა ნაწილებმა მიიღეს, რის შედეგადაც გამაგრდნენ ლაბრასა და ტამიშში. დესანტთან ერთად გააქტიურდა ოჩამჩირის მუნიციპალიტეტში მოქმედი აფხაზური ფორმირება. ჯგერდიდან გამოსულმა ჯგუფმა შინაგანი ჯარების ნაწილს ჩრდილოეთიდან შეუტია. შეტევა იმდენად მოულოდნელი იყო, რომ პოზიციაზე მყოფი ყველა ქართველი ჯარისკაცი დაიღუპა. ქართულმა მხარემ სამი საათის განმავლობაში დაახლოებით 300-მდე მებრძოლი დაკარგა. დესანტმა ოჩამჩირე-სოხუმის მაგისტრალის კონტროლი დაიწყო.
2-10 ივლისს სოფ. ცაგრესთან დაიწყო გააფთრებული ბრძოლები, სადაც აფხაზთა ფორმირებები განადგურდა. ქართული არტილერიის მიერ მოხდა ხელახალი დესანტის გადმოსხმის შეჩერება. ქართველებმა ჩაძირეს 3 კატარღა და 1 გემი. გაანადგურეს 2 ტანკი და ჩამოაგდეს 2 ვერტმფრენი.
ერთკვირიანი პაუზის შემდეგ ოჩამჩირის მუნიციპალიტეტში დესანტმა ანუარხუს შტურმი დაიწყო. 9 ივლისს, დილის 6.00 საათზე, მძიმე ტექნიკის მხარდაჭერით აფხაზები შეტევაზე გადმოვიდნენ. ისინი სიმაღლის აღებას ნებისმიერ ფასად ცდილობდნენ. განუწყვეტელი ბრძოლა ხუთი საათის განმავლობაში მიმდინარეობდა. კრიტიკულ წუთებში, ახალ კინთხში ბაზირებულმა საარტილერიო დივიზიამ დესანტზე იერიში მიიტანა. მოწინააღმდეგემ ამოცანა ვერ შეასრულა. დაღუპულების სახით დესანტმა 150-მდე მებრძოლი დაკარგა. მწყობრიდან გამოვიდა სამი ტანკი. საქართველომ აღადგინა კონტროლი გზის მონაკვეთზე, სოფელ ტამიშტან ახლოს. 10-ში აფხაზებმა დატოვეს ტამიში. ანუარხუზე წარუმატებელი იერიშის შემდეგ მოწინააღდეგეების დესანტმა 10 ივლისს კინდღის მიმართულებით გაჭრა სცადა, თუმცა ესეც ვერ მოახერხა. სეპარატისტებს გზა ქართველებმა გადაუჭრა. დესანტმა წინ წაწევა ვერ შეძლო და გაიფანტა. აფხაზებმა ტყვარჩელისკენ პატარა ჯგუფებით გადასვლა დაიწყეს. 11 ივლისს ოჩამჩირიდან წამოსულმა დაჯგუფებამ დესანტის ნარჩენები საბოლოოდ გაანადგურა.
ამის პარალელურად, რუსებმა დაიწყეს თავისი გეგმის განხორციელება, სოხუმის ჩრ. მდებარე სოფლების დაკავებით, სოხუმის (მდ. გუმისთა) ფრონტზე:
აფხაზებმა შრომა-კამანის მიმართულებით მძიმე ტექნიკა გადაისროლეს და სამი დღის განმავლობაში სოხუმ-ჰესი, სოფელი გუმა და ახალშენი აიღეს. მოწინააღმდეგე სტრატეგიულ დასახლებას კამანს მიუახლოვდა. რასაც ქართულმა მხარემ სამწუხაროდ თავის დროზე დიდი ყურადღბა არ მიაქცია.
4 ივლისს ახბიურქის აღება სცადეს, მაგრამ ქართველებმა მათ მოგერიება შესძლეს, გაანადგურეს 2 ვერტმფრენი და 50 მებრძოლი.
5 ივლისს სოფელ კამანს კვლავ შეუქტის და რისი აღებაც მოახერხეს, ადგილობრივი ეთნიკურად ქართული მოსახლეობა გაანადგურეს.
9 ივლისს მოახერხეს სოფელი შრომის აღება.
14 ივლისს მოახერხეს სოხუმი ჩრდილოეთით არსებული ყველა სიმაღლის დაკავება
17 ივლისს ქართველებმა სიმაღლეების დაბრუნების ოპერაცია დაიწყო მაგრამ ეს ოპერაცია წარუმატებლად დამთავრდა.
3 ივლისს სადესანტო ნაწილებმა სიმაღლე ანუაარხუს პირველად შეუტიეს. ბრძოლა დაზვერვით ხასიათს ატარებდა და იგი ნახევარ საათში დასრულდა. თუ სიმაღლეს აიღებდნენ, სეპარატისტები ოჩამჩირე-სოხუმის მაგისტრალზე სრულ კონტროლს დააწესებდნენ. ქართულმა მხარემ დესანტის ლიკვიდაციისათვის მზადება დაიწყო. მოლაპარაკების შედეგად დესანტის ლიკვიდაციაში მონაწილეობაზე თანხმობა განაცხადა ექს-პრეზიდენტ ზვიად გამსახურდიას მომხრე ფორმირებებმა.
ამის შემდეგ, როდესაც სოხუმის სიმაღლეები უკვე დაკავებული იყო, ხოლო ოჩამჩირეში არც თუ ისე დიდი წრმატება ჰქონდათ მიღწეული აფხაზ სეპრატისტებს, მათ ახალი შეტევისთვის კვლავ ძალების მობილიზება ესაჭიროებოდათ და რაიმე სახით სოხუმის დაცვის მორღვევა უნდა მოეხერხებინათ, ამიტომაც რუსეთმა კვლავ მორიგ ხერხს მიმართა და ახალი ე.წ. სამშიდობო ხელშეკრულება გააფორმა. წინა 2-ის შემთხვევაში პირდაპირ თუ ირიბად გადაგვაგდო, რაც ნორმანულად მოაზროვნე ხელისუფლებას უნდა გაეთვალისწინებინა, მაგრამ ამ ჯერად ამ შეთანხმებას გაუგაონარი სირობა მოჰყვა თან, ჩვენი მხრიდან.
1993 წლის 27 ივლისს, სოჭში კონფლიქტის მონაწილე მხარეებმა, რუსეთის შუამავლობით, მორიგ შეთანხმებას მოაწერეს ხელი. შემუშავებული დოკუმენტის მიხედვით აფხაზეთს ტოვებდა ყველა დაქირავებული მებრძოლი, რაც რეალურად არ მომხდარა, აგრეთვე საქართველოს შეიარაღებული ფორმირებების უმეტესობა, რაც მოხდა. სოხუმიდან უნდა გაეტანათ ქართული არმიის ჯავშან-ტექნიკა და არტილერია. რაც აგრეთვე მოხდა და არათუ სოხუმიდან, არამედ მთელი აფხაზეთიდან, ხოლო ამ ყველაფრის გატანაში რუსეთს ტრანსპორტირების ფულიც კი გადავუხადეთ
აფხაზურ ტექნიკაზე კონტროლი აფხაზეთში დისლოცირებულ რუსულ ნაწილებს დაევალა. მოკლედ ეს ხელშეკრულება იყო კაპიტულაციაზე ხელის მოწერა. ამის შემდეგ სოხუმში მოსახლეობამ დაბრუნება დაიწყო, აგრეთვე გაუგონარი სიდებილე, განსაკუთრებით სექტემბერში, განახლდა სწავლის პროცესი 1 სექტემბერს, ამავე დღეს სოხუმიდან უკანასკნელი ტანკი და ქვემეხი გაიტანეს. ქართულმა მხარემ კვლავ ივაშკაცა და გუმისთის ხაზის განაღმვასაც დასათანხმდა რუსებს.აფხაზები რუსების დახმარებით კვლავ აქტიურად ემზადებოდნენ და ამ ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმების უკვე მესამედ დარღვევას აპირებდნენ, საინტერესოა კიდევ რამდენჯერ უნდა დაერღვიათ რომ ჩვენი მხარე მიმხვდარიყო, თუ რას ნიშნავდა რუსების მიერ ორგანიზირებული ცეცხლის შეწყვეტა? მოკლედ რუსებმა დასახეს გეგმა, შეტევა დაიწყებოდა ეშერადან გუმისთას გავლით სოხუმის მიმართულებით, მერე ფლანგს სოხუმის მხარეს გახსნიდა, მის ჩრ. დაკავებული სიმაღლეები, ხოლო ტყვარჩელში და ოჩამჩირის რ/ნ-ში გამაგრებული სეპარატისტები სოფელ ახალდაბაში მოახდენდნენ ოჩამჩირე-სოხუმის დამაკავშირებელი მაგისტრალის გადაკეტვას და ოჩამჩირეს მახლობად მცირერიცხოვანი შეტევების ორგანიზებას, რაც ქართულ ძალებს გადაუკეტავდა სოხუმისკენ დამატებითი ძალების გადასროლის შესაძლებლობას. სოხუმში შესაღწევად მხოლოდ სახაერო სივრცე დარჩებოდა, რომლის ჩაკეტვასაც რუსები ბაბუშერას აეროპორტის სიახლოვეს, ჰაერ-საწინააღმდეგო სისტემით აღჭურვილი აფხაზთა კატარღის გაჩერებით მოახერხებდნენ... რუსები ამ ბრძოლის დამთავრებას 4 დღეში აპირებდნენ
16 სექტემბერს სეპარატისტებმა ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმება დაარღვიეს და იერიშზე გადავიდნენ. აფხაზთა არტილერიამ, რომელიც წესით რუს სამხედრო დამკვირვებლებს უნდა ეკონტროლებინათ, ცეცხლი გახსნა, სეპარატისტების მხარდაჭერას რუსეთის ავიაცია ახორციელებდა, რომელიც მშვიდობის გარანტი უდნა ყოფილიყო. სეპარატისტებმა 17 სექტემბერს მდ. გუმისთა გადმოლახეს და შრომიდანაც დაიძრნენ, არტილერიის და მძიმე ტექნიკის გარეშე დარჩენილი სოხუმი, რომელიც ისედაც ცუდ მდგომარეობაში იყო "მირატვორცი" რუსული ავიაციის მიერ იბომბებოდა. 19 სექტემბერს მძიმე ბრძოლის შედეგად აფხაზებმა აჩანდარა აიღეს და აფხაზურმა კატარღებმა სოხუმის საჰაერო სივრცე გადაკეტეს.
მაგრამ 19 სექტემბერს რუსეთი აღშფოთდა აფხაზების ამ ქმედებაზე, დაგმო მათი ქმედება და განაცხადა რომ აფხაზეთს ელ. მომარაგებას შეუწყვიტავდა თუ ისინი საბრძოლო მოქმედებებს არ შეწყვეტდნენ. ანუ თვითონ დაგეგმეს სამხედრო კამპანია, ინტენსიურად ახორციელებდნენ აფხაზების გაწვრთაას ამ ბრძლისთვის, თავისი თვითმფრინავებით ბომბავდნენ ჩვენ ტერიტორიებს, მაგრამ გმობდნენ აფხაზთა ქმედებას და მოუწოდებდნენ ბრძლის შეწყვეტისკენ
ამ დროს სოფელ ჯგერდიდან გამოსულმა 300 კაციანმა ფორმირებამ, სოფელი ახალდაბასთან მდინარე კოდორზე გადასასვლელი ხიდი გადაკეტა, ასევე ტყვარჩელი-ოჩამჩირის დაჯგუფებამ ანუაახუში, ლაბრაში და კინდღში წინააღმდეგობის მცირე რაზმები გაამაგრა, რათა სოხუმისკენ მიმავალი ქართული ფორმირებები გაჩერებინდათ, სოხუმი სრულ ალყაში მოექცა, აფხაზებმა სოფელ აძიუბჟაში გადაჭრეს ელ. ენერეგიის მიწოდება სოხუმისთვის და ქალაქი სულ ვაკუუმში მოაქციეს. სოხუმზე ინტენსიური შეტევა 2 მხრიდან მძიმე ტექნიკის და რუსული ავიაციის დახმარებით გრძელდებოდა, შრომადან ინტენსიურად ჩამოსულ სეპარატისტებს ძირითადად რუსი ოფიცრები მეთაურობდნენ, სადაც ქართველები თითქმის მხოლოს იარაღის ამარა იყვნენ დარჩენილები, მაგრამ ამ ყველაფრის მიუხედავან აფხაზებმა, მხოლოდ უმნიშვნელოდ წაიწიენ წინ, ქართველები წარმოუდგენელი თავგანწირვით იცავდნენ სოხუმს.
21 სექტემბერს ოჩამჩირედან სოხუმის გადასაჩენად 5 000 კაცი დაიძრა, სადაც 40 ერთეული ჯავშან ტექნიკა იყო, გზაში ქართველები აფხაზებს გადააწყდნენ და სწრაფი გაგრძელების ნაცვლად მათთან შეტაკებაში ჩაბმა მოუხდათ. 22 სექტემბერს ოჩამჩირე-სოხუმი მაგისტრალის გახსნის ოპერაცია დაიწყო, 5 000 კაციანი რაზმი ახალდაბის ხიდთან 300 კაციან აფხაზების რაზმს შეეჯახა. აფხაზებმა ქართული 2 ტანკი ააფათქეს, რიც გამოც შეტევა შეჩერდა, 23 სექტემბერს იგივე მოუვიდა წინ გაუშვებულ ტანკებს, რომელბიც აფხაზებმა კვლავ ააფეთქეს. 5 დღე მათ გარღვევას უშედეგოდ ცდილობდნენ.
22 სექტემბერს აფხაზებმა ქალაქში შესვლა დაიწყეს, დაიწყო ქალაქის ბრძოლები. ქართველები მაინც თავგანწირვით იცავდნენ ქალაქს, მოსახლეობა ყველა მეთოდებით გარბოდა ქალაქიდან, მაგრამ აფხაზები ქალაქის აღებას მაინც ვერ ახერხებდნენ და 24 სექტემბარს უკვე ქალქის წინააღმდეგ ყველა არსებული რეზერვი ჩართეს, მაგრამ კვლავაც უშედეგოდ. ქართველბი კი 5 000-იან დამხამრე ძალის მოლოდინში იყვნენ. 25 სექტემბერს სეპარატისტები ინტენსიურ შეტევაზე გადავიდნენ და აიღეს შუქურას რაიონი, რკინიგზის სადგური და ფუნიკულიორი, ქალაქი ფაქტიურად დაკარგული იყო, რასაც 27 სექტემბერს სოხუმის დაცემა მოჰყვა, ამ ხნის მანძლზე ქართულმა შენაერთებმა კვლავ ვერ მაოხერხეს კოდორის გადაკვეთა და სოხუმის ალყაში მყოფი მებრძოლების დახმარება.
28 სექტემბერს გრძლედება გულრიფშის რაიონის დაბობმბვა, 29 სექტემბერს აფხაზები უბრძოლველად გულრიფში შედიან. სოხუმის მებერძოლებმა კოდორისკენ დაიხიეს, საიდანაც მასობრივად ხდებოდა დევნილების გადასლა 25-28 სექტემბრიდან. უკან დაიხიეს ახალდაბასთან განალაგებულმა ქართულმა შენაერთებმაც, რომლებიც აფხაზეთიდან გავიდნენ და ოჩამჩირესთან გამაგრება არც მოახდინეს, რის შედეგადაც 30 სექტებმბერს ოჩამჩირე და გალი აფხაზმა სეპარატისტებმა და მათ მოკავშირეებმა უბრძოლველად დაიკავეს.
)))
თვითონ აფხაზებსაც აწუხებთ ეს წინათ ტესტი ჩაატარეს და უმეტესობამ ვერ გადალახა ამიტომ მშობლებს მოუწოდებენ შვილებს სახლში აფხაზურად ელაპარაკონ
