#თარგმანები
მთარგმნელისაგან:
ოდენის ეს ლექსი ,,აქილევსის ფარი”(1952) წარმოადგენს თავისებურ, ასე ვთქვათ, ტრაგიკულ პაროდიას ჰომეროსის პოემის “ილიადას” იმ ვრცელი, ეკფრასისული მომენტისა, სადაც აქილევსის ფარის აღწერა გვაქვს.
ლექსი ინგლისურენოვანი პოეზიის საგანძურს მიეკუთვნება. თავად ავტორისათვის იგი იმდენად მნიშვნელოვანი იყო, რომ ორიოდე წელიწადში გამოსულ კრებულსაც ამ ლექსის სახელი უწოდა.
მითებიდან ცნობილია, რომ აქილევსის ფარი დედამისმა თეტიდამ ჰეფესტოს გამოაჭედინა.
ინგლისურად ლექსი წარმოადგენს გარდამავალ სახეობას თავისუფალი ლექსისა.
ორი სხვადასხვა, არამსგავსი საზომის რიტმული
მონაცვლეობა გალაკტიონმაც მოგვცა ,, დომინოში”, მე ვფიქრობ,იქ მან იქ სცადა ექვსტერფიანი და ოთხტერფიანი დაქტილური საზომების კომბინაციით - ანტიკური საზომების იმიტირება.
დაქტილური ჰეგზამეტრისა რეალიზება ქართულ ლექსში შეუძლებელია, რადგან ჩვენი ენა არ იცნობს ხმოვნის სიგრძე- სიმოკლეს.
საზომთა მონაცვლეობას ქართულ პოეზიაში გალაკტიონამდეც უძველესი ტრადიცია აქვს.(ვეფხისტყაოსანი)
საზომთა ცვლილება გვაქვს ბარათაშვილის “მერანის” რიტმშიც:
გასწი, მერანო, შენს ჭენებას არ აქვს სამძღვარი,
და ნიავს მიეც ფიქრი ჩემი, შავად მღელვარი!
გაკვეთე ქარი, გააპე წყალი, გარდაიარე კლდენი და ღრენი,
გასწი, გაკურცხლე და შემიმოკლე მოუთმენელსა სავალნი დღენი!
ლექსის თარგმნისას სირთულეს ქმნის ქართულ ნაცვალსახელის სქესის არარსებობა. ხშირად საჭირო ხდება დამატებითი სიცხადის შეტანა ტექსტში.
მე თავიდანვე შემოვიტანე ,,ქალი”, რომ გასაგები ყოფილიყო, რა ხდება ამ არცთუ მარტივ ლექსში.
ზემოთ პაროდია ვახსენე და აქ დავაზუსტებ. აქილევსის ფარზე, მიღებული აზრის თანახმად, კაცობრიობის მთელი მომავალია გამოსახული.
ოდენის ხედვით, ეს მომავალი - უაზრო ომთა მომავალია, სადაც სახედაკარგული, სტატისტიკურ სიმრავლედ ქცეული, განსჯადაკარგული, ხმადაკარგული, ღირსებადამცრობილი ხალხი იწირება.
ლექსი რიტმულად ორი ტიპის სტროფისგან შედგება.
პირველი, ,, თავისუფალი” ასეთია - მოკლე საზომით მასში გადმოცემულია ანტიკური მითი, ოდენისეული ინტერპრეტაციით.
იგი მხოლოდ ბოლოშია გარითმული(0C0C)
ხოლო მასთან დაპირისპირებული სხვაგვარი სტროფი თავიდან ბოლომდე გარითმულია და თანამედროვე ყოფას, უაზრო ომების, ომში დაუნდობლად გაწირული ადამიანების სურათს გადმოგვცემს.
უ.ჰ. ოდენი
აქილევსის ფარი
მის ზურგსუკნიდან წინ გადახედვას ცდილობდა ქალი,
სურდა ეხილა ლერწები და ზეთისხილები,
და მარმარილოს ქალაქები - მმართველიანი,
უხედნავ ზღვებზე ხომალდები,
მაგრამ ლაპლაპა ლითონზე ჩანდა,
რომ შეეცვალა ყველაფერი.
იყო უდაბნო ხელოვნური
და იყო ზეცა ტყვიისფერი.
მოჩანდა მინდვრები ბერწი და უსახო, რაღაც მიწისფერი,
არც ღერი ბალახი, არც სამეზობლოსი ნიშანი რამგვარი,
არ იპოვებოდა არცა რამ საზრდო და არც თავშესაფარი,
და მაინც, ავსებდა ან უსახურებას ბრბო
ფეხზე დამდგარი.
თვალი მილიონი, ჩექმა მილიონი იქ ჩამწკრივებული,
არაფრისმთქმელები, ნიშნის მომლოდინედ იქ გაჩერებული.
ხმა იყო ჰაერში, სახე არსად ჩანდა, ისე ვრცელდებოდა,
ამბობდა, - ამართლებს მიზეზს სტატისტიკა,
სამართლის ასეთის.
ხმის ტონი მშრალი კი მისებრ მოსწორებულ ალაგს ედებოდა,
არვინ იწონებდა და არც განსასჯელად არ ბჭობდა არც ერთი.
კოლონა კოლონას მტვრის ბუღში მისდევდა, ვით მტვერი მტვერს ერთვის,
მარშით მიდიოდნენ, გამძლებნი რწმენისა,
ლოგიკით მოგვრილის,
და სადღაც მზად იყო მათი მომლოდინე მწუხარე ადგილი.
მის ზურგსუკნიდან წინ გადახედვას ცდილობდა ქალი,
სურდა ეხილა რიტუალური ღვთისმოსავობა,
უშობელები, ყელზე თეთრი ყვავილწნულებით,
სასმლის კურთხევა და მსხვერპლშეწირვა,
მაგრამ ლაპლაპა ლითონზე არსად
მოჩანდა რამე საკურთხეველი.
იხილა მხოლოდ მოთამაშე შუქი გრდემლური.
სხვა სცენა იყო იქ სახილველი.
არის სასამართლო საველე შეკრული აქ მავთულხლართებით,
და პირებს სამხედროს (მოწყენას უქარვებს - ხუმრობა ვიღაცის)
ისეთი სიცხეა, რომ დაცვას ფორმაში სული ეხუთება,
ბრბო ჩვეულებრივი, შემყრელი მრავალის მორჩილის მის კაცის,
უსიტყვოდ მცქერალის, უძრავის, უთქმელის და მზერანატაცის:
სამი ფერწასული როგორ გაიყვანეს, უცქერენ ასობით,
და როგორ მიაბეს მერე სათითაოდ ბოძს, მიწას ჩასობილს.
მასა და დიდება ამა სამყაროსი; ყოველი, სიმძიმე
უჭირავს რასაც კი, და მასას უცვლელად ინახავს,
სულ სხვათა ხელშია; ხოლო დარჩენილი ესაა, რამ მცირე,
შველას არ მოელის, მიზნად ვერც ისახავს.
მტერმა აისრულა უკვე, რაც უნდოდა, აწია საძრახავს,
ღირსებაშელახულს სხვა რა დაემართოს, სირცხვილი ნამდვილი,
ჯერ მოკვდნენ კაცებად, ვიდრე მათ სხეულებს დაუდგა სიკვდილი.
მის ზურგსუკნიდან წინ გადახედვას ცდილობდა ქალი,
სურდა ეხილა თამაშები ათლეტებისა,
კაცნი და ქალნი - მოცეკვავენი,
ტკბილად მრხეველნი,
და მუსიკაზე სწრაფად და სწრაფად იქ მროკველები,
მაგრამ სანაცვლოდ საცეკვაო იქ მოედნისა,
ხელს სარეველამოდებული ექმნა ველები.
ტანჩამოძონძილი ვიღაც აბეზარი უმიზნო, ეული,
ნაბიჯს ანელებდა, იქ რომ ჩაივლიდა, ჩიტმა კი პატარამ
აასწრო აფრენა ქვას, კარგად ნამიზნებს,
იყო მიჩვეული.
იხმარეს ის ქალნი, ორ ბიჭს კი მესამემ დანა გაუყარა.
და იგი ფიქრობდა, რომ აქსიომაა, არ არის ქვეყანა,
სადაც შესრულდება სიტყვა რამ ნათქვამი და დაპირებული
ან ერთიც იტირებს, რადგან მეორეა იქ ატირებული.
ის თხელტუჩება, იარაღთა გამომჭედელი, კოჭლი ჰეფესტო სავალს გაუყვა,
ხოლო თეტისი - მკერდმოელვარე
დაჰქვითინებდა სასოწარკვეთით
იმას, რაც ღმერთმა გამოჭედა
საამებლად ძისა მისისა, სწორუპოვარი, უმძლეველო და
რკინისგულა, კაცთა მომსრავი აქილევსისთვის,
დიდხანს სიცოცხლე ამაქვეყნად რომ აღარ ელოდა.
(თარგმანი ნინო დარბაისელისა)
W. H. Auden
The Shield of Achilles
She looked over his shoulder
For vines and olive trees,
Marble well-governed cities
And ships upon untamed seas,
But there on the shining metal
His hands had put instead
An artificial wilderness
And a sky like lead.
A plain without a feature, bare and brown,
No blade of grass, no sign of neighborhood,
Nothing to eat and nowhere to sit down,
Yet, congregated on its blankness, stood
An unintelligible multitude,
A million eyes, a million boots in line,
Without expression, waiting for a sign.
Out of the air a voice without a face
Proved by statistics that some cause was just
In tones as dry and level as the place:
No one was cheered and nothing was discussed;
Column by column in a cloud of dust
They marched away enduring a belief
Whose logic brought them, somewhere else, to grief.
She looked over his shoulder
For ritual pieties,
White flower-garlanded heifers,
Libation and sacrifice,
But there on the shining metal
Where the altar should have been,
She saw by his flickering forge-light
Quite another scene.
Barbed wire enclosed an arbitrary spot
Where bored officials lounged (one cracked a joke)
And sentries sweated for the day was hot:
A crowd of ordinary decent folk
Watched from without and neither moved nor spoke
As three pale figures were led forth and bound
To three posts driven upright in the ground.
The mass and majesty of this world, all
That carries weight and always weighs the same
Lay in the hands of others; they were small
And could not hope for help and no help came:
What their foes liked to do was done, their shame
Was all the worst could wish; they lost their pride
And died as men before their bodies died.
She looked over his shoulder
For athletes at their games,
Men and women in a dance
Moving their sweet limbs
Quick, quick, to music,
But there on the shining shield
His hands had set no dancing-floor
But a weed-choked field.
A ragged urchin, aimless and alone,
Loitered about that vacancy; a bird
Flew up to safety from his well-aimed stone:
That girls are raped, that two boys knife a third,
Were axioms to him, who'd never heard
Of any world where promises were kept,
Or one could weep because another wept.
The thin-lipped armorer,
Hephaestos, hobbled away,
Thetis of the shining breasts
Cried out in dismay
At what the god had wrought
To please her son, the strong
Iron-hearted man-slaying Achilles
Who would not live long.
1952
* * *
Nestan Ratiani
#თარგმანები
ოდენის ეს ლექსი ,,აქილევსის ფარი”(1952) წარმოადგენს თავისებურ, ასე ვთქვათ, ტრაგიკულ პაროდიას ჰომეროსის პოემის “ილიადას” იმ ვრცელი, ეკფრასისული მომენტისა, სადაც აქილევსის ფარის აღწერა გვაქვს.
ლექსი ინგლისურენოვანი პოეზიის საგანძურს მიეკუთვნება.
თავად ავტორისათვის იგი იმდენად მნიშვნელოვანი იყო, რომ ორიოდე წელიწადში გამოსულ კრებულსაც ამ ლექსის სახელი უწოდა.
მითებიდან ცნობილია, რომ აქილევსის ფარი დედამისმა თეტისმა ჰეფესტოს გამოაჭედინა.
ინგლისურად ლექსი წარმოადგენს გარდამავალ სახეობას თავისუფალი ლექსისა.
ორი სხვადასხვა, არამსგავსი საზომის რიტმული მონაცვლეობა გალაკტიონმაც მოგვცა ,, დომინოში” მსგავს (დაქტილურ) საზომებთან რთული კომბინაციით:
შევდივართ სასახლეში.
წმინდაო, დამიცევ! სუროში საშიშრად მივარდნილ კედლებით
ეს სახლი მაგონებს დაწყევლილ სამარეს:
აქ მკვდრები დაქრიან ზღაპრული რაშებით და ბედის ეტლებით.
ჰაერი სიკვდილით დაფარეს...
განდეგილ ცხოვრებით დღეგრძელი მოხუცი ცხოვრობდა აქ ერთ დროს.
ვინ იყო? სახელი არავინ იცოდა.
მე ვფიქრობ, აქ მან სცადა ექვსტერფიანი და ოთხტერფიანი დაქტილური საზომების კომბინაციით - ანტიკური საზომების იმიტირება.
დაქტილური ჰეგზამეტრის და საერთოდ, ანტიკური საზომების ზუსტი რეალიზება ქართულ ლექსში შეუძლებელია, რადგან ჩვენი ენა არ იცნობს ხმოვნის სიგრძე- სიმოკლეს, რასაც ეს საზომები ეყრდნობა
საზომთა მონაცვლეობას ქართულ პოეზიაში გალაკტიონამდეც უძველესი ტრადიცია აქვს.(ვეფხისტყაოსანი მაღალი და დაბალი შაირი)
საზომთა ცვლილება გვაქვს ბარათაშვილის “მერანის” რიტმშიც:
გასწი, მერანო, შენს ჭენებას არ აქვს სამძღვარი,
და ნიავს მიეც ფიქრი ჩემი, შავად მღელვარი!
გაკვეთე ქარი, გააპე წყალი, გარდაიარე კლდენი და ღრენი,
გასწი, გაკურცხლე და შემიმოკლე მოუთმენელსა სავალნი დღენი!
ამ და სხვა არაერთი ლექსის თარგმნისას სირთულეს ქმნის ინგლისურისა( she/ he) და სხვა არაერთი ენისგან განსხვავებით, ქართულ ენაში ნაცვალსახელის სქესის უქონლობა (ის/ის). ხშირად საჭირო ხდება რაიმე, დამატებითი სიცხადის შეტანა ტექსტში, რათა ორიგინალისეული სახე სრულიად გაუგებარი არ გამოვიდეს.
მე თავიდანვე შემოვიტანე ,,ქალი”, რომ გასაგები ყოფილიყო, რა ხდება ამ არცთუ მარტივ ლექსში.
ზემოთ პაროდია ვახსენე და აქ დავაზუსტებ. აქილევსის ფარზე, მიღებული აზრის თანახმად, კაცობრიობის მთელი მომავალია გამოსახული.
ოდენის ხედვით, ეს მომავალი - უაზრო ომთა მომავალია, სადაც სახედაკარგული, სტატისტიკურ სიმრავლედ ქცეული, განსჯადაკარგული, ხმადაკარგული, ღირსებადამცრობილი ხალხი იწირება.
ლექსი რიტმულად ორი ტიპის სტროფისგან შედგება.
პირველი, ,,თავისუფალი” ასეთია - მოკლე “საზომით” მასში გადმოცემულია ანტიკური მითი, ოდენისეული ინტერპრეტაციით.
იგი მხოლოდ ბოლოშია გარითმული(0C0C),
ხოლო მასთან დაპირისპირებული სხვა ვრცელი სტროფი, რომელიც თანამედროვე ყოფას, უაზრო ომების, ომში დაუნდობლად განწირული, საინფორმაციო საშუალებით- რადიოს ხმით მართვადი, ორგანიზებადი, ინდივიდუალობადაკარგული ბრბოს მეორე მსოფლიო ომისთვის ნიშნეულ სურათს გადმოგვცემს, თავიდან ბოლომდე გარითმულია, თითქოს ძალმომრეობის გამო (?) მეტისმეტად ორგანიზებული (ABABBCC)
უ.ჰ. ოდენი
აქილევსის ფარი
მის ზურგსუკნიდან წინ გადახედვას ცდილობდა ქალი,
სურდა ეხილა ლერწები და ზეთისხილები,
და მარმარილოს ქალაქები - მმართველიანი,
უხედნავ ზღვებზე ხომალდები,
მაგრამ ლაპლაპა ლითონზე ჩანდა,
რომ შეეცვალა ყველაფერი.
იყო უდაბნო ხელოვნური
და იყო ზეცა ტყვიისფერი.
მოჩანდა მინდვრები ბერწი და უსახო, რაღაც მიწისფერი,
არც ღერი ბალახი, არც სამოსახლოსი ნიშანი რამგვარი,
არ იპოვებოდა არცა რამ საზრდო და არც თავშესაფარი,
და მაინც, ავსებდა ან უსახურებას ბრბო
ფეხზე დამდგარი.
თვალი მილიონი, ჩექმა მილიონი იქ ჩამწკრივებული,
არაფრისმთქმელები, ნიშნის მომლოდინედ იქ გაჩერებული.
ხმა იყო ჰაერში, სახე არსად ჩანდა, ისე ვრცელდებოდა,
ამბობდა, - ამართლებს მიზეზს სტატისტიკა,
სამართლის ასეთის.
ხმის ტონი მშრალი კი მისებრ მოსწორებულ ალაგს ედებოდა,
არვინ იწონებდა და არც განსასჯელად არ ბჭობდა არც ერთი.
კოლონა კოლონას მტვრის ბუღში მისდევდა, ვით მტვერი მტვერს ერთვის,
მარშით მიდიოდნენ, გამძლებნი რწმენისა,
ლოგიკით მოგვრილის,
და სადღაც მზად იყო მათი მომლოდინე მწუხარე ადგილი.
მის ზურგსუკნიდან წინ გადახედვას ცდილობდა ქალი,
სურდა ეხილა რიტუალური ღვთისმოსავობა,
უშობელები, ყელზე თეთრი ყვავილწნულებით,
სასმლის კურთხევა და მსხვერპლშეწირვა,
მაგრამ ლაპლაპა ლითონზე არსად
მოჩანდა რამე საკურთხეველი.
იხილა მხოლოდ მოთამაშე შუქი გრდემლური.
სხვა სცენა იყო იქ სახილველი.
არის სასამართლო საველე შეკრული აქ მავთულხლართებით,
და პირებს სამხედროს (მოწყენას უქარვებს - ხუმრობა ვიღაცის)
ისეთი სიცხეა, რომ დაცვას ფორმაში სული ეხუთება,
ბრბო ჩვეულებრივი, შემყრელი მრავალის მორჩილის მის კაცის,
უსიტყვოდ მცქერალის, უძრავის, უთქმელის და მზერანატაცის:
სამი ფერწასული როგორ გაიყვანეს, უცქერენ ასობით,
და როგორ მიაბეს მერე სათითაოდ ბოძს, მიწას ჩასობილს.
მასა და დიდება ამა სამყაროსი; ყოველი, სიმძიმე
უჭირავს რასაც კი, და მასას უცვლელად ინახავს,
სულ სხვათა ხელშია; ხოლო დარჩენილი ესაა, რამ მცირე,
შველას არ მოელის, იმედი ფუჭია, მიზნად ვერც ისახავს.
მტერმა აისრულა უკვე, რაც უნდოდა, აწია საძრახავს,
ღირსებაშელახულს სხვა რა დაემართოს, სირცხვილი ნამდვილი,
ჯერ მოკვდნენ კაცებად, ვიდრე მათ სხეულებს დაუდგა სიკვდილი.
მის ზურგსუკნიდან წინ გადახედვას ცდილობდა ქალი,
სურდა ეხილა თამაშები ათლეტებისა,
კაცნი და ქალნი - მოცეკვავენი,
ტკბილად მრხეველნი,
და მუსიკაზე სწრაფად და სწრაფად იქ მროკველები,
მაგრამ სანაცვლოდ საცეკვაო იქ მოედნისა,
ხელს სარეველამოდებული ექმნა ველები.
ტანჩამოძონძილი ვიღაც აბეზარი უმიზნო, ეული,
ნაბიჯს ანელებდა, იქ რომ ჩაივლიდა, ჩიტმა კი პატარამ
აასწრო აფრენა ქვას, კარგად ნამიზნებს,
იყო მიჩვეული.
იხმარეს ის ქალნი, ორ ბიჭს კი მესამემ დანა გაუყარა.
და იგი ფიქრობდა, რომ აქსიომაა, არ არის ქვეყანა,
სადაც შესრულდება სიტყვა რამ ნათქვამი და დაპირებული
ან ერთიც იტირებს, რადგან მეორეა იქ ატირებული.
ის თხელტუჩება, იარაღთა გამომჭედელი, კოჭლი ჰეფესტო სავალს გაუყვა,
ხოლო თეტისი - მკერდმოელვარე
დაჰქვითინებდა სასოწარკვეთით
იმას, რაც ღმერთმა გამოჭედა
საამებლად ძისა მისისა, სწორუპოვარი, უმძლეველო და
რკინისგულა, კაცთა მომსრავი აქილევსისთვის,
დიდხანს სიცოცხლე ამაქვეყნად რომ აღარ ელოდა.
(თარგმანი ნინო დარბაისელისა)
W. H. Auden
The Shield of Achilles
She looked over his shoulder
For vines and olive trees,
Marble well-governed cities
And ships upon untamed seas,
But there on the shining metal
His hands had put instead
An artificial wilderness
And a sky like lead.
A plain without a feature, bare and brown,
No blade of grass, no sign of neighborhood,
Nothing to eat and nowhere to sit down,
Yet, congregated on its blankness, stood
An unintelligible multitude,
A million eyes, a million boots in line,
Without expression, waiting for a sign.
Out of the air a voice without a face
Proved by statistics that some cause was just
In tones as dry and level as the place:
No one was cheered and nothing was discussed;
Column by column in a cloud of dust
They marched away enduring a belief
Whose logic brought them, somewhere else, to grief.
She looked over his shoulder
For ritual pieties,
White flower-garlanded heifers,
Libation and sacrifice,
But there on the shining metal
Where the altar should have been,
She saw by his flickering forge-light
Quite another scene.
Barbed wire enclosed an arbitrary spot
Where bored officials lounged (one cracked a joke)
And sentries sweated for the day was hot:
A crowd of ordinary decent folk
Watched from without and neither moved nor spoke
As three pale figures were led forth and bound
To three posts driven upright in the ground.
The mass and majesty of this world, all
That carries weight and always weighs the same
Lay in the hands of others; they were small
And could not hope for help and no help came:
What their foes liked to do was done, their shame
Was all the worst could wish; they lost their pride
And died as men before their bodies died.
She looked over his shoulder
For athletes at their games,
Men and women in a dance
Moving their sweet limbs
Quick, quick, to music,
But there on the shining shield
His hands had set no dancing-floor
But a weed-choked field.
A ragged urchin, aimless and alone,
Loitered about that vacancy; a bird
Flew up to safety from his well-aimed stone:
That girls are raped, that two boys knife a third,
Were axioms to him, who'd never heard
Of any world where promises were kept,
Or one could weep because another wept.
The thin-lipped armorer,
Hephaestos, hobbled away,
Thetis of the shining breasts
Cried out in dismay
At what the god had wrought
To please her son, the strong
Iron-hearted man-slaying Achilles
Who would not live long.
1952
ილუსტრაციებზე
რუბენსი - ჰეფესტო აქილევსის ფარს გადასცემს თეტისს
This post has been edited by nino darbaiseli on 7 Nov 2025, 10:33 
ნინო დარბაისელი, პოეზია
