სუსეთმა არვიცი მარა რუსეთმა ძალიან ბევრი
ყივჩაღები თუნდაც
მთელი ციმბირის ხალხები, ყირიმელი თათრები, უბიხები, შაპსუღები, ბჟედუღები.
шапсугов исключительно взрослого мужского пола было – 300000, осталось – 1983 человек обоего пола с детьми;
- абадзехов исключительно взрослого мужского пола было – 260000, – осталось 14660 человек обоего пола с детьми;
- натухайцев исключительно взрослого мужского пола было – 240000, – осталось 175 человек обоего пола с детьми;
- темиргоевцев исключительно взрослого мужского пола было – 80000, – 3140 человек обоего пола с детьми;
- бжедугов исключительно взрослого мужского пола было – 60000, – 15263 человек обоего пола с детьми;
- махошевцев исключительно взрослого мужского пола было – 8000, – 1204 человек обоего пола с детьми;
- адамиевцев исключительно взрослого мужского пола было – 3000, – 230 человек обоего пола с детьми;
- убыхов исключительно взрослого мужского пола было –74000, – 0
- женеевцы исключительно взрослого мужского пола было - более 100 000, - 0
- хакучи исключительно взрослого мужского пола было - около 100 000, - 0
- кабардинцы (с бисленеевцами вместе) на 1711 год - более 300 000 мужского населения - на 1864 год ~ 23 000 обоего пола с детьми;
უდეგეელები
2002 წელს ითვლებოდა დაახლოებით 1700 (1970 – დაახლოებით 1500, 1989 წ. – დაახლოებით 2000), რომელთაც ეროვნება „უდეგეელი“ მიუთითეს, ერთია კი, რომ უდეგეელთა უმრავლესობა ქალაქებსა და ქალაქის ტიპის დასახლებებში ცხოვრობს და მთლიანად იქნენ ასიმილირებული რუსულ უმრავლესობასთან, რამაც მიიყვანა მკვეთრ შემცირებამდის მშობლიური ენის მატარებელთა რიცხვი. 2002 წლისათვის მხოლოდ 400 ადამიანმა აღიარა მშობლიურ ენად უდეგეური ენა, მეტწილად უფროსი ასაკის ადამიანებმა.
უდეგეელების კომპაქტური დასახლების ტერიტორია უხსოვარი დროიდან მდებარეობდა პრიმორსkის მხარის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში და ხაბაროვსკის სამხრეთ აღმოსავლეთ ნაწილში, ძირითადად მთებში და სიხოტე ალინიას მთისწინეთში ან მდინარეების უსსურისა და ამურის მარჯვენა შენაკადებში.
დღევანდელ დღეს უდეგეელები გამოდევნეს მათი სამკვიდროებიდან, ისინი აიძულეს გადასახლებულიყვნენ ძნელად მისაღწევ ადგილებში. საბჭოთა ხელისუფლებამ, იმის გარდა რაც მათ ცარიზმმა დამართა, ჩაითრია კოლექტივიზაციის მორევში. დღეს ყველაზე დიდი უდეგეური მონოეთნიკური დასახლება არის სოფელი აგზუ.
აზგუ – სოფელი პრიმორსკის მხარის ტერნეისკის რაიონში, პრიმორიის ყველაზე ჩრდილო დასახლებული პუნქტი, უდეგეელი ხალხის უმთავრესი დასახლება.
სოფლის მოსახლეობა – 171 კაცი (2005), მათგან დაახლოებით 140 კაცი – უდეგეელი.
„ცზინ“-ში („ცზინის იმპერიის ისტორია“ შედგენილი 1345 წ.) ნათქვამია, რომ ცზინის იმპერიის უკიდურეს ჩრდილო-აღმოსავლეთით მოსახლეობდნენ „უდეგაის ველური ადამიანები“. ეს არის პირველი ჩვენამდე მოღწეული ცნობა უდეგეს შესახებ.
რუსები უდეგეელებს 19-ე საუკუნის მეორე ნახევარში „გაეცვნენ“ ამურისპირეთის და ზღვისპირეთის დაპყრობასთან დაკავშირებით. ამ პერიოდისათვის ისინი განსახლებულები იყვნენ მდინარეების ნაპირებზე, რომლებიც იაპონიის ზღვაში ჩაედინებოდნენ.
რუსი ოკუპანტების კოლონიალიზაციის შედეგად ადგილობლივი მოსახლეობის განსახლების არეალი გამუდმებით მცირდებოდა. XX საუკუნის დასაწყისისათვის ჯერ კიდევ იყო მათი დასახლებები კონცენტრირებული და ერთმანეთს ემეზობლებოდნენ და მიმდინარეობდა გარდატეხები მათს გვაროვნულ წყობილებაში. ჯერ კიდევ არის შემონახული გვაროვნული წყობის გადმონაშთები: ლევიტატასა და ავანკულატას ადათები, სისხლიანი შურისძიება, გვართაშორისი ცეცხლის კულტი, პირველყოფილი კოლექტივიზმის სხვადასხვაგვარი ფორმები.
1897 წელს ისინი 1841 იყვნენ. მეზობელი თემების სათავეში არჩეული იყვნენ უხუცესები, რომელთაც ამტკიცებდა რუსული ადმინისტრაცია და უთანაბრდებოდნენ უძველესი მამასახლისის უფლებებს.
რუსეთის ფედერაციის ჩამორჩენილი პატარა ხალხების შემთხვევაში, ყურადღებას იქცევს მშობლიური ენის პრობლემა. საველე გამოკვლევების თანახმად დღეს მხოლოდ 40 კაცია უდეგეური ენის მცოდნე.
გამოიყოფა ორი დიალექტი – ხორულ-ანიუური და ბიკინურ-იმანური...
დღევანდელ დღეს უდეგეური ენა გამოიყენება მხოლოდ უფროსი ასაკის ადამიანებში სასაუბროდ.
დამწელობა ლათინურ ანბანზე ედეგეურმა ენამ პირველად მიიღო XX-საუკუნის 30-იან წლებში. ოცდაათიანი წლების ბოლოს, ისევე როგორც სხვა ენებისა, დამწერლობა გადავიდა რუსულ ანბანზე, რამაც სხვათა მსგავსად გავრცელება ვერ ჰპოვა და დაიკარგა.
უდეგეური მწერლობის შექმნის საკითხი განიხილებოდა 80-იანი წლების შუახანებში, მაგრამ არ გადაჭრილა ცივილიზებული გზით. პირველი ლინგვისტური მონაცემები გაჩნდა ი.პ. ნადაროვის ნაშრომში „ჩრდილო-უსურული ენები“ (ნადაროვი 1887 წ.). შემდეგ პერიოდში სახელდება ათამდე ნაშრომი.
აწმყოში რუსმა ექსპლუატატორებმა გადაწყვიტეს საბოლოოდ გაანადგურონ უდეგეური ხალხი. კერძოდ, საუბარი ეხება ბუნებრივი რესურსების მიტაცებასა და ძარცვას. როგორც ნივხების შემთხვევაში, ამან გამოიწვია მთელი რიგი შეჯახებები. ბრძოლა ახლაც არ წყდება.
დღითი დღე ძნელდება უდეგეების საარსებო პირობები, მათი სოფლები განადგურების პირასაა მისული. რაც იმის დასტურია, რომ ახლო მომავალში სულ გაქრებიან.
-----
https://burusi.wordpress.com/2010/01/07/russia-empire/ თუ იმათ, მოსულთ, ჩვენი მიწის გულისათვის სიკვდილისა არ ეშინიათ, ჩვენ, ამ მიწის პატრონთ რად უნდა გვილაჩრდებოდეს გული?
-
"თუ მოსახლეობა ირჩევს მექრთამე,უვიც,გამპრავებელ და არაფრისმაქნის ხელისუფლებას,ის მსხვერპლი არ არის,დანაშაულის თანამონაწილეა"
ჯორჯ ორუელი
აფხაზური ანტირუსული ისტერია, ეწყებათ მგონი ნელ-ნელა :)
