თბილისის ალტერნატიული ისტორია - II, ქალაქი როგორც ალტერნატივა

* * *
b]ქუჩა-მოედნების ბრიტანული და თანამედროვე სახელები[/b]

Georgian Gardens - ორთაჭალის ბაღები
East India Road - ვახტანგ გორგასლის ქ.
Bath Street - აბანოს ქ.
Meydan Place - მეიდანი
King’s (მოგვიანებით, დედოფალ ვიქტორიის მეფობაში - Royal) Court - ბატონის მ.
Middle Bazaar - შუა ბაზარი
Palm Square - ბზის მ. (თარგმანი აშკარად ეკლესიურ და არა ბოტანიკურ შესატყვისობას ეფუძნება)
Millbank - რიყის სანაპირო (ლონდონის უესტ-ენდის ცნობილი სანაპიროს სეხნია)
Strand - რიყის ქ.

Peacock Island - ორბელიანების კუნძული
ამ სახელის წარმოშობის რამდენიმე ვერსია არსებობს: კუნძულზე გაშენებულ პარკში მართლაც ბევრი ფარშევანგია; პარკის ფლორა ამ ფრინველის კუდივით ჭრელი და თვალწარმტაცია; ერთხელ, სპარსეთის შაჰის სტუმრობისას, აქ ფარშევანგის ტახტის (ირანული მონარქიის სიმბოლოს) ფორმის პავილიონი დაიდგა...



და ბოლოს: კუნძულზე განლაგებულ ერთ-ერთ რესტორანში

©gabardzgaleba

Tiflis Bridge - ბარათაშვილის ხიდი
South Carriage Drive - ბარათაშვილის ქ. (გალავნის მხარე)
North Carriage Drive - ბარათაშვილის ქ. (ვანქისუბნის მხარე)
- ქუჩის ასეთი ”გაორება” გამოწვეული იყო იმით, რომ მის შუაში დიდი ხნის მანძილზე ავანაანთხევის* წყალი ჩამოედინებოდა, ხოლო შემდეგ განიერი მწვანე ზოლი გაჩნდა.
(*სამწუხაროდ, ერთ-ერთ წინა პოსტში შეცდომით მიწერია ამ მდინარის სახელი)

Wellington Square - თავისუფლების მ.
Saint George Street - გუდიაშვილის ქ.
Palace Street - სასახლის ქ.
Victoria High Street - რუსთაველის გამზირი
Marlborough Gate - რუსთაველის მ. (ზემელი)

Prince Albert Street - კოსტავას ქ.
Prince Albert Gardens - გმირთა მოედანი
Oxford Street - მელიქიშვილის ქ.
New Oxford Street - ჭავჭავაძის გამზირი
Victoria Park - ვაკის პარკი

Arsenal Hill - არსენალის მთა
Teuton Street - მარჯანიშვილის ქ.
King Street - დავით აღმაშენებლის გამზირი
Queen Street - თამარ მეფის გამზირი
Queen's Bridge - თამარ მეფის ხიდი

კიდევ რამდენიმე ფაქტი ბრიტანული ხანის ტფილისური ტოპონიმიკის ისტორიიდან:

ბრიტებისთვის ”მთაწმინდა” ძნელად გამოსათქმელი სახელი იყო. ინგლისურად ხან Mount David-ს, ხან Holy Mount-ს უწოდებდნენ. ზოგჯერ კი, როდესაც ურბანიზირებული ავლაბარიდან მთაწმინდის ამწვანებულ ფერდობებს გადახედავდნენ, სულაც the Wood(s)-ო, იძახდნენ ხოლმე.
ორი სახელწოდების კონტრაქციით წარმოიქმნა ”Holywood”-ი.
მართალია, საყოველთაოდ ცნობილი Hollywood-ის ეტიმოლოგია განსხვავებულია (holly მცენარეა - ბაძგი, ჭყორი), მაინც დასანანია, რომ ტფილისური ”ჰოლივუდი” დროთა განმავლობაში (მთაწმინდის უბნის ინტენსიურ განაშენიანებასთან ერთად) დავიწყებას მიეცა.

ჟულ ვერნი და კუკია
1872 წელს მარცხენა სანაპიროზე, ქალაქის საქმიანი ცხოვრების ეპიცენტრში, მოედანზე, რომელსაც ბოლო დრომდე [სამეფო] საბჭოს სახელი ერქვა (დღეს არ მახსოვს, რა ჰქვია), მასობრივი ტურიზმის ”გამომგონებლის”, სახელგანთქმული ”თომას კუკის” (Thomas Cook & Son) ოფისი გაიხსნა.
”თომას კუკის” სპეციალიზაციას იმხანად სწორედ ახლო აღმოსავლეთი წარმოდგენდა, და ტფილისში ამ კომპანიას ერთ-ერთი უდიდესი ოფისი ჰქონდა.
ქართულ საზოგადოებას მაშინვე გაუჩნდა penchant შორეულ ქვეყნებში მოგზაურობებისადმი. ყოველდღე (რელიგიური დღესასწაულების გარდა) ასობით შეძლებული მოქალაქე და არც ისე შეძლებული სტუდენტი აკითხავდა კუკის სააგენტოს. იქიდან ისინი უკვე კმაყოფილი სახეებით, ჰოუმ-ოფისის მიერ დამოწმებული ბრიტანული პასპორტებითა და სამგზავრო ჩეკების (თომას კუკის ამ გამოგონენას მაშინ ”circular notes” ერქვა) მეტად ან ნაკლებად სქელი დასტებით გამოდიოდნენ.
”თომას კუკის” არაჩვეულებრივი პოპულარობის გამო ტფილისის მეეტლებმა ქალაქის ამ ნაწილს მალევე ”კუკის უბანი”, ”კუკი” შეარქვეს. აქედან - კუკია.

ჟულ ვერნი რაღა შუაშია? იმედია, ამას მკითხველი თვითონაც მიხვდება - თუ არა და გადაიკითხოს ”80 დღე დედამიწის გარშემო” და ”კლოდიუს ბომბარნაკი”.

ვირის ხიდი
ძველი ტფილისის შუაგულში მდებარე ხიდს ოდითგანვე მეტეხის ან ავლაბრის ხიდი ერქვა. ”ვირის ხიდი” კი ორთაჭალიდან მარცხენა სანაპიროსკენ ხის კოფოებზე გადებულ ხიდს ეწოდებოდა.
მაგრამ როდესაც 1870 წ. მეტეხთან რკინის, ”ამერიკული” კონსტრუქციის ხიდი აიგო, და ინგლისელებმა მას ინჟინრის გვარის მიხედვით De Vere Bridge უწოდეს, ტფილისის ისტორიისადმი ასეთი უსულგულობა უპასუხოდ არ დარჩა. ერთმა ენამოსწრებულმა მოქალაქემ საჯაროდ განაცხადა: ”ნამდვილი ვირის ხიდი ესა ყოფილა! აგერ, მთავრობაც გვეუბნება, ის არა, ესაო”. ასე გადაინაცვლა ამ სახელმა ორთაჭალიდან მეიდანისკენ.
(თუმცა, ალბათ, გადამწყვეტი როლი ფონეტიკამ ითამაშა: დე ვია[რ]-ის (Vere ინგლისურში beer-სთან ირითმება) > ვირის).

ძველი სომხური სახელი ”ვანქი” (მონასტერი, სავანე) კეთილხმოვანებისთვის ინგლისურ ტრანსლიტერციაში შეგნებულად შეიცვალა ”ბენქ”-ად (vank>bank), და ასეც იწერებოდა ქალაქის ინგლისურ რუკებზე: The Bank Church (ზოგჯერ Temple). ამ აღრევას ხელს უწყობდა ტაძრის ადგილმდებარეობაც მდინარის პირას (ინგლ. bank-ის ერთ-ერთი მნიშვნელობაა ”სანაპირო”). თუმცა, ხალხში ხუმრობით იმასაც ამბობდნენ, რომ ეს სახელი იმიტომ დაერქვა ვანქსა, რომ სომეხი ბანკირების უმთავრესი სალოცავი იყო, და მის საგანძურში მათ დიდძალი სიმდიდრე ჰქონდათ გადამალული მისი ბრიტანული უდიდებულესობის საგადასახადო უწყებისგან.


This post has been edited by CityZen on 7 Jan 2010, 06:44

CityZen

ანუ, გამოდის, რომ უკანასკნელ მონარქს მაინც გიორგი ერქვა, არა? მისი უდიდებულესობა გიორგი მეთექვსმეტე, იგივე ჯორჯ მეექვსე. ჯვარი აქაურობას და ედუარდ პირველის და ედუარდ მეორის ყოლაც მოვასწარით . ანუ ედვარდ მეშვიდე და ედვარდ მერვე.

გიორგი მუხრან-ბატონის თქმით, თამარის მერე საქართველოს დედოფალ ვიქტორიას მსგავსი მმართველი არ ჰყოლია.

Herbert square არსად არ იყო?

This post has been edited by Count Szegedi on 7 Jan 2010, 16:15

მე-19 საუკუნის 20-იან წლებში კემბრიჯის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის ფაკულტეტზე სწავლობდა სოლომონ დოდაშვილი. ამ პერიოდში დაუახლოვდა იგი ავგუსტუს დე მორგანს, შემდეგში ცნობილ ლოგიკოსს, რომელიც მაშინ კემბრიჯის უნივერსიტეტის თრინითი კოლეჯში სწავლობდა. დაახლოებით იმავე დროს გაიცნეს მათ ჩარლზ ბებიჯი, ვინც მაგ დროს უკვე მუშაობდა თავის difference engine-ზე.

დოდაშვილმა უნივერსიტეტი 1927 წელს დაამთავრა და ლოგიკის წიგნზე დაიწყო მუშაობა. ეს ბებიჯისთვის ცუდი წელი იყო: მას მამა, ცოლი და შვილი გარდაეცვალა, difference engine-ის წარუმატებელმა პროექტმა კი ფინანსური პრობლემები შეუქმნა. მეგობრებმა დასასვენებლად და ძალების აღსადგენად ევროპაში მოგზაურობა ურჩიეს. ბებიჯს მარტო წასვლა არ უნდოდა. საბოლოოდ, დოდაშვილმა დაითანხმა და მათ ერთად იმოგზაურეს ნიდერლანდებში, ბელგიაში, გერმანიაში და იტალიაში. დოდაშვილი მოგზაურობისას წიგნზე მუშაობას აგრძელებდა. 1928 წელს, იტალიაში ყოფნისას, ბებიჯმა შეიტყო, რომ მან კემბრიჯში ლუკასიელი პროფესორის ადგილი მიიღო. ორივენი ინგლისში დაბრუნდნენ. იმავე წელს დოდაშვილმა ლოგიკის სახელმძღვანელო გამოსცა და საქართველოში გამოემგზავრა. მას ბებიჯთან კონტაქტი არ გაუწყვეტია, ხშირად ჰქონდათ მიწერ-მოწერა.

1933 წელს ბებიჯმა ადა ბაირონი გაიცნო, ვინც მოგვიანებით ისტორიაში შევიდა, როგორც "პირველი პროგრამისტი": იგი "პროგრამებს წერდა" ბებიჯის analytical engine-სთვის. ბებიჯთან ურთიერთობის წლებში ადა ბაირონმა არაერთი ისტორია მოისმინა მისი და დოდაშვილის ურთიერთობის შესახებ, ვისაც ბებიჯი თავის ერთ-ერთ საუკეთესო მეგობრად თვლიდა.

ბაირონი 1835 წელს ცოლად გაჰყვა ლორდ უილიამ კინგს. მომდევნო წელს წყვილი საქართველოში ჩამოვიდა. ლორდმა კინგმა რამდენი წლით ადრე კახეთში მამული იყიდა, თუმცა ცოლ-ქმარი მეტ დროს ტფილისში ატარებდნენ. ადა ბაირონმა ტფილისის სომხურ საზოგადოებას მამამისის, ჯორჯ ბაირონის წიგნები აჩუქა: სომხურიდან ინგლისურად თარგმანები და წიგნი სომხური გრამატიკის და ინგლისურის შესახებ. ეს ის პერიოდია, როცა ტფილისში დოდაშვილი ჩამოასვენეს. იმპერიის საწინააღმდეგო შეთქმულებაში მონაწილეობისთვის დოდაშვილი მალტაზე იყო გადასახლებული. მას უფრო მძიმე სასჯელი ელოდა, მაგრამ გავლენიანმა მეგობრებმა მოახერხეს და იგი მალტაზე "საპატიო გადასახლებით" შეაცვლევინეს. დოდაშვილმა მალტაზე თითქმის ოთხი წელი გაატარა და იქვე გარდაიცვალა. ბაირონმა თავის მოვალეობად ჩათვალა, დოდაშვილის დაკრძალვის ორგანიზებაში მიეღო მონაწილეობა. ამ დროს წარუდგინეს მას ნიკოლოზ ბარათაშვილი, როგორც დოდაშვილის ერთ-ერთი საუკეთესო მოწაფე და ბირმის ომის გმირის, არტილერიის მაიორ ორბელიანის დისშვილი. ბაირონმა ბარათაშვილს მამის წიგნი აჩუქა წარწერით: ერლ ნიკოლას ბარათაშვილს, ლორდ ბაირონის პოეზიის დიდ თაყვანისმცემელს, ადა ბაირონ-კინგისგან.

ინგლისში დაბრუნების შემდეგ ადა ბაირონი დოდაშვილის კიდევ ერთ მეგობარს გაეცნო. 1840 წელს იგი ბებიჯის წარდგენით დე მორგანს დაემოწაფა.

CityZen

კუკის სააგენტოოოოოოოოოოს.

ჩემს ზედა პოსტში სადაც 19... წლები წერია, 18... უნდა იყოს, რა თქმა უნდა.

This post has been edited by Count Szegedi on 11 Jan 2010, 20:11

ახლა ვნახე ეს მეორე თემა. სიტიზენიც და დანარჩენებიც ფორმაში ხართ, ყოჩაღ!



This post has been edited by minerva on 27 Jan 2010, 17:35

არ ვიცოდი, რომელ თემაში დამედო ეს ჩანაწერი. აქ იყოს. 1:27-დან ძველი თბილისის კადრები ეძრობა. შეიძლება ცნობილი კადრებია. მე კი პირველად ვნახე და დიდადაც მეამა

http://vimeo.com/4658782

strixnina_
მართლა ალტერნატიულ რეალობას უფრო ჰგავს

ტფილისის ძველი ფოტოები. VIII ნაწილი..,, (post #16568526)

ტფილისის ძველი ფოტოები. VIII ნაწილი..,, (post #16569104)

CityZen

ჩვენს მხარეებში რომ გრიმბერგს უსმენენ, მაგას რომელი ალტერნატივშიკი მოიგონებდა

ვიდეოს რომ არმენია აწერია არ მოგწონს?

Ostati

მე ლექსი მომწონს

ლექსიც მომწონს და კადრები კიდევ უფრო მეტად, ახლა ვფიქრობ ეგ კადრები ამოვჭრა და ერთად ავკინძო

Ostati

ველიკაია გამორჩათ

gabarzgaleba

საიათ-ნოვა (სომხ. Սայաթ-Նովա; სპარს. سایات‌نووا; აზერ. Sayat-Nova) (დ. 14 ივნისი, 1712, ტფილისი — გ. 22 სექტემბერი, 1795, ახპატი), საქართველოში მოღვაწე სომეხი პოეტი, აშუღი, მომღერალი.

ქართული ვიკიპედია ამას გვეუბნება და რომელია მართალი?

gabarzgaleba