ჭელიშში შარშან ზაფხულს ვიყავი, საოცარი ბუნებაა... რამდენიმე სურათი დავასკანერე და განახებთ... საოცარი ადგილი შეურჩევიათ მონასტრის ასაშენებლად, მონასტერი შარეულას ხეობაში მდებარეობს, მას ერთის მხრივ ქვაყუნტულას მთა, ხოლო მეორე მხრივ საშევარდნოს კლდეები დაჰყურებს, ჰო ამ საშევარდნოს კლდეებში ბერთა სენაკები ყოფილა გამოკვეთილი, ახლაც შემორჩენილია ცოტ-ცოტა. მონასტრის კარიბჭესთან წყაროც ყოფილა, რომელსაც ''ბატონის წყაროს'' უძახიან...
სახელწოდებას რაც შეეხება იქ გვითხრეს ჰესის თუ რაღაცის მცველებმა, რომ მონასტერი ვიღაცა ჭელიძეს დაუარსებია და სახელიც მანდედან მიიღოო, ჭელიშის უდაბნო...
მონასტერი ღვთისმშობლის სახელობისაა, კომპლექსში ამჟამად შემორჩენილია დარბაზული ტიპის ნაგებობა, მის ჩრდილო-დასავლეთით კი სამრეკლო დგას, ასევე არის სხვადასხვა სამეურნეო დანიშნულების ნაგებობათა ნაშთები, შესაძლოა ბერთა სენაკებიც... მონასტერი გასასუფთავებელია მიწის საფარისგან, რო გასუფთავდეს ბევრი საინტერესო ნაგებობა და კიდე ბევრი რამ გამოჩნდება... ამ დარბაზულ ტაძარს როგორც გადმოგვცემენ 1850 წელს წინამძღვარ იოანეს დროს შესრულებული ხის კანკელი ამკობდა და სამრეკლოს კიდე 1795 წელს ერეკლე II-ის ბრძანებით ჩამოსხმული ზარი...
თვითონ მონასტრის დაარსებას რაც შეეხება, სამწუხაროდ ამის შესახებ წერილობით წყაროებში არანაირი ცნობა არ მოგვეპოვება, თუმცა არის ერთი რამ, რის საფუძველზეც შეიძლება ითქვას რომ XI საუკუნეში მონასტერი არსებობს და საკმაოდ ძლიერიცაა... გიორგი ბოჭორიძემ ხონჭიორის ეკლესიაში სახარება აღმოაჩინა, რომლის ანდერძიც მოგვითხრობს,. რომ ოთხთავი ჭელიშის კუთვნილებაა, ასევე ამ ანდერძში სხვა ნივთებიც იხსენიება, კერძოდ ჭედური და მინანქრიანი ხატები. მის თანახმად ეს ყველაფერი მონასტრისთვის გაუკეთებია ვინმე დანიელ ხანბაშურის გაზრდილს ნიკოლოზს.
მოგვიანო ხანაზე შედარებით მეტი ინფორმაცია გვაქვს, XVI საუკუნეში მას აახლებს იმერეთის მეფის გიორგი II-ის დროს ნიკორწმინდის ეპისკოპოსი მელქისედეკი. აქედან მოყოლებულიკ მონასტერზე ზრუნავენ გიორგის შვილი ლევან I, იმერეთის მეფე გიორგი III, სოლომონ II, მოკლედ მონასტერს მზრუნველობა არ აკლდა... სხვათაშორის ამ მონასტერს როგორც საეკლესიო ნივთების საცავს ისედაც იყენებდნენ, მაგალითად ცნობილია რომ XVII-XVIII საუკუნეებში გელათის მონასტრის მთელი ქონება აქ გადმოუტანიათ მტერთაგან დასაცავად, კიდე XIX საუკუნის ბოლოს ველტყევის მონასტერი (ესეც რაჭაშია) როდესაც გაუქმდა მისი ქონებაც აქეთ გადმოიტანეს...
ჰო იქ იმ ჰესის მცველებმა გვითხრეს, რომ რო მონასტრის კარიბჭესთან ყოფილა ხელოვნური გვირაბი, რომელიც საშევარდნოს გამოქვაბულებს უკავშირდებოდა, ახლა მარტო ნაშთებიღაა შემორჩენილიო, მარა რატომღაც ეს ნაშთებიც ვერ ვნახე წყაროსი არ იყოს
ჰო კიდე საინტერესოა Solveig-მა რო ახსენა ქართლის მოქცევის ჭელიშური რედაქციის პოვნის ამბავი... მოკლედ წმინდა ამბროსი მონასტრის ეზოში მიდი-მოდიოდაო და ერთ დიდ კაკლის ხესთან შეამჩნია რო მიწა სხვა ხმას გამოსცემაო, ხელით რომ მოუსინჯავს მიმხვდარა რომ ქვემოთ რაღაც სათავსო ყოფილა გაკეთებული... დაუძახა ბერებს და მათი დახმარებით გახსნა ეს სათავსი, რომელიც აკლდამა აღმოჩნდა. ნახეს ჩონჩხი, ალბათ რომელიმე გამორჩეული წინამძღვრისა და მის თავთან იდო ტყავის ყდაში ჩასმული ეს XIII საუკუნის ხელნაწერი...
1919 წელს მონასტერში მიდის ექვთიმე თაყაიშვილი, ასევე ცოტა მოგვიანებით გიორგი ბოჭორიძე და აღწერენ მონასტერში დაცულ ნივთებსა და სიწმინდეეს, ჩამონათვალში არის უამრავი საეკლესიო დანიშნულების ნივთები, ბარძიმ-ფეშხუმები, დაფარნები, ასევე ხატები, ხელნაწერები...
მონასტერს ბევრჯერ დასხმიან თავს ყაჩაღები, ერთ-ერთი ასეთი თავდასხმის შესახებ წერს გაზეთი ''ივერია'', 1891 წელს მომხდარა ეს ამბავი. 8 შეიარაღებული ავაზაკი იმ დროს მისულა მონასტერში, როდესაც ბერები ტაძარში იყვნენ შესულები სალოცავად, ბერები გარედან ჩაუკეტიათ, გარეთ დარჩენილა რამდენიმე მოსამსახურე, მათთვის მოუთხოვიათ ფული, ძვირფასი ნივთები და მოკლედ რასაც მოერივნენ ყველაფერი წაიღეს.
მერე არ ვიცი რა დაემართა მონასტერს, მარა ცნობილია რომ იქ მოღვაწე ბოლო ბერი იყო ლევან მეტრეველი, ის 1937 წლამდე ცხოვრობდა მონასტერში.
ჰო აი პირველი სურათი, სულ სამი შევიყვანე კომპში, ეს ერთი გამოვიდა რაღაც უცნაურ ფერებში, ვინმეს თუ შეგიძლიათ ცოტა ბუნებრივ ფერებზე დასვით რა.... აპაჩიიი დამეხმარე ბიჯოოო
ტაძრის აღმოსავლეთ ფასადი ჩანს და მის გვერდით სამრეკლო...
მიმაგრებული სურათი
ჭელიშის მონასტერი, დახმარება
