აფხაზ–აბაზა ხალხთა მსოფლიო კონგრესის მორიგმა ყრილობამ აფხაზურ პოლიტიკურ ელიტასა და ჩერქეზულ (ადიღურ) ეროვნულ მოძრაობას შორის არსებული კონფრონტაციის მორიგი ტალღა გამოიწვია. ბევრი ელოდა, რომ კონგრესი, რომლის ყრილობაც სოხუმში 22–23 ნოემბერს გაიმართა, ყურადღებას გაამახვილებდა ალში გახვეული სირიიდან ჩერქეზთა ისტორიულ სამშობლოში რეპატრიაციის, უფრო სწორად – ევაკუაციის აქტუალურ თემაზე. თუმცა, კონგრესმა, რომელიც ცნობილია ოფიციალურ მოსკოვთან თბილი ურთიერთობებით, სულაც არ დაუთმო დიდი დრო საკითხს, რომლის მიმართაც კრემლს საკმაოდ გულგრილი დამოკიდებულება აქვს.

სოხუმის პოზიცია

გაკვრით ახსენა რა "ახალი დრამატული განსაცდელი", რაც არაბულ მიწაზე მცხოვრებ თანამემამულეებს დაატყდათ თავს, აფხაზ–აბაზინელ ხალხთა კონგრესმა თავის მიმართვაში მსოფლიო საზოგადოებისადმი, როგორი გასაკვირიც არ უნდა იყოს, სირიელი ჩერქეზების მიმართ თბილისში გამოთქმული მხარდაჭერის ლანძღვა–გინებას მიჰყო ხელი. არ გამორჩენიათ საქართველოს მიერ ჩერქეზი ხალხის გენოციდის აღიარებაც, რომელიც მათ მე–19 საუკუნეში გადაიტანეს რუსეთის მიერ კავკასიის დაპყრობის შედეგად, რის გამოც ჩერქეზთა ძირითადი ნაწილი 50 ქვეყანაში აღმოჩნდა გაბნეული.

ამ განცხადების ტექსტში ნათქვამია, რომ "ქართველი პოლიტიკოსების მიერ გულისტკივილით სავსე განცხადებები ჩერქეზული საკითხის მიმართ, მათი მცდელობა ითამაშონ ყველა ჩერქეზის უფლებისა და ინტერესის დამცველის როლი – სხვა არაფერია, თუ არა ფარისევლობა და პოლიტიკური სპეკულაცია". ხოლო "ჩრდილოეთ კავკასიაში სიტუაციის სტაბილიზაცია" რაღაც გაურკვეველი მოსაზრებით თურმე "აფხაზეთის პოლიტიკური დამოუკიდებლობის გაძლიერების გზაზე" გადის. ამიტომაც, საერთაშორისო ორგანიზაციებს მიეცათ რჩევა "ყველაფრის სათავეში დააყენონ ისტორიულ–სამართლებრივი საფუძვლები, რომლებმაც აფხაზეთის სახელმწიფოებრიობის აღდგენა განაპირობეს".

აფხაზ–აბაზინელ ხალხთა მსოფლიო კონგრესმა აგრეთვე პირობა დადო "გასწიოს თანმიმდევრული მუშაობა ყველა აფხაზის, აბაზინელთა და ადიღთა კონსოლიდაციის მიზნით". თუმცა, სიტყვა "კონსოლიდაცია" აქ ნამდვილად ბრჭყალებში უნდა ჩავსვათ, თუ გავითვალისწინებთ ჩერქეზული მხარის რეაქციას. თანაც, ცეხცლს ნავთი დაასხა აფხაზი "პრეზიდენტის" ალექსანდრე ანქვაბის გამოსვლამ, რომლის სიტყვაც ყრილობაზე ბევრი ჩერქეზისთვის შეურაცხმყოფელი აღმოჩნდა.

ანქვაბის განცხადებით, "ჩერქეზული საკითხი" არის "ტვირთი", რომელიც ხელს უშლის "წინსვლას". თანაც, ეს ყოფილა "პოლიტიკური ავანტურა, რომელიც მიმართულია კავკასიაში სიტუაციის დესტაბილიზაციისკენ". და თუმცა "აფხაზები ჩერქეზებისაგან განუყოფელნი არიან", მთავარია, რომ ""ჩერქეზული საკითხით" სახიფათო თამაშს ყველა ჩვენთაგანს დიდი პრობლემები შეუძლია შეუქმნას ". ვის "ჩვენ"? ანქვაბმა სწორედ ეს სიტყვა იხმარა, მაგრამ მასში ნამდვილად არ იგულისხმა ადიღები, ვინაიდან მათთვის "ჩერქეზული საკითხი" ფუნდამენტალურია, ხოლო თუ რა პრობლემები შეიძლება უქმნიდეს საფრთხეს მთელ მსოფლიოში მიმოფანტულ დიასპორას, აფხაზმა ლიდერმა არ დააზუსტა.

მის გამოსვლას განსაკუთრებული პიკანტურობა შესძინა რუსეთისადმი ლოიალურობის უხვად გამოხატვამ. იქამდეც კი მივიდა, რომ განაცხადა – "რუსეთის ინტერესები აფხაზეთისთვის უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ქვეყნებისა", რომელთა ტერიტორიაზე ცხოვრობენ ამ დღისთვის სოხუმში ჩამოსული კავკასიური (ჩერქეზული) დიასპორების წარმომადგენლები. ვერც ვერავის მოატყუებდა მის მიერ ამ ქვეყნების ხსენება – სტრიქონებს შორის ადვილად იკითხებოდა, რომ გულისხმობდა ჩერქეზებს. ასე მაგალითად ონლაინ–გამოცემამ "გოლოს ჩერქეზიი" პირდაპირ დაარქვა ამ გამოსვლას "ანქვაბის ანტიჩერქეზული გამოხდომა".

ჩერქეზული პასუხი

იგივე გამოცემამ გამოაქვეყნა ჩერქეზული მოძრაობის ერთ–ერთი თვალსაჩინო წარმომადგენლის, ყაბარდო–ბალყარეთის საზოგადოებრივი ორგანიზაციის "ჩერქეზთა კავშირი"–ს კოორდინატორის რუსლან კეშის კომენტარი: "მცდელობა უარყოს ჩერქეზული საკითხის არსებობა, რაც არაერთხელ მოიმოქმედა აფხაზეთის პრეზიდენტმა ბატონმა ანქვაბმა, და რასაც მხარს უჭერს ზოგიერთი პოლიტიკური ძალა აფხაზეთში და საზოგადოების ნაწილი, აგრეთვე მცდელობა წარმოადგინოს ჩერქეზული ეროვნული მოძრაობის აქტუალიზაცია როგორც მტრულად განწყობილი ("დასავლური" და "ამერიკული") სპეცსამსახურების საქმიანობა – შეიძლება განხილულ იქნეს როგორც აფხაზეთის ხელმძღვანელობის და მისი საზოგადოების ნაწილის ჩამოყალიბებული ანტიჩერქეზული პოლიტიკა".

ამავე დროს კეშმა აღნიშნა, რომ აფხაზები დიასპორაში "ძალიან დიდ ანტიჩერქეზულ იდეოლოგიურ სამუშაოს" ატარებენ, რომელიც შემდგომში "აფხაზეთის ხელმძღვანელობის პრაქტიკულ საქმიანობაშიც ჰპოვებს ასახვას".

მან განსაკუთრებით აღნიშნა, რომ "აფხაზეთის პრობლემა არანაირ კონტექსტში არ დამდგარა ქართული და ჩერქეზული მხარეების მოლაპარაკებებზე ჩერქეზთა გენოციდის საკითხზე მუშაობის დროს". ამიტომ, აფხაზური მხარის ჩარევა ამ საკითხში "სრულიად არაკორექტულია, ხოლო ფორმა, რომლითაც ეს ხორციელდება, შინაარსობრივად მტრულია ჩერქეზთა მიმართ". გარდა ამისა, "აფხაზ–აბაზინელ ხალხთა კონგრესის ბრალდება, გამოხატული საქართველოს მიმართ – სახელმწიფოსი, რომელმაც პირველმა მსოფლიოში აღიარა ჩერქეზთა გენოციდი, თავად გამოიყურება როგორც ფარისევლობა და პოლიტიკური სპეკულაცია".

რუსლან კეშმა გაიხსენა, რომ "არცერთი ქართველი პოლიტიკოსი არასოდეს არ აცხადებდა პრეტენზიას "ყველა ჩერქეზის უფლებების და ინტერესების დამცველის" როლზე, და ეს მშვენივრად მოეხსენებათ აფხაზ–აბაზინელ ხალხთა კონგრესის მონაწილეებს", ხოლო ხელმძღვანელთა მცდელობა "შეაფასონ თანამშრომლობა და საქმიანობა მხარეებისა, რომლებიც მას არანაირად არ ეხებიან, მეტყველებს იმაზე, რომ ისინი, და არა საქართველო, ცდილობენ ითამაშონ ყველა ჩერქეზთა უფლებებისა და ინტერესების დამცველთა და გამომხატველთა როლი, რაზეც, რა თქმა უნდა, ჩერქეზებს მათთვის უფლება არ მიუციათ".

ამავე დროს კეშმა ხაზი გაუსვა იმას, რომ "რუსეთის იმპერიის მიერ განხორციელებული ჩერქეზი ხალხის გენოციდის საერთაშორისო აღიარების საკითხი წარმოადგენს ჩერქეზული ეროვნული მოძრაობის ერთ–ერთ უმთავრეს მიმართულებას", რის გამოც კონგრესმა "საკუთარ საკითხებზე უნდა მოახდინოს კონცენტრაცია, და არ ითამაშოს ტროას ცხენის როლი ჩერქეზულ საკითხში, რომელიც, ყველაფერთან ერთად, წარუმატებელიც აღმოჩნდება".

საკითხის ანატომია

ამ კონფრონტაციულ პოლემიკაში აღსანიშნავია, რომ მისი ინიციატორი ერთიმეორის მიყოლებით სწორედ აფხაზური მხარეა – თუმცა, ობიექტურად თუ შევხედავთ, სოხუმის ინტერესებში არ შედის ჩერქეზებთან დაპირისპირების პროვოცირება. თავად აფხაზებიც ხომ მიეჩვივნენ მათში ნათესაური ხალხის დანახვას, მათგან გარანტირებულ დახმარებას და გამაგრებულ ზურგს ქართველებთან კონფლიქტში. ჩერქეზულ საზოგადოებაში ამას აფხაზური ელიტის რუსეთის მიერ სრული კონტროლის ქვეშ ყოფნას მიაწერენ – რა უნდა თქვან მათ "ჩერქეზულ საკითხზე", როდესაც ასეთი ძლიერი კონტროლის ქვეშ არიანო? მაგრამ ასახსნელი რჩება, საერთოდ რატომ საუბრობენ აფხაზები რამეს ამ თემაზე. თუ რუსული ფაქტორი არ აძლევთ მათ საშუალებას მორალურადაც კი დაეხმარონ "ძმებს", ლოგიკური იქნებოდა, რომ საერთოდ გაჩუმებულიყვნენ. მით უმეტეს, რომ ჩერქეზმა ლიდერებმა არაერთხელ და პირდაპირ შესთავაზეს სოხუმს აერჩია ასეთი მოქმედების ხაზი – ჩვენ თქვენი გვესმისო და დახმარებას არ ველითო, მხოლოდ ნუ შეგვიშლითო ხელს!

"პრობლემა იმაში კი არ მდგომარეობს, რომ მათ რაიმეს თქმა არ შეუძლიათ, არამედ იმაში, რომ ისინი ცდილობენ რაც შეიძლება მეტად ასიამოვნონ თავიანთ ბატონს – ასე ამიხსნა აფხაზთა ქცევა კერძო საუბარში ერთმა ნაცნობმა ჩერქეზმა. – არსებობს ყაბარდოული ანდაზა: მონა, ქუდთან ერთად, ბატონს აუცილებლად თავსაც მოუტანსო. ასე რომ, სანამ რუსები ასე უხვად გადაუხდიან მათ ისტერიკისთვის, არაფერი შეიცვლება".

ამრიგად, შეიძლება გავაკეთოთ დასკვნა, რომ რუსულ კმაყოფაზე მყოფი აფხაზები დღევანდელი დღით ცხოვრობენ და ხვალინდელ დღეზე ფიქრი მიატოვეს. მოსკოვიდან მილიარდობით რუბლი მოედინება. აფხაზეთში მათი "მოტეხვით" გაერთნენ. "მოტეხვის" ამ ორომტრიალში მთავარ ინსტინქტად ფინანსური წვიმის უეცარი შეწყვეტა გახდა. ავტომატური რეფლექსი – "ბანკეტის" გასაგრძელებლად საჭიროა სპონსორს სიამოვნება მოჰგვარო. მათთან კი აფხაზებს პერიოდულად პრობლემები უჩნდებათ სხვადასხვა მნიშვნელოვან საკითხზე. მაგალითად – საკურორტო ზონის უძრავ ქონებასთან ან საზღვრის დემარკაციასთან დაკავშირებით. მაშ რატომ არ გამოიდონ თავი კრემლის წინაშე სხვის ხარჯზე? ჩერქეზები ამ შემთხვევაში მოსახერხებელი საშუალებაა. ოციწლისწინანდელი "ძმობა" შეიძლება დაივიწყონ – რადგან რა ღირს მომსახურება, რომელიც უკვე გაწეულია? მით უმეტეს, როგორც ანქვაბმა განაცხადა, დღეს "აფხაზეთს ჰყავს სტრატეგიული პარტნიორი, მოკავშირე, მეგობარი – რუსეთის ფედერაცია".

ამას გარდა არსებობს პოლიტიკური მოტივიც. "ანტიჩერქეზული იდეოლოგიური მუშაობა", რაზეც კეში საუბრობს, მდგომარეობს ჩერქეზეთის ისტორიის ახალი ვერსიის შექმნაში. ფაქტიურად, მეორდება 80–90–იანი წლების აფხაზური სცენარი. მაშინ, როგორც ცნობილია, იწრთობოდა სეპარატიზმის იდეოლოგია, მიმდინარეობდა სისტემატური მუშაობა აფხაზური ისტორიის ქართული კონტექსტის განადგურებაზე, რათა აფხაზებისთვის გაემყარებიათ "უცხო" ქართველების, როგორც"შემოხიზნული ხალხის" წინააღმდეგ ნებისმიერი მოქმედების მორალური უფლება. დღეს ფსევდოისტორიული მითების შემქმნელი იგივე მანქანა, ზოგჯერაც იგივე ხალხის მონაწილეობით, დაკავებულია ჩერქეზულ მიწებზე აფხაზური პრეტენზიების თეორიული დასაბუთებით, აგრეთვე აფხაზურ პროექტში აბაზინთა ჩართვით, რომლებიც პარალელურად საერთო ჩერქეზული კონტექსტიდან იქნებიან ამოგლეჯილნი. აქ რთულია იმის გაგება, საიდან მოდის შეკვეთა – რუსეთიდან, რომლისთვისაც ეს მომგებიანია, თუ თვით აფხაზებისგან, რომლებმაც დიდი ენთუზიაზმით მიჰყვეს ხელი ამ საქმეს.

მორალური ასპექტი

ყველა ზემოთ აღნიშნული მოტივი სხვა, უფრო ღრმა ფონს ემატება. თავიდან აფხაზებმა ხელიდან გაუშვეს გაჩუმების მშვენიერი შანსი – 2011 წელს, როდესაც საქართველომ აღიარა ჩერქეზი ხალხის გენოციდი, რითაც თავის ჩრდილოკავკასიურ პოლიტიკაში ეფექტური ნაბიჯი გადადგა. აფხაზურმა საზოგადოებამ ეჭვიანობის შეტევა გადაიტანა – მათ ხომ აქამდე თავი მონოპოლისტებად მოჰქონდათ ჩერქეზებთან ურთიერთობებში, რომლებიც კავკასიის ქედის სამხრეთით მიმდინარე პროცესებს აქამდე აფხაზური თვალებით უყურებდნენ. ეს ემოციური ფონი გაამძაფრეს შიშებმა: ხომ არ ცდილობენ ქართველები გადმოიბირონ ჩერქეზები თავიანთ მხარეს აფხაზეთის საკითხში, შეიძლება კი ძველებურად ენდო ადიღურ სამყაროს? ასეთი კითხვები არ შეიძლებოდა არ გაჩენილიყო სოხუმში, და საკმაოდ ბუნებრივია, რომ ისინი უნდა დასმულიყო აფხაზების მიერ. რა თქმა უნდა, მოწიწებით, და შეძლებისდაგვარად – დახურულ ფორმატში.

თუმცა ამ თემაზე საუბრებმა თავიდანვე საჯარო ფორმა და, არაფორმალურ დონეზე, აგრესიულ–შეურაცხყოფითი ხასიათი მიიღეს. სანამ ჩერქეზები იმეორებდნენ, რომ ძველებურად თვლიდნენ აფხაზებს თავიანთ ძმებად, იქითა მხრიდან გაჟღერდა თითქმის პირდაპირი დადანაშაულება ღალატში იმის გამო, რომ ჩერქეზმა აქტივისტებმა არ დამალეს სიხარული თავიანთი ხალხისთვის მნიშვნელოვან საკითხში წინსვლის გამო. აქ, ისევე როგორც სხვა მრავალ შემთხვევაში, აფხაზებს უმტყუნათ მათში ღრმად გამჯდარმა "განებივრებული ბავშვის" ეგოცენტრულმა ფსიქოლოგიამ. ეს სპეციფიური მენტალიტეტია, რომელიც ჩამოყალიბდა თაობების პრივილეგირებულ მდგომარეობაში ყოფნით. მან ჯერ კიდევ საბჭოთა დროიდან ჩანერგა აფხაზურ საზოგადოებაში უპასუხისმგებლო, მომხმარებლური დამოკიდებულება გარემოცვასთან, და აბსოლუტური იგნორირება იმისა, რაც მათ არ მოსწონთ.

აფხაზების უხეშობას და აგრესიას კიდევ ერთი ფსიქოლოგიური ახსნა გააჩნია. ისინი არც ისე ადვილ სიტუაციაში აღმოჩნდნენ, გააჩნიათ რა ჩერქეზების მიმართ მორალური ვალი – განპირობებული ომის დროს გაწეული დახმარებით და სისხლით ნათესაობით. ამავე დროს აფხაზებს დეკლარირებულ დონეზეც არ შეუძლიათ მხარი დაუჭირონ "ჩერქეზულ საკითხს", მაშინ როდესაც "მტრულად განწყობილმა" საქართველომ ჩერქეზი ხალხის რეაბილიტაციის საკითხი საერთაშორისო დონეზე აიყვანა. ეხლა ყველა მსურველს შეუძლია ჩერქეზთა გენოციდი დაუდოს საფუძვლად საკუთარი სოლიდარობის გამოხატვას. პირველები ამ საქმეში, ლოგიკურად, აფხაზები უნდა ყოფილიყვნენ. მაგრამ მათ ეშინიათ და არ სურთ დაკარგონ ბატონის კეთილგანწყობა. როგორც უკვე ავღნიშნეთ, ამ სიტუაციაში ყველაზე კარგი გაჩუმება იქნებოდა – ჩერქეზები ამას გაგებით მოეკიდებოდნენ. მაგრამ, სხვაზე თავდასხმით აფხაზების მდაბიო ინსტინქტები ახდენენ მათი მორალური დისკომფორტის ტრანფორმირებას საკუთარი უმოქმედობისა და იმპოტენციის გამართლების მცდელობაში.

ასე შეიქმნა პარადოქსული სიტუაცია. თბილისში, ნამდვილად, ჩერქეზებთან მოლაპარაკების არცერთ ეტაპზე არ დამდგარა აფხაზეთის საკითხი. თუმცა, აფხაზების რეაქციამ ამ დიალოგზე მიიყვანა ისინი იქამდე, რისიც ყველაზე მეტად ეშინოდათ – აფხაზურ–ჩერქეზული ურთიერთობების გაუარესებამდე. თანაც სოხუმი ვერავის ვერაფერს ვერ დააბრალებს, საკუთარი თავის გარდა. სიტყვამ "მტრობა" უკვე გაიჟღერა. მოვლენათა შემდგომი განვითარება დამოკიდებულია ისევ და ისევ აფხაზებზე. მათ ჯერაც აქვთ დრო, რათა ჩერქეზებთან მიმართებაში მოახდინონ საკუთარი პოლიტიკისა და ქცევის კორექტირება.

http://expertclub.ge/portal/cnid__13050/al...46/default.aspx