2 წლის წინ დავწერე პირველ კურსზე "უცხოზე". ახლა რო წავიკითხე საცოდაობაა
_________________________________________________________________________________________
როგორ გავიგოთ უცხო ორი კვირა გავიდა და მე ერთი წინადადებაც ვერ დავწერე. ასეა, როცა იმაზე მეტი დრო გაქვს, ვიდრე საჭიროა, ბოლო დღისთვის ინახავ ამ საქმეს და იძულებულს ხდი საკუთარ თავს გახსნა WORD-ის ფანჯარა და წერა დაიწყო.
ამასობაში „დედლაინიც“ იწურება, თუმცა თავს იმით ვიმშვიდებ, რომ ყველაფერი წაკითხული და შეძლებისდაგვარად გააზრებული მაქვს. უბრალოდ, აზრების და დაკვირვებების მოხელთება და თავიანთი ადგილების მიჩენაღა მრჩება. თუმცა, საქმის ამ დრომდე მიყვანას მხოლოდ ჩემი სიზარმაცე და ქაოტურობა არ განსაზღვრავს.
მინდა პატარა წინასიტყვაობასავით დავწერო იმ გარდატეხის შესახებ, რომელიც ჩემში მოხდა.
არ არსებობს აბსოლუტური თავისუფლება, თუმცა სადაო საკითხია. არ არსებობს სრული სიჩუმე, რომელსაც ამბობდა და საქმითაც ამტკიცებდა ჯონ ქეიჯი. არ არსებობს ნამდვილი იმპროვიზაცია საზღვრების გარეშე. თუმცა, არა ის საზღვარი, რომელმაც შეიძლება რაიმეთი დაგთრგუნოს ან შემოქმედებითი მუხტი ჩაახშოს. ეს საზღვარი, შეიძლება ითქვას, მოცემულობაა, ჩარჩოა, სადაც გეძლევა საშუალება გამოიყენო ნებისმიერი ფერი, სიტყვა, თუნდაც ბგერა, სადაც იმდენად თავისუფალი ხარ, რამდენადაც გრძნობ რომ არსებობ.
თითქოს ერთ უბრალო ამბავს ჰყვებოდა რეზო კიკნაძე: ჩემს მოსწავლეებს რომ ვეტყვი დაუკარით ის, რაც იმ წამს გინდათ ანუ იმპროვიზაციის საშუალებას ვაძლევ, თითქოს იბნევიან, მაგრამ როცა ვუთითებ, რომ ამა და ამ ნოტს შორის უნდა მოექცნენ, მაშინ ყველაფერი თავის ადგილზე დგება. გონება თავისით იწყებს პულსაციას და ნამდვილი იმპროვიზაციაც ამ დროს მიდის.
ამის გახსენება იყო და ყველა წინაღობა ისეთივე სისწრაფით გაქრა, როგორითაც გაჩნდა. ეს პროცესი ჩემში საბოლოოდ დაიწრიტა, თუმცა გამსახურდიასგან განსხვავებით მხოლოდ ორი კვირა დასჭირდა. მივხვდი, რომ შეუძლებელია წერის დაწყება წინასწარი გააზრების და მინიმალური დაგეგმვის გარეშე მაინც.
როგორ გავიგოთ „უცხო“
ძნელად სავარაუდოა წარმოიდგენდა თუ არა კამიუ თავის ამხელა წარმატებას ალჟირში გატარებული მძიმე ბავშვობის შემდეგ, ალბათ დედამისიც კი ეჭვის თვალით უყურებდა ამ ამბავს, მაგრამ მოვლენები სხვაგვარად განვითარდა. მამა პირველ მსოფლიო ომში დაეღუპა. დედა სმენადაქვეითებული იყო და გაუნათლებელი. განათლება ალჟირში მიიღო და ფილოსოფიის ხარისხიც დაიმსახურა თავისი მონდომებით. შემდეგ საფრანგეთში გადავიდა, რასაც პირველი ქორწინება, კომუნისტურ პარტიაში გაწევრიანება, თეატრში მუშაობა და პირველი წიგნის დაბეჭდვა მოჰყვა. ამავე ხანებში აქტიურად აქვეყნებდა პუბლიკაციებს გაზეთებში, რომლებიც ძირითადად ღარიბ გლეხებს და მათ გაუსაძლის მდგომარეობას ეხებოდა. შემდეგ მეორე ქორწინება, რომელიც წარმატებული აღმოჩნდა და 1945 წელს ტყუპების მამა გახდა. გაიცნო სარტრი. თუმცა უთანხმოების გამო მოუწია მასთან განშორება. იყო შეუვალი პაციფისტი და მეორე მსოფლიო ომის დროს გერმანელების წინააღმდეგ ამხედრების გამო ბორდოში გადავიდა. იმის თქმა დამავიწყდა, რომ ტუბერკულიოზით იტანჯებოდა და ამის გამო
ახალგაზრდობაში მოუწია სპორტისთვის თავის განებება. მოგვიანებით კი ორი წელი
სანატორიუმში გაატარა იმავე მიზეზით. თუმცა მუდამ მუშაობდა და აქვეყნებდა თავის
ნააზრევს. 1957 წელს ნობელის პრემიით დააჯილდოვეს ვრცელი ესსესთვის „რეფლექსიები
გილიოტინაზე“. კამიუ ცხოვრების ბოლომდე დარჩა თავისი პრინციპების ერთგული. 1960 წლის
4 იანვარს ქალაქ ვილებლევინთან ავტოავარიაში გარდაიცვალა. თავის დროზე უთქვამს, რომ
ყველაზე აბსურდული სიკვდილი სწორედ ავტოავარიაში გარდაცვალება იქნებოდა. 1995 წელს
გამოვიდა მისი დაუმთავრებელი რომანი „პირველი ადამიანი“, რომელიც ავტობიოგრაფიული
ხასიათისაა და ალჟირში გატარებულ ბავშვობას ეხება. 2009 წელს საფრანგეთის პრეზიდენტმა
მოინდომა კამიუს ნეშთის გადატანა პანთეონში, სადაც საზოგადო მოღვაწეები ასვენია, თუმცა
მას ეს განზრახვა პოლიტიკური თამაშის ნაწილად ჩაუთვალეს და საბოლოოდ ვერ
განხორციელდა. ავარიის ადგილზე კამიუს პატივსაცემად მონუმენტია აღმართული.
„უცხო“ 1942 წელს გამოვიდა, რომელშიც მოთხრობილია ერთი მეტად უცნაური და უემოციო ადამიანის, მერსოს, თავგადასავალი. ტექსტი იწყება ყველასათვის ნაცნობი ფრაზით - „დღეს დედა გარდაიცვალა, ან იქნებ - გუშინ. რა ვიცი: მოხუცთა თავშესაფრიდან დეპეშა მივიღე: - „დედა გარდაიცვალა, დარკძალვა ხვალ, ვიზიარებთ თქვენს მწუხარებას“. რას გაიგებ, იქნებ გუშინ მოკვდა.“ რომანის ამგვარი დაწყება მკითხველში დაბნეულობას და უნდობლობას აღძრავს მთავარი პერსონაჟის მიმართ. თუმცა ეს მხოლოდ დასაწყისია. უნდა ვაღიარო, რომ პირველად წაკითხვისას ჩემთვისაც შოკი იყო იმის აღქმა, რომ დედის დაკრძავლის მეორე დღეს ჯერ პლაჟზე წახვიდე, შემდეგ კინოში და სიყვარულითაც დატკბე. თუმცა აქამდეც ბევრი საინტერესო რამ მოხდა. იქ ჩასულს, ცხედრის ნახვაც კი არ მოუნდა, არც ცრემლი დაუღვრია და არც სიგარეტზე უთქვამს უარი, რომელიც იქვე, სკამზე, ჩამომჯდარმა გააბოლა დედის ცხედართან („პაპიროსსაც სიამოვნებით მოვწევდი, მაგრამ შევყოყმანდი, ვერ გადამეწყვიტა, შეიძლებოდა თუ არა დედის ცხედართან მოწევა. მერე გავიფიქრე: რა მოხდა, რა მნიშვნელობა აქვს- მეთქი და კარისკაცსაც შევთავაზე სიგარეტი, გავაბოლეთ.“). დაკრძალვის დღეს კი ისე დაიღალა და მოიქანცა, რომ სახლში მისვლაზე ოცნებობდა - „მოთეთრო ცამ და მისმა მონოტონურმა ფერებმა, გუდრონის წებოვანმა სიშავემ, კატაფალკის პრიალა სიშავემ, მზემ, ტყავის და ცხენის ჩონჩორიკის სუნმა, უძილო ღამემ გონება დამიბინდა, აზრები ამირია.“
კამიუს იდეების ხორცშესხმა რომანის მეორე ნაწილიდან იწყება. პირველ ნაწილში თხრობა ლოგიკური განვითარების გზით მიდის. ლაკონური დახასიათებები და აღწერები ტექსტს თითქოს ემოციისგან ათავისუფლებს და მხოლოდ იდეურ აღქმამდე დაჰყავს. მეორე ნაწილი, როცა მკვლელობა უკვე ჩადენილია და სასამართლო პროცესი იმართება, აბსურდის მწვერვალია. მერსო თავს დამნაშავედ არ აღიქვამს. ერთ მომენტში სწორედ ამას უსვამს ხაზს - „არ მესმოდა, თუ როგორ უნდა ქცეულიყო ჩვეულებრივი ადამიანის თვისებები დამნაშავის გამანადგურებელ ბრალდებად.“
რომანის ერთ-ერთი პერსონაჟი, რაიმონდი, რომელიც მერსოს დაუმეგობრდება, რაღაცით მისი ალტერ ეგოა. მათი მეგობრობაც შემთხვევით და სპონტანურად აეწყო და სწორედ რაიმონდის გამო ამოყო ამხელა შარში თავი.
თუმცა, ჩემი აზრით, რომანის განხილვისას საერთოდ არაა საჭირო მისი დეტალურად მიმოხილვა თუ როდის რა ფაქტი მოხდა და რამ რა გამოიწვია. ეს ყველაფერი ყურადღების მისაპყრობადაა შექმნილი. კამიუს სურდა მკითხველისთვის დაენახებინა თუ რაოდენ აბსურდულია ცხოვრება, თუმცა სიცოცხლის სიყვარული ერთ-ერთი მთავარი მამოძრავებელი ძალაა კამიუს შემოქმედებაში და მითუმეტეს ამ რომანში. მერსოს ტკბობა ხომ სწორედ ამითაა განპირობებული.
სიცოცხლის სიყვარული - სიკვდილის შიში - ჭეშმარიტების მოუხელთებლობა ესაა სამი მთავარი საზრისი, რასაც კამიუ ემყარება. მან შეიცნო სამყარო, გაიგო მისი აბსურდულობა, მისი
უაზრობა და უშინაარსობა და ცდილობს ცხოვრებით ტკბობას, რომელსაც დიდი სევდა სდევს თან, რადგან სიცოცხლის სიყვარული შეიძლება მუდმივია, მაგრამ დროთა განმავლობაში სიკვდილის შიში წინა პლანზე გადმოდის და სრულიად თრგუნავს პირველსაწყისს.
მერსოსთვის მთავარი სიმართლის არსებობა, მისი გამოაშკარავება და სხვებისთვის დანახებაა. იგი იმდენად გულწრფელია, რომ სასამართლოს თვალში ამორალურ პიროვნებად აღიქმება.
არსებობს აზრი, რომ მერსომ გამოხატა იმ გრძნობები და აზრები, რომლებიც ზუსტად ასახავს კამიუს თაობის პრობლემებს. ის დაიბადა სამყაროში, რომელიც ცენტრის გარეშეა დარჩენილი, სადაც არც ღმერთია და არც ადამიანი, არც მისტიკა შემორჩა ქვეყანას და არც იმის ნუგეში, რომ რაიმეს იმედი უნდა ჰქონდეს ცხოვრებაში. და სწორედ ის, რომ მოხდა გააზრება სამყაროსი ცენტრის გარეშე, ზუსტი გამოძახილია ეპოქის, რომელშიც შეიქმნა ეს ნაწარმოები.
თუმცა ღმერთისგან მონიჭებული ინტერპრეტაციის ნიჭის წყალობით, რომელიც ყოველ ჩვენგანში უანგაროდ ბუდობს, შეიძლება სხვა ახსნა მოვუნახოთ. მაგალითად, გიგა ზედანია, რომელიც გოგი გვახარიას „წითელ ზონაში“ ამბობს, რომ თუ ჩვენ ცენტრს ვხედავთ და როგორც თვითონ ამბობს - „ვტენით ცენტრს“, სწორედ ეს შეიძლება გახდეს მიზეზი იმის, რომ ვერ ვხედავთ ჩვენს რეალურ პრობლემებს. ადამიანი დაბნეულია და მარტოსულია ქვეყანაზე. არ იცის საიდან დაიწყოს სწავლა. ეჩვენება, რომ იმ კლასიკური ლიტერატურის ნაწილი უკვე უვარგისია თანამედროვე სამყაროში და ფუჭად გადაყრის იმ სათუთ დროს მათ წაკითხვაში, რომელიც შეუძლია უკეთეს საქმეს მოახმაროს, თუნდაც რომელიმე რეჟისორის ფილმების ყურებას. რეჟისორზე გამახსენდა, რომ სწორედ „უცხოზე“ გადაიღო კინო-კლასიკოსმა ლუკინო ვისკონტიმ დაუვიწყარი ფილმი იგივე სახელწოდებით. ასევე არსებობს მეორე ცდა ეკრანიზაციის, რომელიც სამწუხაროდ ნანახი არ მაქვს. ზეკი დემირკუბუზი გვევლინება ამ შემთვევაში რეჟისორად.
საკანში ყოფნის დროს მერსო გადააწყდება გაზეთის ნაგლეჯს, რომელზეც ერთი უცნაური ამბავია მოთხრობილი სავარაუდოდ ჩეხეთში მომხდარი, როგორ თვითონ ამბობს. ამბავი კაცზე, რომელიც სოფლიდან პატარაობაში წავიდა და 25 წლის შემდეგ გამდიდრებული დაბრუნდა ოჯახთან ერთად. სოფელში ჩამოსულს კი დედის და დის მიერ გახსნილი სასტუმრო დახვდა. ხუმრობის მიზნით, ვინაობა დაუმალა და ნომერი აიღო. დედამ და დამ კი ის გაქურდვის მიზნით მოკლეს. დილით კი იქ მისულმა ცოლმა სიმართლე უთხრა. დედამ თავი ჩამოიხრჩო, და ჭაში ჩავარდა. ამ გამაოგნებელი ისტორიის წაკითხვის შემდეგ მერსოს განსაცვიფრებელი დასკვნა შემეჩეხა, რომელიც კაცს ამტყუნებდა და იძახდა, რომ ღირსია ის კაცი, რაც მიიღო, რადგან სიმართლე ყოველთვის უნდა გამოაშკარავდეს, როგორიც არ უნდა იყოს.
საკანში ყოფნისას დროის მცნებას კარგავს. „როცა დარაჯმა მითხრა, რომ უკვე ხუთი თვე გასულიყო, რაც ციხეში ვიყავი, ვერ დავიჯერე. ჩემთვის ეს ერთი უსასრულო დღე იყო, რომელიც ჩემი საკნის კედლებს ეხეთქებოდა.“ დროის გასაყვანი ორად ორი ხერხი ჰქონდა. ძილი და საკუთარი ოთახის გონებაში თვალიერება. თავიდან დიდი და მთავარი საგნებით დაიწყო და ნელ-ნელა მცირე დეტალებამდე დავიდა. „მაშინ მივხვდი, რომ ადამიანს ერთი დღის მოგონებებით შეუძლია ციხეში ასი წელი გაატაროს. თურმე საკმარისი ყოფილა ერთი დღის მოგონება, რომ არ მოგეწყინოს.“
მერსოს რელიგიისადმი დამოკიდებულება სწორედაც რომ თანადროული და შეიძლება ითქვას, ადეკვატურია. ის ეპიზოდი, როცა მღვდელს ყელში სწვდება და თავზე კონტროლს დაკარგავს, შესაძლოა სიკვდილმისჯილის რეფლექსიად ჩაითვალოს. თუმცა, იგი ამაზე არც კი ფიქრობს. არ სურს ისედაც მოახლოებული აღსასრულის უფრო ახლოს მოხმობა.
„რა მნიშვნელობა ჰქონდა ჩემს საქმეში მკვლელობას, თუ სიკვდილს იმიტომ მომისჯიდნენ, რომ დასაფლავების დღეს დედა არ ვიტირე.“ მერსოს სიცოცხლის ბოლომდე სჯეროდა, რომ მის სიკვდილში ერთადერთი დამნაშავე დედა იყო, რომ ტირილს შესაძლოა საქმე გამოესწორებინა, მაგრამ ახლა უკვე ყველაფერი ფუჭი და ამაო იყო. ბოლო გვერდი, რომელიც სასჯელის აღსრულების მოახლოებას იუწყება, გენიალურად აღწერა კამიუმ. „დღის და ღამის მიჯნაზე საყვირებმა დაიღმუვლეს. ისინი სხვა ქვეყნად წასვლას იტყობინებოდნენ, რომელსაც ჩემთვის ახლა არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს.“ მერსომ სამყაროს გაუგო, მის სასრულობას მიხვდა და აზრი ვერ უპოვა სიცოხლის გაგრძელებას, რომლის შანსსაც კი არ აძლევდნენ, რათა თავისი სხეული ისევ მარილიან წყალში დაესველებინა. განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია ბოლო წინადადება, რომელიც მხატვრული სილამაზით, მოქნილობით და სიტყვების ამ წყობით მერსოს მიმართ წმიდა ადამიანურ გრძნობებს აღძრავს, რომლის აღწერაც ჩემს შესაძლებლობებს სცილდება - „ისღა დამრჩენოდა, ჩემი თავის მოკვეთის დღეს მაყურებელი მენატრა, რომ განაჩენის სისრულეში მოყვანა ზიზღის ყვირილით მიეღოთ.“
წარმოდგენა არ მაქვს როგორ გავიგოთ „უცხო“.
ალბერ კამიუ, ფრანგული ეკზისტენციალიზმის ერთ-ერთი მამა
