ფილოსოფიის საგანძური

''რაც ყოფილა, იგივე იქნება და რაც მომხდარა, იგივე მოხდება;

არაფერია მზის ქვეშ ახალი ნახავენ რასმე და იტყვიან: აჰა, ახალი.

ესეც ყოფილა ჩვენს წინარე საუკუნეში'' [ეკლესიასტე]


----------------------------------------



'' კ ვ ა ნ ტ უ რ ი . . . . . . . ფ ი ლ ო ს ო ფ ი ა''











[ 1 ]

გასულ სულ რამოდენიმე დესენიაში საბუნებისმეტყველო მეცნიერებამ, განსაკუთრებით კი:
ფიზიკა, ასტრონომია, კოსმოლოგიამ; მართლაც შთამბეჭდავ წარმატებებს მიაღწია.
მათემატიკურ გამოთვლებსა და ფიზიკურ კანონებზე დაფუძნებული მრავალი თეორია დღეს უკვე ხორცშესხმულია.
ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკის მიერ შემოთავაზებული ფუნდამენტურ ურთიერთქმედებების ''სტანდარტული მოდელის'' კონსტრუქცია
ართმევს თავს არსებულ პრობლემებს და შესაძლებელია მალე ''ყველაფრის თეორიის'' (Theory of everything) მეცნიერული დასაბუთებაც შემუშავდეს...

თუმცა, აქ ერთი კითხვა ისმის :
- სამყაროს შესახებ უძველესი დროიდან არსებულ შეკითხვებს გაეცა პასუხი?
თუ პირიქით? კითხვათა რაოდენობამ უფრო იმატა.
რამდეად რამდენად ახლოს მიუახლოვდა ადამიანი იმის ცოდნას თუ:
- ვინაა? საიდან მოვიდა და სად მიდის?





[ 2 ]

გასული საუკუნის დასაწყისში, ბელგიის დედაქალაქის ქუჩებში მიმავალ ტაქსში ისტორიული დისკუსია გაიმართა
(ტაქსში იმიტომ, რომ სხვაგვარად შეუძლებელი იყო ისეთ ბუმბერაზთან გასაუბრება როგორიც აიშტაინი იყო)
ბელგიელი ასტრიფიზიკოსი, მათემატიკოსი და თანამედროვე კოსმოლოგიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი ჟორჟ ლამეტრი ცდილობდა დაემტკიცებინა
იმ დროისთვის სენსაციური მოსაზრება, რომ სამყარო წარმოიქმნა აფეთქების შედეგად.
ეს თეორია რადიკალურად ეწინააღმდეგებოდა იმჟამად არსებულ მეცნიერულ შეხედულებას კოსმოსზე - სტატიკური მდგომარეობა,
რაც თავისთავად დასაწყის გამორიცხავდა - და რისი მხურვალე მხარდამჭერიც აინშტაინი ოყო.

''თქვენ გსურთ დაამტკიცოთ რომ სამყაროს საწყისი ქონდა?!
თუ თქვენი თეოლოგიური შეხედულობებიდან გამოვალთ სავსებით გასაგები სურვილია''
- მიუგო კათოლიკურ ეკლესიის მსახურს განთქმულმა მეცნიერმა.







დიახ, ჯერ კიდევ ნახევარი საუკუნის წინათ (სანამ მტკიცებულობები შეგროვდებოდა) ამჟამად საყოველთაოდ აღიარებულ თეორიაში, რომ
სამყაროს საწყისი გააჩნდა, ბევრი რელიგიურ/ფილოსოფიურ დოგმებს ხედავდა და ყოველმხრივ ეწინააღმდეგებოდა მას.
სავსებით გასაგებია მატერიალიზმის მომხრეთა ასეთი პოზიცია, ისინი ხომ ამტკიცებდნენ, რომ:
- სამყარო არავის შეუქმნია, არსებობდა მარად და ყველგან, დროსა და სივრცეში;
თუმცა მათი დასაყრდენი (მეცნიერება) მათვე შემოუბრუნდათ და უტყუარი მეცნიერული მტკიცებულობების ფონზე,
საბოლოოდ მაიც მოუწიათ იმის აღიარება, რომ: სამყარო შექმნილია და შესაბამისად დასაწყისიც ქონდა;
მიუხედავად ყველაფრისა, მატერიალიზმის იდეები განაგრძობენ დღესაც ცხოვრებას, უბრალოდ
ამჯერად ლაპარაკია სამყაროს შექმნის მიზანმიმართულების არ არსებობაზე - ყველაფერი შემთხვევითობის ფაქტორითაა განპირობებული.

საბოლოო ჯამში ამ გიგანტური აღმოჩენის დიდება (ძირითადად) გაინაწილეს:
აინშტაინმა, ფრიდმანმა, ლემეტრმა, ჰაბლმა... და (ბოლო წერტილის დასვისათვის) 60იან წლებში ორმა რადიოასტრონომმა.







[ 3 ]

დაახლოებით 27 საუკუნის წინ, ძველ საბერძნეთში დაიბადა სიტყვა ფილოსოფია (φιλοσοφία).
მასთან ერთად მოგვევლინა რაციონალურ აზრზე დამყარებული პირველი მეცნიერულ-ფილოსოფიური სკოლა -
მილეტის სკოლა - სკოლა, რომელმაც პირველად დასვა კითხვა სამყაროს შესახებ:
რა არის იგი? სულ არსებობდა თუ ქონდა საწყისი? თუ შეიქმნა, რისგან შეიქმნა? სადაა იწყება და სადაა ბოლო?....
დაახლოებით 27 საუკუნის წინ ძველ საბერძნეთში, მილეტის ფილოსოფოსთა წიაღში დაიბადა ძველბერძნული და
შესაბამისად ევროპული მეცნიერებები: ფიზიკა, ასტრონომია, კოსმოლოგია.
ამავე დროს, რამდენადაც მნიშვნელოვანია ეს მოვლენა - იმდენადვე მნიშვნელოვანია ის აზრი და ის პასუხები რაც მაშინ, იქ დაიბადა.

აქ კითხვა მეორდება (რომელიც ზევით უკვე გაისმა):
- საუკუნოვანი დაუღალავი შრომის შედეგად რამდეად ახლოს მიუახლოვდა ადამიანი ცოდნას?
რამდენად განვითარდა და განსხვავდება დღევანდელი იმ, ძველი აზრისაგან?
... რაც მთავარია: - საერთო ჯამში, რა გავიგეთ ახალი და მნიშვნელოვანი?
რა გავიგეთ არსებითად განსხვავებული?






[ 4 ]

აზრი, სამყაროს რომ დასაწყისი აქვს და ის არაა სტატიკურ მდგომარეობაში, ახალი არაა. მეტსაც ვიტყვი,
განსაკუთრებულად ახალი არც არაფერია სხვა ფუნდამენტალურ იდეებშიც - რაზეც შემდეგში დავკონკრეტდები.

ზოგი აქ შემეკამათება და მეტყვის:
''მართალია აზრი იყო, მაგრამ არვითარი მეცნიერული მტკიცებულობა თან არ ერთოდა და უფრო ფილოსოფიური თემის განხილვის საგანად რჩებოდა ვიდრე - მეცნიერულის''
ცდებით ბატონებო, ცდებით.
ძალიან ხშირად აზრს თან ერთოდა მნიშვნელოვანი მეცნიერული გათვლები და ეს აზრები უბრალოდ ბუხართან ნასროლი ფრაზები კი არა, არამედ -
ღრმად გაანალიზებულ, ლოგიკაზე დაყრდნობილ, უამრავ ფიქრსა და დისკუსიაზე აღმოცენებულ მეცნიერულ აზრს წარმოადგენდნენ.
(ვის ვის? და თეორიულ ფიზიკაში დღეს მოღვაწე მეცნიერებს ნამდვილად არაფერი ეთქმით აზრებისა და მეცნიერულ/ექსპერიმენტულმტკიცებულობების თანაფარდობის შესახებ)

თუმცა განსაკუთრებული და გასაკვირი აქ არც არაფერია, აგერ მაგალითად (სანიმუშო მაგალითი):
- საყოველთაოდაა აღიარებულია, რომ ჰელიოცენტრული სისტემის ფუძემდებელი ნიკოლოზ კოპერნიკია.
სწორედ მის სახელს უკავშიშირდება პტოლემეოსის გეოცენტრული სისტემის ეპოქის დასასრულსა და ახალი ეტაპის დაწყებას კაცობრიობის ისტორიაში.

არადა ფაქტია, რომ ძველ საბერძნეთში მცხოვრებმა გენიალურმა: ფილოსოფოსმა, მათემატიკოსმა და ასტრონომმა
არისტარქე სამოსელმა (IVს.ჩვ.წ აღ-მდე)



არამარტო ჩამოაყალიბა და შემოგვთავაზა მზის სისტემის ჰელიოცენტრული თეორემა რითაც საჯაროდ განაცხადა, რომ
დედამიწა ბრუნავდა მზის გარშემო - არამედ მეცნიერულ გათვლებზე დააფუძნა საკუთარი მოსაზრებები.
გათვალა მანძილები მზესა და მთვარემდე, პირველმა ჩამოაყალიბა მეცნიერული თეორემა:
სამყაროს აგებულობის, ციურ სხეულთა და ვარსკვლავთა ბუნების შესახებ;





სხვათაშორის არისტარქე პითაგორას სკოლის ფილოსოფოსი იყო, ხოლო ვისთვისაც ცნობილია ამ სკოლის დამოკიდებულობა ზუსტ მეცნიერებებთან,
ადვილად დაინახავს მსგავსებას თანამედროვე მეცნიერებათა მუშაობის მეთოდებთან.







.... და აი, დაახლოებით 2000 წლის მერე კოპერნიკს უფიქრია, მიმხვდარა, აღმოჩენა გაუკეთებია.
საინტერესოა ეს ყველაფერი. თუმცა მოდით ისევ თემას დავუბრუნდეთ



[დაინტერესებულთათვის გაგრძელება იმედია მალე იქნება]

მიმაგრებული სურათი (გადიდებისთვის დაუწკაპუნეთ სურათზე)

[ 5 ]


მეცნიერთა აზრით დღეს მეცნიერებამ იცის: ''გასაოცრად ბევრი''. გარკვეულწილად ეს ასეა.

სამყაროს ქონდა დასაწყისი და მისი ხილული ნაწილის ზომა დღეს დაახლოებით 14 მილიარდი სინათლის სიჩქარის წელია,
რასაც მოყვება სამყაროს კოსმოსური ჰორიზონტი.
თუ გადავახვევთ უკან დროს ანუ ზომას და შესაბამისად ასაკს - მივუახლოვდებით საწყისს ე.წ. ''დიდ აფეთქებას''
დღეს მეცნიერთა მტკიცებით ცნობილია:
-როგორი იყო ჩვენი სამყარო როდესაც მისი ასაკი იყო 10 ხარისხად -35 წამი;
-როდესაც ჩვენი სამყაროს ზომა იყო 10 ხარისხად - 25 სმ. (შედარებისათვის: პროტონის ზომაა 10 ხარისხად -14)

უფრო იქით ჩახედვა დღეს არ გვძალუძს, რადგანაც იმდენად იზრდება ენერგიები, რომ შეუძლებელი ხდება ცნობილი კანონების გამოყენება.
ამ საწყისი სინგულარული მდგომარეობის შესწავლა ზოგადი ფარდობითობის თეორიის ფარგლებში შეუძლებელია და
იმ დროს მიმდინარე პროცესების შესწავლა საჭიროებს კვანტური გრავიტაციის თეორიას, რომელიც ჯერ არ არის დამუშავებული
თეორიულად ხილული სამყაროს საზღვარი უახლოვდება კოსმოსურ სინგულაციას.
პრაქტიკაში კი საქმე გაცილებით რთულადაა:
წინ გვეღობება კოსმოსური მიკროტალღური ფონი — თერმული გამოსხივება (რელიქტური გამოსხივება),
რომელიც კოსმოლოგიაში მიჩნეულია დიდი აფეთქების ნარჩენად. ის სამყაროში ყველაზე ხნიერი სინათლეა.

სინგულარული პერიოდი — სამყაროს მდგომარეობა დიდ აფეთქებამდე, როდესაც სამყარო
უსასრულოდ შეკუმშული,
უსაზღვროდ გავარვარებული,
წარმოუდგენელად მცირე ზომის წერტილი იყო.

შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ რაზეა აქ საუბარი?
მე ვფიქრობ, რომ თავად მეცნიერებსაც უჭირთ და ამიტომ ზოგი პირდაპირ აცხადებს :
'' სამყარო შეიქმნა არაფრისაგან'' - და აქვე ამატებს - ''არ იფიქროთ რომ ეს არაფერი მართლა არაფერია. ფიზიკაში დაშვებულია ასეთი განსაზღვრება''
- გიორგი დვალი. აღიარებული მეცნიერ ავტორიტეტი თეორიული ფიზიკის დარგში -
'' საწყისი იყო არაფერი და შემდეგ კვანტური ფლუკტუაციის შედეგად განვითარდა მოვლენები''.
მარტივ კითხვაზე: - როგორ ვუწოდოთ არაფერი იმას, რისგანაც რაღაცა იქმნება?
მეცნიერი პასუხს თავს არიდებს და ფილოსოფიისაკენ იშვერს ხელს.



კარგით, დავუბრუნდეთ იმას რაც იციან (მეცნიერებმა) ანუ რა ხდებოდა იმის მერე როდესაც სამყაროს ასაკი იყო 10 ხარისხად -35 წამი.
ეს პერიოდი მოიხსენიება ე.წ. ''ინფლაციურ პერიოდად'' რადგანაც ხდებოდა ვაკუუმის ენერგიის ხარჯზე სამყაროს ძალიან სწრაფი გაფართოება.
(ხსენებულ ვაკუუმის ენერგიას დღეს ''ბნელ ენერგიად'' მოიხსენიებენ და აზრზე არავინაა რა არის ის, რისი წილიც ჩვენ სამყაროში 71პროცენტს შეადგენს)

როდესაც ჩვენი სამყაროს ასაკი დაახლოებით 1 წამი იყო ტემპერატურა დაეცა, ბირთვების შეჯახების ძალა შემსუბუქდა და
ელემენტარულმა ნაწილაკებმა დაიწყეს მდგრადი ბირთვების წარმოქმნა - პირველადი ნუკლეოსინთეზი.
იგი გრძელდებოდა დაახლოებით 3 წუთამდე.
ამ პერიოდში ნეიტრონებისა და პროტონების შეჯახებების შედეგად ჩნდება დეითერიუმი;
მოდით სწორედ აქედან დავიწყოთ იმის ძებნა:
- თუ რისგან შეიქმნა მთელი ის ხილული მატერია რომლისაგანაც ჩვენ შევდგებით და რაც ჩვენს ირგვლივ არსებობს.


[ 6 ]

დავბრუნდეთ 27 საუკუნის წით ქალაქ მილეტში



თალეს მილეტელი (ძვ. წ. 624 —)— სოკრატემდელი ბერძენი ფილოსოფოსი და შვიდ ბერძენ ბრძენთაგან ერთ-ერთი.
მას ბერძნული ტრადიციის პირველ ფილოსოფოსად და ასევე მეცნიერების მამად მიიჩნევენ.
ის თვლიდა, რომ სამყაროს დასაწყისი ქონდა და საწყისი ელემენტი, რისგანაც შეიქმნა ყველაფერი იყო ''წყალი''.

როდესაც დავფიქრდებით და ღრმად გავაანალიზებთ დავინახავთ, რომ ნახმარი ტერმინი ''წყალი'' გაცილებით ფუნდამენტალურია.
ძვ. ბერძნული სიტყვების საფუძველზე: ὕδωρ (წყალი) და γεννάω (შექმნა) - ''წყლის შემქმნელი'' - წარმოქმნილი ლათ. სიტყვა
Hydrogenium-ით დღეს წყალბადს მოვიხსენიებთ.

დიახ, თალეს არ უხსენებია კონკრეტულად წყალბადი, მაგრამ მან გაცილებით მეტი იგულისხბა ვიდრე უბრალოდ სითხე წყალი.
ამიტომ არსობრივად მნიშვნელოვან სხვაობას აქ ვერ ვხედავ.

გავეცნოთ დრევანდელ მეცნიერთა მოსაზრებებს ანუ რა ხდებოდა ''დიდი აფეთქების'' მერე და როგორ წარმოიშვა ყოველი ხილული ''არაფრისაგან''?
აფეთქებიდან ~180 წამის შემდეგ სამყაროს ტემპერატურა დაეცა და დაიწყო მსუბუქი და მდგრადი ბირთვების სინთეზი- პირველადი ნუკლეოსინთეზი.
ამ პერიოდში ნეიტრონებისა და პროტონების შეჯახებების შედეგად გაჩნდა დეითერიუმი(წყალბადის მძიმე იზოტოპი ერთი პროტონითა და ნეიტრონით ბირთვში)
წყალბადის ბირთვის შესაქმნელად საჭიროა მხოლოდ 1 პროტონი.
ჰელიუმის ბირთვისთვის კი ჩვენ გვჭირდება 2 პროტონი და 2 ნეიტრონი.
ამიტომ, პროტონების ნეიტრონებზე სიჭარბის პირდაპირი შედეგია ის, რომ ჩვენ სამყაროში არსებული
წყალბადის ბირთვები დაახლოებით 3-ჯერ მეტია ჰელიუმის ბირთვებთან შედარებით.
ეს ფაქტი წარმოადგენს დიდი აფეთქების მოდელზე დაფუძნებული თეორიული სურათის ძლიერ ექსპერიმენტულ დადასტურებას.
მსუბუქი ბირთვების ფორმირება (ნუკლეოსინთეზი) პირველ 10 წუთში დამთავრდა.
მოგვიანებით უფრო მძიმე ელემენტები ჩნდებიან – ვარსკვლავების ფორმირების დროს.

დიდი აფეთქებიდან მილიარდი წლის შემდეგ, როდესაც დაიწყო პირველი ვარსკვლავების შექმნა,
სამყაროში არსებობდა მხოლოდ სამი მსუბუქი ელემენტი - წყალბადი, ჰელიუმი და ლითიუმი.
1935 წელს ფიზიკოსმა ჰანს ბეთემ წამოაყენა ჰიპოთეზა, რომ მზის ენერგიის წყარო თერმობირთვული რეაქციის შედეგია,
რის დროსაც წყალბადი გარდაიქმნება ჰელიუმად - ნობელის პრემია მიიღო 67ში.

მზე ძირითადად შედგება წყალბადისაგან.
მზის სითბო და სინათლე — ეს არის წყალბადის ბირთვების შეერთებისას გამონთავისუფლებული ბირთვული ენერგიის შედეგი.
წყალბადი - წარმოადგენს ვარსკვლავების და ვარსკვლავთშორისი გაზის ძირითად შემადგენელ ნაწილს.
ვარსკვლავები წყალბადის ბირთვების შერწყმის რეაქციების საშუალებით წვავდნენ წყალბადს და ქმნიდნენ ჰელიუმსა და ლითიუმზე უფრო მძიმე ელემენტებს.
თერმობირთვული სინთეზი – ატომური დაშლის შებრუნებული რეაქცია: უფრო პატარა ბირთვები უფრო დიდებად ერთიანდებიან.
სამყაროში ყველაზე გავრცელებული რეაქცია არის წყალბადის ბირთვების თერმობირთვული გაერთიანება ჰელიუმად.
წყალბადი — ყველაზე გავრცელებული ელემენტია სამყაროში. მასზე მოდის ყველა ატომის მიახლოებით 88-90 %.

ყველა მძიმე ელემენტი, რომელსაც ჩვენ ვხედავთ დღევანდელ სამყაროში, გამოფრქვეულია ვარსკვლავებიდან,
რომლებიც აფეთქდნენ ამოწურეს რა თავიანთი საწვავის მარაგი.
მძიმე ელემენტების სინთეზი (და ზეახალი ვარსკვლავების აფეთქების შედეგად მათი კოსმოსში მოხვედრის პროცესი)
დიდი აფეთქებიდან 2 მილიარდი წლის შემდეგ დაიწყო და დღემდე გრძელდება.

დასკვნა:

ყოველი ხილული მატერია, რისგანაც ჩვენ შევდგებით და რაც ჩვენს ირგვლივ არსებობს შეიქმნა პირველი ქიმიური ელემენტი - წყალბადისაგან.
რაც ნიშნავს - ὕδωρ (წყალი) და γεννάω (შექმნა) - ''წყლის შემქმნელს'' და რაც მოწმობს, რომ
ყველაფრის საწყისად (არსობრივად) სწორედ ეს მიიჩნია მილეთის სკოლის დამაარსებელმა თალესმა (27 საუკუნის წინ)

თალესმა ასევე მნიშვნელოვანი ცლილება მოახდინა, როდესაც თქვა, რომ ყველაფერს საფუძვლად უდევს ფიზიკური წესები (კანონები).
მან ასევე წამოაყენა აზრი რომ ვარსკვლავები იყო სხვა მსოფლიოები, რითაც ბიძგი მისცა სხვა ფილოსოფოსებს, რომ
რაციონალიზმის პოზიციიდან ემსჯელათ ციური სხეულების ბუნებაზე.
მისი აზრით ყველაფერს გააჩნია მოძრაობის უნარი და ყველაფერი მოძრაობს.

თალეს მილეტელი შეგვიძლია მივიჩნიოთ მათემატიკის დარგის - გეომეტრიის დამაარსებელად.



მან ეგვიპტეში მიღებული ცოდნა სისტემურ მეცნიერულ დონეზე აიყვანა .
კონკრეტულად მის მიღწევებსა და თეორემებზე აღარ შევჩერდები. მხოლოდ ყურადღებას გავამახვილებ ბერძენი ფილოსოფიის სკოლების
დამოკიდებულობას ზუსტ მეცნიერებებთან - კავშირის აუცილებლობასა და მის მნიშვნელობაზე - ამის ფუძემდებელი კი თალესია.



წარწერა პლატონის კადემიის შესასველ კარზე:



''არავინ შემოვიდეს, ვინც გეომეტრიულად არ ფიქრობს''




[დაინტერესებულთათვის გაგრძელება იქნება]



მიმაგრებული სურათი (გადიდებისთვის დაუწკაპუნეთ სურათზე)

................................................................................................

This post has been edited by Gogona_sterva on 28 Oct 2014, 10:51

[ 7 ]


''იყო დრო, როდესაც დრო არ არსებობდა''






სტივენ უილიამ ჰოუკინგი — ბრიტანელი ფიზიკოსი და ასტროფიზიკოსი.
ფიზიკო-თეორეტიკოსებს შორის იგი არის ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი და მოწინავე მეცნიერი.
ძირითადად მოღვაწეობს კოსმოლოგიასა და კვანტურ გრავიტაციაში





''როცა მეკითხებიან, შექმნა თუ არა სამყარო ღმერთმა, მე ვპასუხობ, რომ ეს კითხვა აზრს მოკლებულია.
დიდ აფეთქებამდე დრო არ არსებობდა, ამიტომ არც ღმერთისთვის იყო დრო, რომ სამყარო შეექმნა.
ეს დაახლოებით იგივეა, ეძებო მიმართულებები დედამიწის კიდისკენ.
დედამიწა სფეროა და მას კიდეები არ გააჩნია.
ამიტომ მისი ძებნა უნაყოფო და ფუჭი მცდელობაა''.

რომც შევეშვათ მის ნიჭსა და მეცნიერულ მიღწევებს - ჰოუკინგი მართლაც არაჩვეულებრივი ადამიანია,
რომელიც განსაკუთრებულ გამოყოფასა და აღნიშნას უდაოდ იმსახურებს.

როგორც ზევით (მეცნიერის მოსაზრებაში) ვხედავთ და ასევე ვიცით დღევანდელი მეცნიერული მიღწევებიდან -'' იყო დრო როდესაც იგი არ იყო ''
ჩვენთვის ის (დრო) რა თქმა უნდა ყოველთვის იყო, ასევე ყოველთვის იყო სამყაროსათვისაც
რის ნაწილსაც ჩვენ შევადგენთ - აქ ლაპარაკია ზოგადად...''დიდ აფეთებამდე''
როდესაც არ იყო სამყარო და არც ჩვენ ვიყავით.

დრო მატერიის არსებობის ერთ-ერთი ძირითადი ფორმაა, რომელიც მოვლენების კანონზომერი მონაცვლეობით გამოიხატება.
გარდა ამისა, ის ფარდობითი მცნებაცაა და კვანტურ მექანიკაში მისი მსვლელობა დამოკიდებულია სხეულის სიჩქარეზე, ათვლის სისტემის მიმართ...
ერთი სიტყვით, დრო მართლაც ძალიან საინტერესო და იდუმალი მოვლენაა და
საპატიოდ უკავია ადგილი როგორც ფიზიკაში, ასევე - ფილოსოფიაში.

როგორც სტივენ ჰოუკინგის ცინიკურ გამონათქვამში ვკითხულობთ, სამყაროს არსებობამდე დროის გაგებაზე საუბარი აზრს მოკლებულია.
ამის თქმაში მას ზურგს უმაგრებს ის მეცნიერული აღმოჩენები და პროგრესი რასაც ადგილი ქონდა XX საუკუნეში... თუმცა,
ამაზე პირველად მიუთითა და გაცილებით ადრე ზუსტად ოგივე უპასუხა მსგავს შეკითხვაზე

ავრელიუს ავგუსტინემ - ფილოსოგოსი და თეოლოგი.



დასმულ შეკითხვაზე: ''- რას აკეთებდა ღმერთი, სანამ სამყაროს შექმნიდა?''
სინამდვილეში მას არ უპასუხია, რომ: ''ჯოჯოხეთს ქმნიდა მისთვის ვინც ასეთ უაზრო შეკითხვას სვავს'',
- არამედ შემდეგნაირად განსაზღვრა დროის არსი და სამყაროში მისი ადგილი:

''დრო - მოძრაობისა და ცვლილებების საზომია.
სამყარო შეზღუდულია სივრცეში, ხოლო ყოფა კი - დროში.
სამყაროს შექმნამდე, როდესაც იგი არ არსებობდა, არ არსებობდა დროც.
სამყაროს შექმნის საწყისი - დროის შექმნის საწყისია.
როგორ შეუძლია ღმერთს რაღაც დროის მონაკვეთი არაფერი ეკეთებინა, როდესაც თავად დრო არ არსებობდა?''

დღეს მეცნიერები იზიარებენ ამ თეორიას: - დრო სამყაროს თვისებაა და მასთან ერთად შეიქმნა.
რადგანაც ასეთი პარადოქსის ერთმნიშვნელოვანი მეცნიერული ახსნა არ არსებობს, გამოჩენილმა ასტროფიზიკოსმა

- George Gamow (1904 –1968) რომელსაც დიდი წყვლილი მიუძრვის ''დიდი აფეღქების'' თეორიის დასაბუთებაში -





მეცნიერებს შესთავაზა ავგუსტინის ეპოქად მოეხსენიებინათ სამყაროს მდგომარეობა ''დიდ აფეთქებამდე'' და ''დიდი აფეთქების'' დროს.
დღეს ამ პერიოდის მოხსენიების გავრცელებული ფორმაა:კოსმილოგიური სინგულარული პერიოდი









აქვე აღნიშვნის ღირსია, დაახლოებით 26 საუკუნის წინ მოღვაწე დიდი ბერძენის მოსაზრებები.



პარმენიდე ელეელი (ძვ. წ. 540-) — ძველი ბერძენი ფილოსოფოსი, ელეელთა სკოლის წარმომადგენელი,
რომელიც ყოფიერების არსის მცნების დადგენას შეეცდება და რომელიც იტყვის რომ:

''ის (ყოფიერების არსი) სივრცისა და დროის მიღმა არსებობს.
ის არ არის იმ სიცრცესა და დროში რომელშიც ჩვენ ვარსებობთ და რომელიც
ფაქტობრივად ჩვენი არსებობის განმსაზღვრელია მისი მოწესრიგების თვალსაზრისით''

[ 8 ]

- ის, რომ ყოველ არსებულს ერთი საწყისი გააჩნია და შესაბამისად ჩვენი სხეულის ყოველ უმცირეს ნაწილაკს გამოვლილი აქვს ერთი საერთო გზა;

- ის, რომ ჩვენი გულის ყოველი ცემა განპირობებულია ენერგიით, რომელიც ერთ დროს ვარსკვლავში ბუდობდა;

- ის, რომ ყოველ ჩვენგანის სხეულში არსებულმა მატერიალურმა ნაწილაკმა ერთ დროს ვარსკვლავი გამოიარა;

და ის, რომ ჩვენშია ის რაც ყველგანაა ანუ ყველგანაა ის რაც ჩვენშია

- ''ყველაფერი ყველაფერშია'' - აქ არაფერია ახალი და ამაზე საუბარი 26 საუკუნის წინ მიდიოდა.





ანაქსაგორა — მათემატიკოსი, ასტრონომი, ფიზიკოსი და ფილოსოფიის იონიური სკოლის მიმდევარი (ძალზედ საინტერესო/იდუმალი სკოლა)



ძალიან ბევრის თქმა შეიძლება ამ გიგანტზე.
პერიკლის მეგობარი და ათენური ფილოსოფიური სკოლის დამფუძნებელი. სოკრატეს მასწავლებელი. განდევნილი ღვთის გმობისათვის.
სამწუხაროდ ყველგან ვერ შევჩერდებით, მხოლოდ მის რჩევას გადავცემ დღეს მოღვაწე მეცნიერებებს:

''სამყარო წარმოადგენს ხილულისა და უხილავის ურთიერთობის ფორმას;
ყველაფრის შემეცნება შესაძლებელია, მაგრამ ჯერ საჭიროა ძირეულად შევიცნოთ ხილული და ამის მერე - ის უხილავი რომელიც გაცილებით მეტია''

დღევანდელი სამყაროს ჩვენთვის ხილული და შემეცნებადი ნაწილი შეადგენს საერთო ოდენობის დაახლოებით 4 პროცენტს;
22 პროცენტი სამყაროსი ''ბნელი მატერიაა'' - ბოლო ათწლეულებში გამყარებული თეორია, საკმაოდ ბუნდოვანი და მეცნიერულ დონეზე ძნელად ასახსნელი;
74 პროცენტი სამყაროსი ''ბნელი ენერგიაა'' - უფრო ბუნდოვანი და უფრო ძნელად ასახსნელ;




არავის ეგონოს, რომ რადგანაც ხილული და შემეცნებადი მატერიის რაოდენობა ასეთი ცოტაა, (4 პროცენტია მთელი სამყაროსი)
თითქმის ყველაფერი ვიცოდეთ მის შესახებ. ელემენტარული ნაწილაკების სტანდარტული მოდელზე ჯერ კიდევ ბევრია სამუშაო.


ანაქსაგორას სწავლება ''ყველაფერი ყველაფერშია'' საფუძვლად დაედო სწავლებას :

მონადა (ძვ.ბერძნ. μονάς — ერთეული, ერთიანი) — ფილოსოფიური ტერმინი, რომელსაც იყენებენ არსებულის უმარტივესი, განუყოფელი ელემენტების აღსანიშნავად.
თავდაპირველად ხმარობდნენ როგორც მატერიალისტები (დემოკრიტე), ისე იდეალისტები (პითაგორელები, არისტოტელე, პლატონი, ნიკოლოზ კუზანელი).
ჯორდანო ბრუნო მასში გულისხმობდა იდეალურისა და მატერიალურის პირველად განუყოფელ ერთიანობას.
შემდეგ იგი იდეალისტურ ფილოსოფიაში დამკვიდრდა ატომის საპირისპირო ელემენტარული სულიერი პრინციპის აღსანიშნად (ა. ლაიბნიცი, კ, ვოლფი, ი. ჰერბარტი, რ.ჰ. ლოცე).

This post has been edited by AMSTERDAMMER on 30 Oct 2014, 21:08

მიმაგრებული სურათი

[ 9 ]


მილეთის სკოლამ ყველაფერი ხილულის შექმნის საწყისად ''წყალი'' დაასახელა (27საუკუნის წინ), რაც მართალია სიტყვა სიტყვით არ ნიშნავს წყალბადს,
თუმცა როგორც ზევით განვმარტე - საერთო ჯამში, არსობითი სხვაობა არ არსებობს.
სხვა განთქმული სკოლის ფილოსოფოსი (26 საუკუნუს წინ) თალესზე შორს წავიდა და აღწერა არა ხილულის შექმნის პირველწყარო,
არამედ - საერთოდ ყოველის საწყისი (თავად ''წყლისაც'') ანუ ის რასაც დღეს ''დიდ აფეთქებას'' ვეძახით.

სანამ გავეცნობით ჰერაკლიტეს ნახმარ ტერმინოლოგიასა და კოსმოსური ყოფის ჩამოყალიბებულ მისეულ ხედვაზე შევჩერდებით, ერთი ასეთი კითხვა მაქვს:
- რა ასოციაციები ჩნდება როდესაც ვახსენებთ აფეთქებას?

მართალია, რომ შესაძლებელია რამოდენიმე გაჩნდეს, მაგრამ ისიც სიმართლეა, რომ აფეთქების მთავარი ასოციაცია - ცეცხლია.

მეცნიერების ვარაუდზე დაფუძნებულ თეორიაში, თავად მეცნიერებმა პირველ საწყისი ''დიდი აფეთქებად'' მოიხსენიეს;
ჰერაკლიტემ იგივეს ასახსენელად გამოყენებული ტერმინი - ''ცეცხლი''

მოდით ეხლა (შედარებით) ახლოს გავეცნოთ ამ ''ცეცხლსაც'' და ზოგადად ფილოსოფოსის კოსმოლოგიას:


ჰერაკლიტე ეფესელი (ძვ. წ.აღ 520 — ) ბერძენი ფილოსოფოსი, იონური სკოლის წარმომადგენელი.



ისე როგორც თალესის ''წყლის'' შემთხვევაში, ჰერაკლიტეს ''ცეცხლი'' - ესაა გაცილებით მეტი , ვიდრე ხილული ფიზიკური (ჩვენთვის ცნობილი) ცეცხლი.
ის მოხსენიებულია - ''ცოცხალ ცეცხლად''.
მისი სწავლების თანახმდად ყველაფერი იშვა ''ცეცხლისაგან'' და ეს ყველაფერი განუწყვეტვლივ ცვლილებაშია,
ხოლო ''ცეცხლი'' კი ამ პროცესების მამოძრავებელი ძალაა.

''ცეცხლი'' არის საწყისი (ἀρχή) - სამყაროს პირველადი მიზეზი.

''სამყარო იშვა ცეცხლისაგან და არის მარად ცოცხალი ცეცხლი, რომლის ნაწილთა ქრობით იქმნება
ორი მნიშვნელოვანი სამყაროს შემადგენელნი - წყალი და მიწა.
ცეცხლის, წყლის და მიწის შორის მიმდინარე ცვლილებებით, მათ შორის წონასწორობა მყარდება.
ციური სხეულნი ცეცხლით სავსე სასმისნი არიან''

აქ გამოვყოფ და გავიმეორებ მის აზრს:
''წყალი და მიწა'' (მთელი არსებული მატერია) - ესაა ცეცხლის ქრობის ანუ ტემპერატურის დაცემის შედეგი.
''ციური სხეულნი'' - იგულისხმება: ვარსკვლავები.
''ცეცხლით სავსე სასმისნი არიან'' - იგულისხმება არა კონკრეტულად ცეცხლი არამედ :
გავარვარებული პლაზმის მასიური კაშკაშა სფერო - ის რასაც დღეს ვარსკვლავს ვეძახით.

დღეს ცნობილია კოსმოლოგიური მოდელის სახეობაა ე.წ. ''გავარვარებული სამყაროს მოდელი'', სადაც
სამყაროს ევოლუცია ელემენტალურ ნაწილაკებისაგან შემდგარ მკვრივ, გავარვარებულ პლაზმისაგან იწყება.
ესაა კიდევ ერთი ნათელი დასტური იმისა, რომ ჰერაკლიტეს ''ცეცხლი'' ძალიან საინტერესო და ფართო განმარტების მატარებელი მცნებაა.


[სიდიდის გამო, ''ჰერაკლიტეს კოსმოლოგიური მოდელის'' განხილვაზე აქ შევჩერდები ჯერჯერობით]

This post has been edited by AMSTERDAMMER on 3 Nov 2014, 04:09

მიმაგრებული სურათი