ეხლა რატომ არ აშენებენ სომხები თბილისში?...სომეხია დეფიციტნი თუ ცემენტ-კირპიჩი?
* * *
საქართველოს ახალი სომხური დიასპორების შექმნაზე
უდიდესი გავლენა იქონია რუსეთ_თურქეთისა და რუსეთ_ირანის ომებმა, რომელთა
შედეგად სომეხ ლტოლვილთა ახალ_ახალი ტალღები პერმანენტულად სახლდებოდნენ
ისტორიულ ქართულ მიწებზე. ეროვნებით სომეხი დიდი ამერიკელი ისტორიკოსისა და
პოლიტოლოგის, რიჩარდ ოვანესიანის (Richard G. Hovannisian) მიხედვით: ,,1830 წლისათვის
100000_ზე მეტი სომეხი დასახლდა ახალქალაქისა და ახალციხის რეგიონებში _ ისტორიულ
ქართულ მიწებზე’’".[2] XIX საუკუნის განმავლობაში სხვადასხვა წყაროებზე დაყრდნობით
სომეხთა განსახლების დინამიკაზე შემდეგ მასალას გვაწვდის შოთა ვადაჭკორია: ,,1804
წელს ერევნის სახანოდან თბილისში სომეხ ჩამოსახლებულთა რიცხვი 2000 კაცს უდრიდა.
1807_1808 წლებში თბილისის გუბერნიასა და ავლაბარში 338 სომხური ოჯახი (1906 სული)
ჩამოასახლეს, ხოლო 1809_1811 წლებში მთავარმართებელ ტორმასოვის დროს, ყარაბაღიდან
428 ოჯახი (2140 სული) ბოლნისში ჩამოასახლეს. 1829 წელს ყარსის, არზრუმის და
ბაიაზეთის ვილაიეთებიდან 14000 ათასი ოჯახი. რუსეთის შემწეობით საქართველოში
სომეხთა ჩამოსახლებებიდან გამომდინარე, მათი მატების დინამიური პროცესი შემდეგ
სურათს იძლევა: 1865 წელს საქართველოში ცხოვრობდა 122,6 ათასი სომეხი, 1880 წელს _
172,9 ათასი სომეხი, 1897 წელს _ 197,0 ათასამდე. 1897_1902 წლებში საქართველოში 55
17
ათასი სომეხი ჩამოასახლეს. აღნიშნული პროცესებიდან გამომდინარე, თბილისში სომხების
რაოდენობა 46,7 ათასიდან 124,9 ათასამდე გაიზარდა, რომელთაგან 68 ათასი ახლად
მოსული იყო".”[3] რუსული წყაროებით კი ქართულ მიწებზე სომეხთა გადმოსახლების
შემდეგი სურათია დახატული: ,,სამი _ არზრუმის, ყარსის და ბაიაზეთის საფაშოებიდან
არზრუმის არქიეპისკოპოსმა კარაპეტმა რუსეთში თან გამოიყოლა მხარის თითქმის მთელი
ქრისტიანული მოსახლეობა _ 70000 კაცამდე. არქიეპისკოპოსი კარაპეტი არზრუმიდან
ახალციხემდე გადმოსახლებულებთან ერთად ფეხით გამოემართა’’"
ეს კარაპეტა ნახეთ ეს ბაბახანას დაქერილი...ამისთანებმა დაგვღუპეს
