წიგნები და ჟურნალ-გაზეთები გამოდიოდა ქართულად, აბრები რატომ იქნებოდა აკრძალული? არ იკრძალებოდა. აგერ მაგალითიც:
უბრალოდ, ქართული აბრის გამკვრელი არც ისე ბევრი იყო მაშინდელ ტფილისში. აი, 1913 წლის (რუსული) მონაცემებით ტფილისში ცხოვრობდა 125 ათასი სომეხი, 65 ათასი რუსი, 54 ათასი ქართველი, 60 ათასზე მეტი (ჯამში) - სხვა ეროვნების ადამიანები. სულ 304 ათასი კაცი.
ამავე დროს, არ არსებობდა ქართული ადმინისთრაცია - რომელიც, თუნდაც ასეთი ეთნიკური სიჭრელის პირობებში, შეძლებდა ქართული ენის სტატუსის დაცვას.
ეს სიტუაცია, ცხადია, რუსული მმართველობის წლებში გამძაფრდა, მაგრამ რუსების დროს არ დაწყებულა - ეთნიკური სიჭრელე ქალაქს უძველესი დროიდან დაჰყვა. დედაქალაქის ტფილიშში გადმოტანისთანავე აქ ქართველებთან ერთად გადმოვიდოდნენ მცხეთაში მრავლად მცხოვრები ებრაელები და ბერძნები. აქ კიდევ სპარსლებიც დახვდებოდნენ. არაბობის პერიოდს თავი დავანებოთ, საქართველოს "ოქროს ხანაში", ცხადია, სიტუაცია გაუმჯობესდა, უფრო მოგვიანებით კი, აი, რა ხდება:
1681 წელს იტალიელი პადრების ცნობით ტფილისის "მოსახლეობის მთავარ ნაწილს სომეხი მრეწველები და [b]სომხურ სარწმუნოებას მიკედლებულები[b] (sic!) შეადგენენ". ქალაქში სახლობდა ქართული სამეფო ოჯახი და პატრიარქი, სხვა ქართველ დიდგვაროვნებს კი ტფილისში მუდმივი საცხოვრებელი არც ჰქონდათ. ქალაქის ქართველი მოსახლეობის ღარიბი ნაწილის ”გასომხების” მიზეზებზე საუბარი შორს წაგვიყვანს.
ფრანგი მოგზაურის ჟოზეფ ტურნეფორის მიხედვით, 1701 წელს ტფილიში ცხოვრობდა 20 ათასი კაცი, აქედან 14 ათასი სომეხი, 3 ათასი მაჰმადიანი, 2 ათასი ქართველი და 500 კათოლიკე.
თუმცა, ქართველ მკვლევარებს იტალიელების და ტურნეფორის ცნობები ტენდენციურად მიაჩნიათ. ვახუშტი ბატონიშვილის არასრულად შემორჩენილ მასალებზე დაყრდნობით ისინი ასკვნიან, რომ XVIII დასაწყისში სომხები ტფილისის მოსახლეობის დაახლოებით ერთ მესამედს შეადგენდნენ მხოლოდ.
სამეფო ამალა, დაცვა, ქართველი დიდგვაროვნებისა ოჯახ-ჯალაბობა საკმაოდ მრავალრიცხოვანი იყო. ამას ადასტურებს სხვა ცნობილი ფრანგიც - ჯან შარდენი (რომელიც ტფილისში1672-73 წწ.-ში იმყოფებოდა). ამავე დროს, მისი ცნობით, მსოფლიოს არცერთ კუთხეში არ მოიძებნება ამდენი სხვადასხვა ჯურის უცხოელი, როგორც ტფილისში. ქართველების გარდა აქ მან ნახა სომხები, ებრაელები, ოსმალები, სპარსელები, ინდოელები, თათრები, მოსკვიტები და ევროპელები. შარდენი წერს: ”თავისუფლება საქართველოში ყველას აქვს მინიჭებული. აქ უფლება გაქვს იცხოვრო შენი სარწმუნოებით, იმსჯელო მასზე და დაიცვა იგი”.
საინტერესოა, რომ დამპყრობელიც (სპარსელები, ყიზილბაშები, რუსები) და ქართველი მეფეებიც ტრადიციულად სწყალობდნენ ტფილისელ სომხებს (თუმცა,სხვადასხვა მიზეზით). 1779 წელს ერევანზე ლაშქრობისას ერეკლე II-მ 8 სომხური სოფლის მოსახლეობა აყარა და ჩასახლა საქართველოში, მათ შორის ტფილისშიც.
სიტუაცია ართულებს ის გარემოება, რომ გვიანდელი შუასაუკუნეების პერიოდში მასობრივ მოვლენას წარმოადგენდნენ, ერთი მხრივ, ”ქცევა-ზნით” და ენით გაქართველებული სომხები, და მეორე მხრივ - გრიგორიანულ სარწმუნოებაზე გადასული (გასომხებული) ქართველები, რომლებიც უკვე ვახსენე.
რუსეთის შემოსვლას უკავშირდება რუსული კომპონენტის მკვეთრი ზრდა და ამავე დროს ოსმალეთიდან სომხების ჩამოსახლების რამდენიმე ტალღა. ასე 1897-1910 წწ.-ში ტფილისში სომხების რაოდენობა 47 ათასიდან 125 ათასამდე გაიზარდა.
სიტუაცია სწარაფად და მკვეთრად შეიცვალა 1917-1918 წწ.-ში, როდესაც ტფილისი ერთდროულად 100 ათასამდე უცხოტომელმა დატოვა - რუსები თავის ჯარს გაჰყვნენ, სომხები თურქული ოკუპაციის შიშით გადაიხვეწნენ. ამავე დროს, ქუთაისის საგუბერნიო სტატუსის გაუქმებამ, ტფილისის დამოუკიდებელი საქართველოს დედაქალაქად გადაქცევამ (უნივერსიტეტისა და სხვა საერთო-ეროვნული ინსტიტუციების დაარსებით) ტფილისში დასავლეთ საქართველოს მოსახლეობის დიდი ტალღა მოიზიდა. ეთნოდემოგრაფიული ბალანსი შეუქცევადად შეიცვალა.
ეს ტენდებცია საბჭოთა პერიოდის მიგრაციულმა პროცესბმაც (ისევ რუსული, სომხური მოსახლეობის ზრდამ) ვერ შეცვალა - რაიონებიდან ქართველების მიგრაცია მაინც უფრო დიდი იყო.
თუმცა, ჯერ კიდევ 1989 წ. ქართველები თბილისი მოსახლეობის მხოლოდ 66 %-ს შეადგენდნენ.
This post has been edited by CityZen on 2 Mar 2010, 01:00 
· 
ტფილისის ძველი ფოტოები. IX ნაწილი..,,, ამბავი იმისა, თუ როგორი იყო ჩვენი ქალაქი...
