ამოვწიოთ საინტერესო ჩაძირული თემა
სიცოცხლისა და სიკვდილის საკითხი
ყველა დანარჩენი ცოცხალი ორგანიზმის მსგავსად, ტრილობიტები ევოლუციონირებდნენ. არ ვგულისხმობ იმას, რომ დროთა განმავლობაში ისინი იცვლებოდნენ: ეს თავისთავად ცხადია. ვთქვათ
Olenellus - ქვემო-კამბრიული ტრილობიტები, საერთოდ არ გვანან გვიან-კამბრიულ სახეობებს, რომლებიც თავის მხრივ ოდნავადაც არ გვნანან ორდოვიკული პერიოდის ტირლობიტებს, ხოლო ორდოვიკული „საძმო“ ასევე განსხვავდება სილურული ან დევონური ნათესავებისგან. არც თუ ისეთ გამოცდილ მეტრილობიტესაც ერთი შეხედვით შეუძლია ნამარხის ასაკის დადგენა, თუმცა, ამავე დროს, ზუსტი სახეობა შეიძლება ვერ ამოიცნოს. მას ზოგად შთაბეჭდილებაზე, გარკვეულ „საექსპერტო“ გამოცდილებაზე დაყრდნობა მოუწევს, რომელიც არც თუ ისე იშვიათად გვიმტყუნებს. ნათელია, რომ „გეოლოგიური“ დროის განმავლობაში ტრილობიტები ერთმანეთს ჩაანაცვლებდნენ. ქანების გაშიშვლების ადგილას ნაპოვნი ყოველივე ახალი ტრილობიტი ევოლუციურ მოვლენაზე მიგვანიშნებს, თუმცა, თავად ქვიან ქანებში ამ მოვლენის ვერანაირ მინიშნებას ვერ ვნახავთ. ევოლუციის ხილვა „მოქმედებაში“ ძალიან იშვიათად არის შესაძლებელი. ეს პროზაიკული ფაქტი კრეაციონისტული სწავლების მეცნიერებმა და მიმდევრებმა ამოატრიალეს და ყველაფერი ისე მოაჩვენეს, თითქოს ნამარხები ევოლუციას არ ადასტურებდნენ, რაც ერთი და იგივე სულაც არ გახლავთ. სინამდვილეში, ტრილობიტების გაჩენის თანმიმდევრობა ევოლუციასთანაა შეთანხმებული: ამის ხილვის საშუალება გვქონდა ევოლუციურად განვითარებული შესანიშნავი შიზოქლოალური თვალის მაგალითზე. ასევე, კამბრიულ ტრილობიტებს უფრო პრიმიტიული ნიშნები გააჩნიათ ორდოვიკულ ან სხვა, გეოლოგიურად უფრო ახალგაზრდა სახეობებთან შედარებით. საკმაოდ რთულია ახალი სახეობის ჩასახვის და გაჩენის მომენტის დაფიქსირება. გაძარცვის შემდეგ, იშვიათად თუ გადავეყარებით ოთახის შუაში მდგომ მძარცავს: ჩვეულებრივად, სახლში დაბრუნებისას გადატრიალებული ბინა გვხდება. იგივე პრინციპი ახალი სახეობის ფორმირების შემთხვევაშიც მუშაობს - სწრაფი ფორმირების შემდეგ სახეობა საკმაოდ ხანგრძლივი დროის განმავლობაში უცვლელი რჩება, ასე რომ, დიდი ალბათობით მისი ისტორიის სწორედ ამ მონაკვეთს გადავეყარებით. აქ უკვე სტატისტიკური ალბათობის პრინციპები მუშაობენ, რომლებსაც სულ არ აინტერესებთ, დარვინისტები ვართ თუ კრეაციონისტები. მაგრამ გავაგრძელოთ კრიმინალური სამყაროს მეტაფორებით შედარება: რადგან მტკიცებულება საკმარისად სრულად არ ასახავს მომხდარის სურათს, ბრალდებულს სავარაუდოდ ვერ გავამტყუნებთ. სწორედ ამიტომ ორმაგად ღირებულია ის მაგალითები, სადაც შესაძლებელია ევოლუციის სვლის ხილვა. ჩვენი გვარი
Homo და თანამედროვე ადამიანიების რამოდენიმე მონათესავე სახეობა, ამის საუკეთესო მაგალითი არ გახლავთ - ეს, ნამარხი მასალის სიმწირის და ზედმეტად ბევრი კამათის ბრალია. თუმცა, იმას სულაც არ ნიშნავს, რომ ჰომინიდებზე ახალ მასალას არ ვეძებთ, პირიქით, ყოველ წელს ახალ აღმოჩენებზე ამბები ისმის. უბრალოდ, ადამიანის ისტორია სახეობის ჩასახვის შესწავლის საუკეთესო მაგალითი არ გახლავთ. რაც არ უნდა იყოს, უძველესი ადამიანების ნაპოვნები დიდ იშვიათობას წარმოადგენენ. და პირიქით, ტრილობიტების ევოლუციის გარშემო არაერთი გაცხარებული დისკუსია იმართებოდა. იმის გამო, რომ ტრილობიტები საკმაოდ რთულად მოწყობილი და მრავალრიცხოვანი არსებები არიან, ისინი იდეალურ „საექსპერიმენტო: მასალას წარმოადგენენ, რომლის საფუძველზეც შესაძლებელია ახალი სახეობების წარმოშობის ეტაპების და პრინციპების განხილვა. კიდევ ერთი ფეხსახსრიანი არსება - ხილის ბუზი, დროზოფილა (
Drosophila) - მრავალი წლების განმავლობაში ლაბორატორიებში „გენეტიკის მსვლელობაზე“ დაკვირვებისთვის გამოიყენება. მემკვიდრეობის კლასიკური ნაშრომები ამ ბუზის წყალობითაა შესრულებული. როდესაც საჭირო გახდა ცალკეული გენების მნიშვნელობის და როლის გარკვევა, მათ შორის განვითარებაზე პასუხისმგებელ ჩვენთვის უკვე ცნობილი HOX-გენების ჯგუფიდან, სწორედ დროზოფილებისგან გამოჰყავდათ და ზრდიდნენ უიმედო, ფრთების ზედმეტი წყვილის და ანტენების მაგიერ კიდურების მქონე ინფორმაციის მხრივ შეუფასებელ მონსტრებს. მაგრამ თავისი სინაზის გამო, ბუზები მხოლოდ ქარვაში ინახებიან. შესაძლოა, მყარი ტრილობიტები გეოლოგიური დროზოფილას როლის შესასრულებად არიან განკუთვნილი.
მაგრამ ამ მომენტიდან ჩვენ პრობლემის წინაშე ვდგებით: დამაჯერებელი კვლევისთვის საჭიროა საკმაოდ ბევრი ნიმუშის შეგროვება, რაც თავის მხრივ ჩაქუჩით ხელში მრავალსაათიან ველის სამუშაოებს მოიაზრებს იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ნამარხი მეტნაკლებად უხვად გვხდება. შთამომავლობაში მომხდარი ცვლილებების დასაფიქსირებლად, ტრილობიტებს, დროზოფილების მსგავსად ვერ გავამრავლებთ. წესიერი ნიმუშის მისაღებად საჭიროა ხანგრძლივი და მძიმე სამუშაოს შესრულება. რამოდენიმე მეცნიერი საჭირო დონით ფლობდა ჟინს, გამძლეობას და მოთმენის უნარს. როგორც შემდგომში ვნახავთ, თითოეული მათგანი ტრილობიტების ახალი სახეობების წარმოშობის განსხვავებულ დასკვნებამდე მივიდა.
დღესდღეობით ერთ-ერთი ყველაზე კარგად ცნობილი ტერმინი
“წყვეტილი წონასწორობა“ არის, მაგრამ ცოტა ვინმემ თუ იცის, მათ შორის მეცნიერებმაც, რომ წყვეტილი წონასწორობის იდეა ტრილობიტებზეა დაფუძნებული. XX საუკუნის 60-ანი წლების ბოლოს, ახალგაზრდა ამერიკელი ნილს ელდრიჯი დაკავებული იყო იმით, რომ ჩრდილოეთ ამერიკული დევონური ტრილობიტების გვარს
Phacops შეისწავლიდა. დარწმუნებული ვარ, კარგად გემახსოვრებათ
Phacops-ები - შესანიშნავი, ურთულესი შიზოქლოალური თვალების პატრონები. შესაფერისი ასაკის ქანებში ეს ტრილობიტები საკმაოდ მრავლად მოიპოვებიან ნიუ-იორკსა, აიოვაში და კიდევ ბევრ სხვა ადგილას. ამასთან ერთად,
Phacops-ის პალეონტოლოგიური ქრონიკა იმდენად დაწვრილებითია, რომ ის იმ იშვიათ მაგალითს წარმოადგენს, როდესაც შესაძლებელია ერთი სახეობიდან მეორეში ევოლუციური გადასვლის მომენტის გარჩევა. ნილსმა მოახერხა და ეს შესაძლებლობა თავისი კვლევების უკვე საწყის ეტაპებზე იგრძნო. მან შეამჩნია, რომ ამ გვარის სხვადასხვა სახეობებს თვალების ლინზების განსხვავებული რაოდენობა გააჩნდა. ამისთვის მან დათვალა ლინზების რაოდენობა დორზოვენტრალურ ჯგუფებში, ანუ მარტივად რომ ვთქვათ, ლინზების რაოდენობა ვერტიკალურ რიგებში, თვალის ზედა საზღვრიდან ქვედამდე. მაგრამ მოდით მისი ჩანაწერებით ვიხელმძღვანელოთ და აი რას წერს ნილსი:
„არის! კიდევ ერთი კანონზომიერება გამოიხატება: მთლიანი დევონური პერიოდის მანძილზე აპალაჩის პოპულაციის წარმომადგენლებს ყოველთვის 17 დორზოვენტრალური ჯგუფი გააჩნდათ ... შუა-დასავლელით სულ სხვა სიუჟეტი დამხვდა: დაახლოებით 2 მილიონი წლის მანძილზე მათი რაოდენობა მუდვმივად 18 რიგს უდრიდა; შემდეგი 2 მილიონის წლის განმავლობაში რაოდენობა ასევე რჩებოდა უცვლელი, მაგრამ 18-ის მაგივრად უკვე 17 შეადგენდა; კვლევითი დროის ბოლო მონაკვეთში ტრილობიტებს უკვე 15 დორზოვენტრალური ჯგუფი აღმოაჩნდათ. შუა-დასავლეით ჭრილებში დროის მნიშნველოვანი მონაკვეთებია გამოტოვებული, რომლებიც სწორედ რომ 18 რიგიდან 17-მდე და 17 რიგიდან 15-მდე გადასვლას ემთხვევიან.“ნილსმა სპეციალურად გაამახვილა ყურადღება თვალების ცვლილებაზე, რადგან იცოდა, რომ გვარის ახალი სახეობები სწორედ ამ მახასიათებლის მიხედვით დგინდებოდა. ორნიტოლოგი რომ ყოფილიყო, შესაძლოა აქცენტს შებუმბვლილობაზე ან სიმღერებზე გააკეთებდა, ხოლო მოლუსკებით დაინტერესების შემთხევაში ინტერესის სფეროში მათი ნიჟარები მოხვედბოდნენ და ა.შ. თითოეული ცხოველი საკუთარ ინდივიდუალურობას თავისი ხერხებით ამტკიცებს. ერთი სახეობის წარმომადგენლები თავისნაირებს ამ უნიკალური ნიშნებით სცნობენ. დევონური ფაკოპსების შესწავლამ ნილსი 2 დასკვნამდე მიიყვანა.
1) პირველ რიგში, ძალიან რთულია იმ მოვლენების თვალის დევნა, რომლებიც ახალი სახეობის ჩასახვაზეა პასუხისმგებელი - ისინი ყოველთვის „სადღაც იქ“ მიმიდინარეობენ. მიუხედავად ამისა, ინოვაცია წარმატებული თუ აღმოჩნდება, მაშინ დაინერგება ახალი სახეობა, რომელიც ძველს ჩაანაცვლებს. ზოგიერთ შემთხვევაში ნილსი ახალი სახეობის ჩასახვას ხვდებოდა, მაგრამ ახალ და ძველ პოპულაციებს შორის შუალედური პოპულაციები არ მოიპოვებოდა. ახალი სახეობა თავის მსვლელობას ყოველთვის დომინანტური სახეობის არეალის ნაპირიდან იწყებს, - გეოგრაფიული ბარიერები სახეობების განცალკევებას ხელს უწყობენ. მაგრამ საჭირო დროს, ახალი სახეობა წინაპარს ჩაანაცვლებს და უკვე შეუძლია საკუთარი დიდებით დატკბეს. როგორც ჩანს, ამ დასკვნის გამოტანაზე თავისი გავლენა იქონიეს ჰარვარდის უნივერსიტეტის პროფესორის, ერნსტ მაიერის ნამუშევრებმა, რომლებშიც მტკიცდება პოპულაციების გეოგრაფიული დაყოფის მუშაობა, როგორც ევოლუციური ცვლილებების მამოძრავებელი ძალა. იზოლირებულ ჯგუფში მშობლიურ ჯგუფთან გენური მასალის გაცვლა წყდება და სწორედ მაშინ, განშორების პროცესს შეუძლია საფუძველი ჩაუყაროს ახალი სახეობის ჩასახვას.
2) ნილსის მეორე დასკვნა მდგომარეობდა იმაში, რომ ერთხელ ფორმირების შემდეგ, ახალი სახეობა ხანგრძლივი დროის განმავლობაში უცვლელი რჩება. შეიძლება ახალი სახეობის ჩასახვას ვერ მოვესწროთ, მაგრამ მისი აყვავების მოწმეები აუცილებლად გავხდებით. ბნელი ღამით სახლში შემოპარული მძარცველის მსგავსად, ტრილობიტების შემთხვევაშიც მხოლოდ შედეგს ვხედავთ, მაგრამ არა თავად მოქმედებას.
Phacops-ის სახეობები ამ მოვლენას ნათლად ასახავენ: ყოველივე მათგანი სწრაფად წარმოიშვებოდა, შემდეგ კი ხანგრძლივი დროის განმავლობაში მინიმალური ცვლილებებით არსებობდა. გეოლოგისთვის ეს რას ნიშნავს - ზის მინდორ-ველში და საათების განმავლობაში ჩაქუჩს ქვებს უბრახუნებს და ასე ფენა ფენის შემდეგ, მეტრი მეტრის შემდეგ, ტრილობიტი ტრილობიტის შემდეგ, დასისხლიანებული თითები და უამრავი მოსკიტი. ამ ყველაფრის ჯილდო კი „არაფერი შეიცვალა!“ შეძახილი იქნება. რთული საქმეა, ოხ რთული! - რაღაცის არარსებობის დამტკიცების მცდელობას, ზოგიერთ სამეცნიერო წრეებში „უკუგდების მტკიცებულება“-ს ეძახიან; შეიძლება გაიფიქროთ, ამდენი ტიტანური ძალისხმევა წყალში ჩაგეყარათ, მაგრამ ეს სიმართლეს არ შეესაბამება, რადგან სწორედ მსგავსი შედეგია მნიშვნელოვანი. სახეობები, როგორც ნილსი იძახდა,
ალოპატრიულად ჩნდებიან. სიცოცხლე ნახტომისებურად, ბიძგისებურად მიიწევს წინ; სახეობა მანამდე არსებობს, სანამ მას სხვა არ ჩაანაცვლებს და ეს ცვლილება ძალიან სწრაფად ხდება. ეს ორი იდეა ერთად - სახეობის სტაბილურობა და ალოპატრია - წყვეტილი წონასწორობის ძირითადი შესაკრებები გახლავთ; ეხლა უკვე გასაგები ხდება ამ ფრაზისთვის ტერმინების არჩევის პრინციპი. „წონასწორობა“ სახეობის არსებობის მდგრად ფაზას მიეკუთვნება, „წყვეტილი“ - მისი სწრაფი ჩანაცვლების პერიოდს უკავშირდება. ეს ახალი თეორია ეწინააღმდეგებოდა იმ დროინდელ „გრადუალიზმის“ თეორიას - ჰიპოთეზას, რომლის მიხედვითაც ცოცხალი არსებების მთლიანი პოპულაცია ერთი ფორმიდან მეორეში თანდათანობით გადადიოდა. სწორედ ასე გამოიყურებოდა XX საუკუნის 30-იან წლებში ჩასახულ ე.წ. სინტეთიკურ თეორიაში საყოველთაოდ მიღებული ევოლუციის მოდელი, რომელსაც ბევრი ეჭვის თვალით უყურებდა, ამიტომ “წყვეტილი წონასწორობი“-ს გამოჩენა უმალვე ევოლუციის თეორიის ახალ სიტყვად შერაცხეს. მართლაც, ჩვენი პლანეტის განვითარების ისტორიაც შეიძლება ითქვას, ბიძგისებურადაა ჩამოყალიბებული.
ევოლუციაზე შეხედულებების გადატრიალებამ მძიმე ტვირთად დააწვა მორცხვი, მაგრამ სიმპატიური ფაკოპსის ცეფალონს, რომლის თვალებწინაშე უხსოვარ დროს ევოლუცია ვითარდებოდა, ხოლო მხედველობა, როგორც გვახსოვს, მშვენიერი ჰქონდა. ცოტა ხანში, „წყვეტილ წონასწორობა“-ს თავისი ხმები სხვა პაელონტოლოგიურმა ქრონიკებმაც მისცეს, ასე რომ მარტოსულ მეომრად ყოფნა ფაკოპსს სულ ცოტა ხნის განმავლობაში მოუწია. „წყვეტილობის“ მიმდევრები უკვე ლოგიკურად ხსნიდნენ „შუალედური ფორმების“ იშვიათობას: კრეაციონისტები, რომლებიც ევოლუციის თეორიას უარყოფენ, შუალედური ფორმების სიიშვიათეს აჭარბებდნენ და საერთოდ მათ არარსებობაზე მიუთითებდნენ. მაგრამ როგორც ირკვევა, ყველაფერი პირიქითაა - ხარვეზები ევოლუციის აუცილებელ კანონზომიერებას წარმოადგენდნენ. მტკიცე რაციონალისტმა სტივ გულდმა ახალი საშუალებების მთელი არსენალი გამოიყენა ფაქტიურის მისტიურისგან დასაცავად, რათა განანათლებინა ისინი, ვინც უარყოფდა დედამიწის ისტორიის დიდებულ მოთხრობას შექმნელის შვიდდღიანი სამუშაოს სასარგებლოდ. როგორ აღარ აუღლებდნენ საწყალ ფაკოპს! რა მხურვალე კამათები ინთებოდა ევოლუციონისტებსა და ბიბლიური მოთხორებების მომხრეებს შორის!
წყვეტილი წონასწორობა - ევოლუციის ერთადერთი კანონზომიერება არ გახლდათ, რომელზედაც ტრილობიტებმა მიუთითეს. 1970 წ. სხვა ახალგაზრდა მეცნიერი, ამჯერად ინგლისელი, უელსის და ინგლისის ზურმუხტისფერ მდელოებში დამალულ ტრილობიტებს შეისწავლიდა. კაშკაშა ღვიძლის ხავსებით დაფარული ადგილობრივი ნაკადულების ნაპირებზე გვხდება მძიმე, შავი ფერის თიხიანი კირქვა, რომელიც საჭირო მიმართულებით და სწორ ადგილას ჩაქუჩით დარტყმის შემდეგ მშვენიერი ტრილობიტით დაგაჯილდოვებთ. ნაკადულს ზევით რომ აჰყვეთ, ხოლო გზად ყოველივე ახალი ფენიდან აკურატულად ამოქექოთ და შეაგროვოთ ტრილობიტები, თქვენ მოთხრობის მონაწილე აღმოჩნდებით, რომელიც გასაგებ ენაზე ყვება გეოლოგიურად ხანგრძლივი ევოლუციური ცვლილებების შესახებ. ტრილობიტები, მეტრიანი ან უფრო დიდი სისქის მქონე ფენაში თუ არ აღმოჩნდებიან, გამოდის, რომ ალბათობის გაკრვეული წილით თქვენ გეოლოგიური დროის შედარებით „უმოვლენო“ ადგილს გადაეყარეთ და უკეთესი იქნება, ძებნა უფრო ზემო ან ქვემო ფენებში განაგრძოთ. პიტერ შელდონმა ადგილორივი ტრილობიტების კოლექციის შესაგროვებლად წლები დახარჯა. შეპყრობილის შეუპოვრობით ის თვეების მანძილზე ამსხრევდა ქვებს და შემდგომი ანალიზისთვის პედანტურად აკომპლექტებდა და აღნიშნავდა ტრილობიტებს. ძირითადად ცალკე თავებს ან კუდებს პოულობდა, მაგრამ ზოგჯერ მისი შეუპოვრობა მთლიანი ეგზემპლარით დაჯილდოვდებოდა. სამხრეთ უელსში ყველაზე ხშირად ხვდებოდა აზაფიდური ტრილობიტების ოჯახის წარმომადგენელი და ჩვენთვის უკვე კარგად ცნობილი
Ogygiocarella, რომელიც ისტორიაში პირველი აღმოჩენილი ტრილობიტის სახელით შევიდა - დოქტორ ლუიდის „ბრტყელი თევზი“. ადგილობრივ შავ ფიქალში „ბტყელი თევზი“ იმდენად მრავლადაა, გეგონება თავად ნეპტუნმა უბრძანა აქ შეგროვილიყო. მათ გარდა შედარებით უფრო იშვიათად გვხდება სიგრძეში სულ რამოდენიმე სანტიმეტრიანი არსება. ეს
Cnemidopyge არის - ნახევრად მრგვალი თავის და გლაბელიდან მატყუარა პინოკიოს ცხვირის მსგავსი წინ გამოშვერილი გრძელი ეკალის მქონე ბრმა ტრილობიტი. მისი სხეული 6 სეგმენტისგან შესდგება, პიგიდიუმი კი
Ogygiocarella-ს პიგიდიუმს უგავს - ასეთივე დაძარღვული სამკუთხა. სხვა ტრილობიტებიც ხვდებიან: მაგალითად
Calymene-ს ახლო ნათესავები - ადვილად ამოსაცნობი, მედალიონის მსგავსი პატარა
Trinucleus-ები. დაუღალავმა შელდონმა ყველა ეს ცხოველი შეაგროვა. ამ მიწებს ნებისმიერ ადგილობრივ ფერმერზე უკეთ სცნობდა. მისი სამუშაო ნელი ტემპებით მიმდინარეობდა, განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რომ პიტერი იმ ენტუზიასტებს მიეკუთვნებოდა, ვინც ნებისმიერ ცნობისმოყვარე გამვლელს დიდი სიამოვნებით დაუწყებდა მოყოლას თავისი საქმიანობის შესახებ. სადოქტორო დისერტაციაზე მუშაობის დროს, ის ყოველთვის გაემგზავრებოდა „კიდევ ერთი და ამჯერად საბოლოო კოლექციის შესაგროვებლად“, თუმცა, მეტრილობიტეების სამყაროში ყველამ იცოდა, რომ სამუშაო მაგიდას პიტერი ნებისმიერ ექსპედიციას ამჯობინებდა. სადოქტოროს დაწერას როგორც წესი 3, ან მაქსიმუმ 4 წელი უნდებიან, მაგრამ პიტერი დისერტაციის დაწერის საუკუნიან პროცესში „ღრმად ჩაყვინთა“.
მინდვრებში მოსახვედრად უნივერსიტეტის ლექტორების გაოცებულ და ამავე დროს მკაცრ მზერებს გაურბოდა. და აი მაშინ, როდესაც დამრიგებლებს მოთმენის ფიალა გაევსოთ, შელდონმა თავისი ნაშრომის შედეგები ჟურნალ „Nature“-ში გამოაქვეყნა და უმალვე სახელიც გაითქვა.
Cnemidopygeპიტერი ამტკიცებდა, რომ ქალაქ ბილთ უელზის გარშემო არსებულ ქანებში მოპოვებული ორდოვიკული ტრილობიტები დროის განმავლობაში თანდათანობით იცვლებოდნენ. მან აჩვენა, რომ მსგავსი თანდათანობითი ცვლილებები დამახასიათებელია არა მხოლოდ ერთი, არამედ ადგილობრივ თიხიან კირქვებში გავრცელებული ტრილობიტების რამოდენიმე სახეობისთვის. ყველაზე ნათელი მაგალითი -
Oygyiocarella debuchii-ს პიგიდიუმის გაზრდა 11 სეგმენტიდან 14-დე. ჯერ კიდევ XIX საუკუნის ერთ-ერთმა პირველმა ბრიტანულმა პალეონტოლოგმა, ჯონ სოლტერმა, ასევე შენიშნა სეგმენტების უფრო დიდი რაოდენობის მქონე ფორმები და მათ „
angustissima-ს ვარიაციები“ უწოდა. ეს სწორედ ის ძნელად შესამჩნევი სხვაობებია, რომლის მიხედვითაც მეტრილობიტეები სახეობებს არჩევენ. პიტერმა შესძლო და შეამჩნია ნაზი გადასვლა
debuchii-დან
angustissima-მდე. როგორც მისმა კოლექციამ აჩვენა, პრაქტიკულად ნებისმიერ შრეში ეს მახასიათებელი ვარიირებდა, ანუ ყოველ შრეში არსებობდნენ სეგმენტების სხვადასხვა რაოდენობის მქონე წარმომადგენლები. საერთო ჯამში უშეცდომო ტენდენცია გამოიკვეთებოდა - პიგიდიუმის სეგმენტების რაოდენობა პოპულაციის ფარგლებში იზრდებოდა გეოლოგიური დროის განმავლობაში. ამის გარდა პიტერმა აღმოაჩინა, რომ ამ საკითხში
Oygyiocarella გამონაკლისს სულაც არ წარმოადგენს - იგივე შრეებში ზუსტად მსგავსად
Cnemidopyge პიგიდიუმიც იცვლებოდა. ასევე სხვა ტრილობიტებიც თავისებურად იცვლებოდნენ. ყველაფერი ეს იმაზე მიანიშნებდა, რომ
Phacops-ის წყვეტილ წონასწორობასთან შედარებით, აქ, ახალი სახეობების ფორმირების განსხვავებული მექანიზმი მუშაობდა! რომც დავუშვათ, თითქოს და ორდოვიკული ზღვის ფსკერზე ნალექი სწრაფად გროვდებოდა, სახეობის ყოველივე ცვლილება მაინც მილიონობით წელს მოუნდებოდა. მსგავსი პროცესი ბევრად უფრო ნელია, ვიდრე სახეობების ალოპატრიული წარმოშობა, როდესაც იზოლაციაში მოხვედრილი პოპულაცია ხანმოკლე დროში ახალ სახეობად გარდაიქმნება. სიმართლე უნდა ითქვას და ახალი სახეობების წარმოშობის ამ პროცესზე ნელს ვერ მონახავთ.
ევოლუციური კვლევების კიდევ ერთი სიუჟეტი, რომლის მთავარი გმირები ტრილობიტები არიან, ჰეტერქრონიის მოვლენა გახლავთ. ეს ბერძნული სიტყვა „განსხვავებულ დროს“ ნიშნავს და მისი ფენომენის ამოხსნა საკმაოდ ადვილია. ზრდასრულ არსებად გადაქცევამდე, დასაწყისში ტრილობიტები ლარვულ სტადიას გადიოდნენ - ისინი ე.წ. პროტასპისებს წარმოადგენდნენ, რამოდენიმე მილიმეტრიანი ან უფრო პატარა ზომის დისკოს ფორმის არსებები. ზრდის პროცესში პროტასპისები გარსს იცვლიდნენ მანამდე, სანამ ზრდასრულობას არ მიაღწევდნენ. დასაწყისში ლარვებს უჩნდებოდა ღარი, თავისებური დემაკრაციული ხაზი, რომელიც თავსა და კუდს ყოფდა. ცოტა ხანში ერთი მეორეს შემდეგ ტორაქსის (სხეულის) სეგმენტები ჩნდებოდნენ - სავარაუდოდ, ისინი გარსის ყოველივე ცვლის დროს კუდისგან განცაკლევდებოდნენ და ეს ხდებოდა მანამდე, სანამ მათი რაოდენობა ზრდასრული ინდივიდის სეგმენტების რაოდენობას არ შეესაბამებოდა. ამ მომენტიდან ტრილობიტების უმრავლესობის სეგმენტების რაოდენობა უცვლელი რჩება იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ზრდასულობის მიღწევისას ისინი ბევრად უფრო დიდ ზომას მიაღწევდნენ - სეგმენტების საბოლოო რაოდენობას ტრილობიტი ჯერ კიდევ პატარაობაში მიიღებს. ზრდის პერიოდში, რომელიც ცნობილია
ონტოგენეზის სახელწოდებით, ჯავშნის ყველა ნაწილი მეტნაკლებად განიცდის ტრანსფორმაციას. ცნობილია სახეობათა უმეტესობის ონტოგენეზის თანმიმდევრობა, ამიტომ, ტრილობიტები უაღრესად სასარგებლონი არიან, როდესაც საჭიროა ინდივიდიალურ და ევოლუციურ განვითარებებს შორის კავშირის მოძებნა, ან, როგორც იძახიან,
ონტოგენეზსა და ფილოგენეზს შორის.
Shumardia (Conophrys) salopiensis-ის ონტოგენეზი: 1 - პროტასპისი (0 სეგმენტი); 2 - მერასპისი 0 (0 სხეულის სეგმენტი, ცეფალონის და პიგიდიუმის გაყოფა); 3 - მერასპისი 1 (ტორაქსის პირველი სეგმენტის წარმოქმნა პიგიდიუმიდან); 4 - მერასპისი 2 (ტორაქსის 2 სეგმენტის და პიგიდიუმში გრძელეკლებიანი სეგმენტის წარმოქმნა); 5 - მერასპისი 3 (ტორაქსის 3 სეგმენტის წარმოქმნა); 6 - მერასპისი 4 (ტორაქსის 4 სეგმენტის წარმოქმნა პიგიდიუმის გრძელკლებიანი სეგმენტის სხეულში გადანაცვლებით); 7 - მერასპისი 5 (ტორაქსის 5 სეგმენტის წარმოქმნა და პიგიდიუმში 1 სეგმენტის დამატება); 8 - ადრეული ჰოლასპისი, ანუ ზრდასრულის ფორმის მქონე ახალგაზრდა ტრილობიტი (ტორაქსის 6 სეგმენტის წარმოქმნა და პიგიდიუმში 2 სეგმენტის დამატება)რამოდენიმე წლის წინ, მე და ედრიან რაშტონი მივედით დასკვნამდე, რომ პატარა ტრილობიტი
Acanthopleurella, რომლის სხეული 4 სეგმენტისგან შესდგება, შესაძლოა, 6 სეგმენტიანი სხეულის მქონე
Shumardia-ს ნათესავია. რადგან
Acanthopleurella ზომით
Shumardia-ს ჩამოუვარდებოდა, განვსაჯეთ, რომ
Acanthopleurella 6 სეგმენტიანი წინაპრის განვითარების შეფერხების შედეგად წარმოიშვა, ანუ ტრილობიტმა ზრდასრულობას სეგმენტების ნაკლები რაოდენობის შემთხვევაში მიაღწია, როდესაც პიგიდიუმს მხოლოდ 4 სეგმენტი მოსწყდა. მსგავსი ჰიპოთეზა ხსნიდა მათ მინიატურულობას და ზრდასრულობის მიღწევას მცირე ზომის შემთხვევაში.
Acanthopleurella-სთან და
Shumardia-სთან მუშაობა განსაკუთრებით იმის გამო გვიხაროდა, რომ სწორედ
Shumardia-ზე შეისწავლიდა სერ ჯეიმს სტაბლიფილდი ტრილობიტების ონტოგენეზს და მისი ნათელი მაგალითიც მოიყვანა (იხ. ზემო სურათი). დარწმუნებული ვიყავით, რომ
Shumardia-სთან შედარებით
Acanthopleurella-ს ბოლო 2 სეგმენტი უბრალოდ არ განუვითარდა.
Acanthopleurella - დედამიწის ისტორიაში ყველაზე პატარა ტრილობიტი; ბრმა არსება, რომელიც ზრდასრულობას აღწევს მილიმეტრზე ოდნავ მეტი სიგრძემდე გაზრდისასდაახლოებით იგივე დროს, კენ მაკნამარა ქვემო-კამბრიული
Olenellus-ის შესწავლით იყო დაკავებული. ტრილობიტები მას არა თავისი არქაულობის გამო აინტერესებდა. კენი მიხვდა, რომ
Olenellus-ის რამოდენიმე სახეობის წარმოშვა შესაძლებელია უშუალოდ ჰეტეროქრონიას დაუკავშირო. მისთვის უკვე იყო ცნობილი, თუ როგორ მიმდინარეობდა გვარის ყველაზე გავრცელებული წარმომადგენლის -
Olenellus lapworthi-ის ონტოგენეზი, რომელმაც თავისი დასახელება დიდი მეცნიერის, ჩარლზ ლავპვორტის პატივსაცემად მიიღო, ვინც თავის მხრივ ტერმინი „ორდოვიკული პერიოდი“ შეიმუშავა. კენმა დაინახა, რომ შოტლანდიური
Olenellus-ის რამოდენიმე სახეობის ზრდასრული წარმომადგენლები
Olenellus lapworthi-ის განვითარების სხვადასხვა სტადიებს გვანან. მაგალითად,
O. lapworthi-ის ცეფალონის ფარის ეკლების ერთადერთი წყვილი ლოყების კუთხეებს ბუნებრივად აგრძელებს, ხოლო სხვა სახეობებს ეკლების ეს წყვილი ოდნავ წინწაწეული აქვთ და მათი სწორედ ასეთი განლაგება შეინიშნება
O. lapworthi-ის სხვადასხვა ლარვულ სტადიებზე. მსგავსი ცვლილებები თვალების განლაგებაშიც შეიმჩნევა. ყველაზე საინტერესო აღმოჩნდა ცეფალონის ფარზე ეკლების 3 წყვილის მქონე პატარა ტრილობიტი, რომელიც იმდენად ეკლიანი იყო, რომ მას იმწამსვე უწოდეს
armatus – ”შეიარაღებული”. ამავე დროს ის
Olenellus იმდენად არ ჰგავდა, რომ ცალკე
Olenelloides გვარში განათავსეს. კენი მიხვდა, რომ ეკლების უცნაური სამეული სინმადვილეში ძალიან ჰგავდა
O. lapworthi-ს ყველაზე ადრეული ლარვული სტადიის „გადიდებულ“ ვერსიას. გარდა ამისა, ტორაქსის 14 სეგმენტის მაგივრად ამ უცნაურ არსებას მხოლოდ 9 ჰქონდა. ამ კუთხით შევხედეთ თუ არა,
O. armatus-მა შემოგვძახა - „ჰეი, მე ხომ აქსელერატი-ბავშვი ვარ!“
. შემდეგი რაც კენმა გააკეთა - აიღო და
O. lapworthi-თ დაწყებული
Olenellus-ის 5 სახეობა ასე ვთქვათ „ბავშვობაში დაბრუნების“ თანმიმდევრობით დაალაგა, მწკრივის ბოლოში კი
O. armatus დააყენა. მისი აზრით
O. lapworthi ღრმა წყლებში ბინადრობდა,
O. armatus კი მეჩხერ წყლებში, ხოლო ამ ორს შორის დანარჩენი 3 სახეობა იყო მოთავსებული. რატომ არა პირიქით? მან განსაჯა, რომ მეჩხერი წყლების სითბო ზრდასრულობის ადრეულ მიღწევას ასტიმულირებდა. ამ რიგად, თითოეულმა სახეობამ დინჯად დაიკავა ბინადრობის სიღრმის შესაბამისად კუთვნილი ეკოლოგიური ნიშა. ინტეპრიტაციისდა მიუხედავად, ჰეტეროქრონიის ეს შემთხვევა, კერძოდ კი ზრდის ტემპების ცვლილებით გამწვეული ახალი სახეობების წარმოშობა, ძალიან მიმზიდველია როგორც ნათელი მაგალითი.
O. armatus და
O. lapworthi იმდენად განსხვავდებიან, რომ ისინი სხვადასხვა გვარებს მიაკუთვნეს, მაგრამ ამ ყველაფრის მიუხედავად, მათ შორის ღრმა კავშირი არსებობს. დღესდღეობით ჰეტეროქრონიის უამრავი მაგალითია ცნობილი როგორც ცხოველებსა, ასევე მცენარეებს შორის - აღმოჩნდა, რომ ონტოგენზში მომხდარი ცვლილებები ბიოლოგიური სამყაროს ინოვაციების უმნიშვნელოვანეს წყაროს წარმოადგენენ.
კენ მაკნამარას დიაგრამაამრიგად, ტრილობიტებმა ევოლუციის ძირეული ფაქტები წარმოგვიდგინეს. სიკვდილის გარეშე განვითარება არ არსებობს. ჩვენს წინაშე არა დანგრევის, არამედ ახალი სახეობების წარმოშობის სურათი წარსდგა. მათი ისტორია ერთდორულად მოიცავს ძველი სახეობის გადაშენებას და ახლების გაჩენას. ასეთი „სახეობათა ბრუნვა“ - სიცოცხლე სიკვდილის შემდეგ სიცოცხლის შემდეგ - ევოლუციური ცვლილებების ბუნევრივი პროცესია. უკეთესად მომზადებულები უარესად მომზადებულებს ანაცვლებენ; არეალის ნაპირზე ალოპატრიულად წარმოქმნილი სახეობა მშობლიურ ფორმას ანაცვლებს, მაგალითად კლიმატის ცვლილების გამო, რომელიც „დამპყრობელს“ უფრო მოუხდა. სიცოცხლე ყოველთვის ჩახლართული საქმე იყო და გინდა ბიოლოგიაში, გინდა ადამიანის ბედში ვერასოდეს ვერ იტყვი დარწმუნებით, თუ რა გახდა მისი აყვავების მიზეზი - ან ბედმა გაუღიმა, ან სათნოების „ბრალია“.
თავად ტრილობიტებს ევოლუცია არ სწყალობდა - ისინი გადაშენდნენ და წინაპრებიც კი არ დაგვიტოვეს. როდესაც თანამედროვე ბატისკაფებმა ოკეანეების სიღრმეების შესწავლა დაიწყეს, ფარულად ვიმედოვნებდი, რომ სადღაც ბნელ კუთხეში ჯერ კიდევ ბინადრობს მარტოსული ტრილობიტი, რომელიც თავის აღმოჩენის ჟამს ელოდება ... თუმცა ყველაფერი ამაოდ. მათი დიდების დრო წარსულს ჩაბარდა. საწყენია, მაგრამ ბიოლოგებმა, ასე ვთქვათ ტრილობიტური
ლატიმერია ვერ აღმოაჩნიეს (ვინც არ იცის, ლატიმერია, იგივე ცელაკანტი, უძველესი (თუ არა ყველაზე) ცოცხალი თევზი, რომელიც 1997 წ-მდე გადაშენებულად ითვლებოდა. არსებობის 400 მილიონიანი ისტორიის მანძილზე, ის პრაქტიკულად უცვლელი დარჩა). 300 მილიონი წ.წ. სცენიდან მხურვალე აპლოდისმენტებით ბოლო ტრილობიტები გააცილეს.
the end?
This post has been edited by Jaguar paw on 2 Oct 2014, 21:30 
პალეონტოლოგია.
