გველი, მორიელი და მათი სიმვოლიკა
გველი-ადამიანის მისტიური და მარადიული მეზობელი მრავალნაირ ასოციაციას იწვევს ყოველი ხალხის კულტურაში. მას მეტწილად მისტიური დატვირთვა აქვს და ცხოველთა სიმბოლოთაგან ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელივანი და მრავალსახოვანია: ამ ცივსისხლიან, შხამიან არსებას თავისზე დიდი არსების გადაყლაპვა შეუძლია და ყოველ გაზაფხულზე კანს იცვლის, “ახალგაზრდავდება”.
შემთხვევითი როდია, რომ მიწიერი ცხოვრება “ძე ხორციელისა” სახვთო წერილის მიხედვით, სწორედ გველის მაცდუნებელი კარნახით იწყება.
ინდუიზმის მიხედვით, ღვთაება ვიშნუ უზარმაზარ კოსმიურ გველზე, ანანტაზე განისვენებდა და ძალას იკრებდა, რათა შივას მიერ წარმოქმნილი ქაოსიდან კიდევ ერთხელ შეექმნა სამყარო. უზარმაზარი გველი ვაზუკი (მიწისძვრათა ღვთაება) დაეხმარა დანარჩენ ხვთაებებსა და ტიტანებს, რათა აეთქვიფათ ოკეანე და ხმელეთი და შეექმნათ ხმელეთი…
კობრას იმდენად განსაკუთრებული ადგილი უჭურავს, რომ ხშირად მას ცალკე განიხილავენ. სამეფო კობრა, თავდასასხმელად წამომართული, თავისი გაშლილი “კაპიუშონით” და მომნუსხავი მზერით საკრალური სიმბოლოა ეგვიპტურ და ინდურ საკულტო ხელოვნებაში. ძველ ეგვიპტეში კობრა (უტო) ფარაონის გვირგვინზე იყო გამოსახული და რას ანთებულ თვალად აღიქმებოდა. ტაძრების კედლზე გამოსახული კობრა ემბლემაა ყოვლისშემძლე ძალისა, სიცოცხლის მონიჭებაც და წართმევაც რომ შეუძლია. ინდოეთში ხშირად შეხვდებით ბუდას ქანდაკებასთან “მცველად მდგარი” კშვიდთავიანი კობრას გამოსახულებას. ინდუსები გველს წმინდა ადგილების და საგანძურების მფარველად თვლიან და სავარაუდოდ მათგან მომდინარეობს რწმენა, რომლის მიხედვითაც ძვირფასი ქვები გველის ნერწყვისგან წარმოიქმნენ.
ქართულ მოთოლოგიაში გველი წარმოდგენილია როგორც ხან “ფუძის ანგელოზი”, ხან მტერი და ზიზღის ობიექტი. მთის ლეგენდებში ვხვდებით რწმენას, რომ კერიაში ამოსული ხე და გველი საგანგებო ნიშანია უფლისა, რომელიც სახლის ადგილს ითხოვს. ტრადიციის თანახმად, ოჯახმა უნდა დატოვოს სახლი. გველი კი ფუძის ანგელიზის განსახიერებაა, განსაკუთრებით ასეთ შემთხვევაში. ქართველი კაცი, რომელიც კარგად იცნობს ტრადიციებს, არავითარ შემთხვევაში არ მოკლავს სახლში გველს, რადგან ეს ფუძის ანგელისის მოკვდინებას და განრისხებას ნიშნავს და ოჯახი იწყევლება. ამ ტრადიციის მთაში დღემდე სწამთ. “ფუძის ანგელოზისადმი” თაყვანისცემის უძველესი ტრადიცია, სვანეთში შემორჩენილი, აისახა კონსტანტინე გამსახურდიას “მთვარია მოტაცებაში”.
ანტიკურ სამყაროში გველი მკურნალთა მფარველი ღვთაების_ ესკულაპეს ატრიბუტად ითვლებოდა (აქედანაა გველის გამოსახულება სამედიცინო ემბლემატიკაში), გველი გახლდათ, ასევე ერთ-ერთი ატრიბუტი სიბრძნის ქალღმერთის, ათენასი…
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ერთ-ერთი ყველაზე მომხიბვლავი გმირი ბერძნული მითოსისა, ორფეოსის ცოლი ევრიდიკე შხამიანი გველის ნაკბენით კვდება, დაგრაგნილ გველებადაა წარმოდგენილი მედუზა გორგონას თმები, ხოლო საშინელი ურჩხულები, ჰიდრა და ქიმერა გველისმაგვარი არსებები არიან. თავსი მხრივ, ის მითოლოგიური გმირები და სიმბოლური ცხოველები, რომლებიც სინათლეს განასახიერებენ, სიბნელესთან, ბოროტებასთან ჭიდილში სწორედ გველის ან გველეშაპის პირისპირ აღმოჩნდებიანხოლმე, მაგალითად: ჰერაკლე_ ანტიკურ, არწივი ჰარუდა_ ინდურ, დევგმირები თორი და ბეოვულფი_ გერმანულ,_ ქარიშხლის ღვთაება სუსანოო_ იაპონურ მითოლოგიაში და სხვა.
ბიბლიაში თავად მაცხოვარი მოგვანიშნებს გველის სიბრძნეზე, როცა მოწაფეებს მოძღვრავს: “იყავით გონიერნი, როგორც გველნი და უმანკონი, როგორც მტრედნი.” (მათე, 10:16), მაგრამ ბიბლიააში საბოლოოდ მაინც გველის სატანური, მაცდუნებელი სახე უფროა გამოკვეთილი. იშვიათი ხატოვნებითაა წარმოდგენილი გველი ანა კალანდაძის ლექსში “გველის როკვა”, თითქოს წარმოჩენილია ერთგვარი მისტიური სცენა:
“გასრიალდება ხევში ზმორებით
განმოხატული უცხო ზოლებით,
მუხლებს მოიყრის და, შიშის მგვრელი,
ლოცულობს გველი…
ალბათ ცოდვილ სულს ავედრებს ღმერთსა,
რომ იდუმალებს,
სევდიან თვალებს
მიაპყრობს ზეცას,
ჩუმათ ჩურჩულებს გესლიან ენით…
გრილი ნიავი ფოთლებთან მრკენი
შეარხრვს ბალბას, შრიალებს ლელი
და, შიშის მგვრელი,
ლოცულობს გველი…
———————————–“
(ანა კალანდაძე, “ლოცულობს გველი…”)
მორიელთან (მისი სატრალური ორეულია “ღრიანკალი”) ლიტერატურულ-სიმბოლური ნაცნობობა ჩვენში საბას არაკით “კუ და მორიელით” იწყება. მორიელის სიმბოლიკა კულტურათა უმრავლესობაში სწორედ ამ არსების ასეთ ზნეს ითვალისწინებს. ძველ ბერძნულ მითოლოგიაში პოსეიდონის ვაჟის ორიონისგან განაწყენებულმა არტემიდემ შურისძიების იარაღად მორიელი გამოიყენა. ზევსმა მსხვერპლიც და ჯალათიც ცაზე დააბინავა, მაგრამ იმგვარად, რომ ღრიანკალის თანავარსკვლავედის გამოჩენისას ორიონი თითქოს გარბის და ჰორიზონტს ეფარება. ამ დამამძიმებელ გარემოებათა მიუხედავად, მორიელის სიმბოლურ მნიშვნელობათა ოდისეაში პოზიტიური ჩანაწერიც არის: ასე, მაგალითად, ძველ ეგვიპტურ მითოლოგიაში შვიდი უზარმაზარი მორიელი თავისებური კორტეჟი იყო ქალღმერთ ისიდასი, როცა ის ოსირისის მკვლელის, სეტისგან გარბოდა. მორიელო ორსახოვანი ბუნებითაა წარმოდგენილი ეგვიპტურ მითოლოგიაში: დავიწყოთ იქიდან, რომ ფარაონამდელი ეგვიპტის მეფის სახელს სწორედ “მორიელი” (“სელეკ”) ერქვა, ხოლო ამ სახელის მდედრობითი ფორმა “სელეკეტი” კი_ ქალღმერთს, რომელიც ერთდროულად მფარველობდა ექიმებსაც და მათ განსვენებულ პაციენტებსაც. შესაძლოა, ამ სიმბოლიკას საფუძვლად დაედო ის უძველესი პრაქტიკა, რომლის თანახმადაც მორიელის ნაკბენს მორიელისავე ზეთით მკურნალობენ. ამითვე აიხსნება, რომ უძველეს კულტურაში მორიელების გამოსახულება (გველის მსგავსად) თილისმად გამოიყენებოდა. ქრისტიანულმა სიმბოლიკამ აიტაცა ბიბლიური წარმოდგენა მორიელებზე, როგორც დემონურ არსებებზე: შუასაუკუნოვან ხელოვნებაში მორიელი განასახიერებს ღალატს, სიძულვილს და სადიკვდილო საფრთხეს. იმავე შუა საუკუნეებისთვის დამახასიათებელ შეუწყნარებლობისა და სისასტიკიდან გამომდინარე, ყველა ზემოთჩამოთვლილი თვისება ებრაელებს მიაწერეს და მორიელი აქციეს მათი დევნის სიმბოლოდ. მორიელის შელახული რეპუტაცია უძველეს აღმოსავლურ ხელოვნებაშიც აისახა: ერთ-ერთ არქეოლოგების მოერ ნაპოვნ კერამიკულ ჭურჭელზე აღბეაჭდილია კომპოზიცია, რომელშიც გაშლილთმიანი ქალების ფერხულს თავის მხრივ მორიელები ჰყავს შემოჯარილი. მეცნიერთა აზრით ქალები დემონები არიან, ხოლო მორიელები მათი ამალა.
ვინაიდან, სიღრმისეული მიზეზების გამო, საზოგადოებას პერიოდულად მოიცავს ხოლმე ხან ესქატოლოგიური, ხანაც “დემონოლოგიური მაგია”, ნამდვილად არ მინდა, ვინმეს ჰქონდეს მორიელების მისტიკური შიში, ამიტომ როცა მორიელებით დასახლებულ ადგილას გიწევთ წასვლა, ყოველი შემთხვევისთვის ჯიბეში ლეღვი ჩაიდეთ, რადგან დავით ბაგრატიონის “იადიგარ დაუდის” რეკომენდაციით, ლეღვი ნაკბენის შხამს გააქარვებს და უშველის.
http://www.vet-express.ge/view_news.php?id=31 This post has been edited by Dr Regners on 29 Jan 2011, 22:45 
რეპტილიების მნიშვნელობა და მათი დაცვა
