აგერ, ბატონო, ჯაფიაშვილთან ინტერვიუ.
ინჯოი.
ინტერვიუ ნინო ჯაფიაშვილთან
სამაუწყებლო კომპანია “რუსთავის 2”-ის გადაცემა “პოსტსკრიპტუმის” რედაქტორი.
ესაუბრა: შორენა შავერდაშვილი
ფოტო: ლევან ხერხეულიძე
რატომ ვერ მივიღეთ გამოწვევა
რა იყო, შენი აზრით, ჟურნალისტებისთვის ამ დროის ყველაზე მნიშვნელოვანი გამოწვევა?
ადვილია აკრიტიკო ხელისუფლება; ძალიან რთულია აკრიტიკო საზოგადოება, აკრიტიკო სტერეოტიპები და ტრადიციული ფასეულობები. ყველაზე მნიშვნელოვანი გამოწვევა მედიისთვის საზოგადოების შეცვლაა.
ჩემი აზრით, გარადამავალ პერიოდში მნიშვნელოვანი იყო, ჟურნალისტებს დაენახათ ყველაფერი პროგრესული, აეხსნათ, რატომ არის ეს პროგრესული. ამავე დროს, ეჩვენებინათ ყველაფერი ატავისტურიც, ძალიან გამჯდარი, მაგრამ გაუცნობიერებელი და არაფრის მომცემი. არც კი დავფიქრებულვართ, ესა თუ ის ფასეულობა რატომაა ჩვენთვის მნიშვნელოვანი და არც კი გვიკითხავს, ხომ არ მიგვათრევენ ისინი უკან, წარსულში. ჩემი აზრით, ეს იყო გამოწვევა და ამ გამოწვევას ვერ ვუპასუხეთ.
რატომ? და ეხება თუ არა ეს ყველა მედია საშუალებას?
მე ძირითადად ტელემედიაზე ვლაპარაკობ.
კონფორმისტული აღმოჩნდა მედია. ფეხი აუწყო უმრავლესობას და უმრავლესობის შეხედულებებს. მედიამ არ ჩათვალა თავის მოვალეობად, ესაუბრა მაგალითადAიმაზე, რომ ნარკომანობა ავადმყოფობაა და არა დანაშაული, რომ რელიგიური ექსტრემიზმი არ არის კარგი. ისევ პოლიტიკურ თემებზე გადაიტანა ყურადღება. საზოგადოების უმრავლესობას მოსწონს ხელისუფლების კრიტიკა და როცა ამას აკეთებს მედია, ეს მისაღებია, თუმცა, ძალიან ცოტაა ისეთი ჟურნალისტი, რომელიც დაწერდა იმაზე, რაც თავად საზოგადოების უმრავლესობას არ მოეწონებოდა. მედია ფეხს უწყობს საზოგადოების მოთხოვნებს. მაგალითად, არ არის პოპულარული თქვა, რომ კახეთში ვენახი უნდა გაიჩეხოს, თუ კომერციულად არ არის მომგებიანი და არც არავინ დაწერს ამაზე. იმიტომ რომ, კრიტიკულად აღიქმება საზოგადოების მიერ. ანუ, ჟურნალისტები თამამად გამოდიან კრიტიკოსების როლში მაშინ, როცა იციან, რომ საზოგადოების მხარდაჭერა ექნებათ. ამიტომ არის პოპულარული ხელისუფლების კრიტიკაც.
მაგალითად, საზოგადოების დიდ ნაწილს ჰგონია, რომ ჰომოსექსუალობა გადამდები დაავადებაა. ერთხელ მახსოვს, გამოკითხვა ჩავატარეთ, რას ფიქრობთ ჰომო საპიენსებზე და იცი, როგორი პასუხები იყო? გვეზიზღებიან, საშინელებაა, ჩემს შვილს არ გაეკარონ, ეს არის სენი... როცა საზოგადოებაში ასეთი განწყობაა, მაშინ გულუბრყვილობა არ არის, იფიქრო, რომ შენი მთავარი ამოცანაა ხელისუფლების ოპონენტი იყო? თუმცა, შეიძლება, ეს შეცდომა და გულუბრყვილობა კი არა, საკუთარი თავის შეზღუდვაა. არ მომწონს, როცა ჟურნალისტები საკუთარ თავს იზღუდავენ ამ განცხადებით. ვფიქრობ, რომ ეს ხელისუფლებაც, ეს მედიაც, ეს ოპოზიციაც ამ საზოგადოების პროდუქტია და შესაბამისად, სწორედ საზოგადოებას სჭირდება კრიტიკა. დღეს ყველაზე მნიშვნელოვანია, დარტყმა საკუთარ ცნობიერებას მიაყენო. ჩემს როლს, ჩემს ფუნქციას ასე განვსაზღვრავ: საზოგადოების სუსტი მხარეები, არასწორი ფასეულობები იყოს სამიზნე და არა მარტო ხელისუფლება. ასე გახდება საზოგაოება უფრო პროგრესული, ასე გადახედავს თავის სტერეოტიპულ შეხედულებებს...
საკუთარ თავზე და გამოცდილებაზე რომ ილაპარაკო, იზღუდებოდა თუ არა შენი თავისუფლება, შენი გადაცემის თავისუფლება? რამდენად გქონდა საშუალება შენ, როგორც ჟურნალისტს გეკეთებინა ის, რასაც თავად თვლიდი საჭიროდ?
ხანდახან, როცა უთქვამთ ჟურნალისტებს, სიტყვის თავისუფლებას გვიზღუდავენო, მიფიქრია, შეზღუდული რომ არ იყოს ეს ადამიანი, ნეტა რას იტყოდა-მეთქი?! ვერაფერსაც, ან სისულელეს. მედიის პრობლემა იმდენად ის კი არ არის, რომ მასზე ზეწოლას ახდენენ, არამედ ის, რომ თავად არის შეზღუდული და ამ პირობებში ის ყოველთვის იქნება მანიპულირების საგანი.
არ აღმოჩნდა ქართული მედია ძლიერი, პროფესიონალური და კვალიფიციური. საზოგადოებას საინტერესო და მნიშვნელოვანი ვერაფერი შევთავაზეთ, ამიტომაც ვიღაცის ხელში იარაღად ვიქეცით. ვეღარ ვმართეთ, ვეღარ გავხდით იმ სფეროს ბატონ-პატრონები, სადაც ვიყავით. აღმოჩნდა, რომ მედიას საქართველოში ყოველთვის ვიღაც მართავდა.
რუსთავი 2 კი იყო პროგრესული ტელევიზია, მომავალზე ორიენტირებული, მაგრამ, როგორც აღმოჩნდა, ეს იყო მფლობელების დამსახურება და არა ჟურნალისტებისა. იმ ხალხისა, ვინც აძლევდა ჟურნალისტებს მიმართულებებს. თუმცა, რუსთავი 2 ძალიან კარგ პირობებში იყო მაშინ, იმიტომ, რომ შედარებით გულუბრყვილო, სულელი, კორუმპირებული ხელისუფლების ოპონენტი იყო და შესაბამისად გარკვეულწილად ადვილიც იყო მაშინ ოპონირება. მაგრამ როგორც კი ხელისუფლებაში უფრო ჭკვიანი ხალხი მოვიდა, წააგო მედიამ ის ბრძოლა, რომელიც თავად აირჩია, ბრძოლა ხელისუფლებასთან. აღმოჩნდა, რომ მასზე უფრო კომპეტენტური ადამიანები ხელისუფლებაში არიან. პრეტენზიები ხელისუფლების მხრიდან, როგორც წესი, საკმაოდ არგუმენტირებული, ფაქტებზე დაყრდნობით იყო. ანუ, პირდაპირ იმას კი არ გეუბნებოდნენ, ეს არ გაუშვა ან ეს დამალეო, უბრალოდ, გეუბნებოდნენ, ფაქტობრივი შეცდომა დაუშვიო. ჩვენ კი არ გქონდა საპირისპირო არგუმენტი.
მართლა იმის შეგრძნება მქონდა, რომ შევარდნაძის მთავრობის შემდეგ გაცილებით უფრო ჭკვიანი, მომზადებული, პროფესული ხალხი მოვიდა ხელისუფლებაში, რომელთან ბრძოლაც მედიამ წააგო. ყველანაირად უფრო მომზადებულები იყვნენ, თანაც, მედიაშიც უფრო გარკვეულები, ვიდრე ჩვენ.
რუსთავი 2-ს აკრიტიკებენ მას შემდეგ რაც ის “გამარჯვებული ხალხის” ტელევიზია გახდა, არადა, რუსთავი 2 რასაც მანამდე აკეთებდა, ისიც ძალიან შორს იყო ჟურნალისტური ეთიკისგან. რას ვგულისხმობ: იგივე “რუსთაველი მანიაკის” საქმე, რომელიც არაერთხელ მიხსენებია. უდანაშაულო ადამიანი, რომელსაც ციხეში ყური მოაჭრეს. ფაქტობრივად, ის “მანიაკად” ჟურნალისტების დახმარებით იქცა. ანდა, "60 წუთის" ისტორია გაიხსენეთ, ასათიანზე. მაშინ საზოგადოება არ წუხდა ამაზე, რომ მედია ამახინჯებდა, ანგრევდა ჩვეულებრივი ადამიანების ცხოვრებას იმის გამო, რომ გადაუმოწმებელ ფაქტებს აქვეყნებდა, სენსაციაზე იყო ორიენტირებული. არც დღეს აკრიტიკებენ ტელევიზიებს ამისთვის, რუსთავი-2-ს, როგორც წესი აკრიტიკებენ იმისთვის, რომ მან პრო-ხელისუფლების პოზიცია დაიჭირა.
სიმართლე რომ გითხრათ, მე, როგორც ჟურნალისტს, პრობლემები ყოველთვის საკუთარ თავთან მქონდა, როდესაც რაღაც სიტუაციაში ვერ შემიფასებია სწორად რა უნდა გამეკეთებინა და როგორ. ყოველთვის და ყველგან, კერძო მედიაშიც, ვიღაც – მფლობელი ან რედაქტორი გეუბნება რა უნდა, რომ ეთერში ჰქონდეს. შეიძლება ამას არ დაეთანხმო, წინააღმდეგობა გაუწიო ან გაითვალისწინო. ეს არ არის პრობლემა. ყველგან შეიძლება ვიღაცას არ დაეთანხმო, მაგრამ სანამ საქმე იქამდე მივა, ვიდრე თვითონ შემოგთავაზებენ, რა უნდა გააკეთო, შენ უნდა გქონდეს უნარი, რაღაცა შესთავაზო და თან დაუმტკიცო ამის მნიშვნელობა.
კიდევ, იცით, რა იყო და ალბათ, არის ქართველი ჟურნალისტების
პრობლება და შეცდომა, იმედის და რუსთავი2-საც? ძალიან ახლო ურთიერთობები პოლიტიკოსებთან.
რამდენად ჯანსაღი კონკურენცია იყო “რუსთავის 2”-სა და “იმედს” შორის? გარდა იმისა, რომ ორივე ტელეკომპანია სხვადასხვა პოლიტიკურ მხარეს წარმოადგენდა, ისინი სხვადასხვა იდეოლოგიის მატარებლებიც იყვნენ. რამდენად იდეოლოგიზირებული იყავით თითოეული ჟურნალისტი?
მედია აღმოჩნდა ჩათრეული პოლიტიკურ თამაშში. რუსთავი 2 იყო ცალსახად ერთი მხარე და იმედი _ მეორე. ანუ სხვადასხვა ფასეულობების და იდეოლოგიის ნაწილები. რუსთავი 2-მა, ვფიქრობ, კარგად იმუშავა იმედის დახურვის საათებში. მართლაც ყო კოლეგების მიმართ სოლიდარობის შეგრძნება, მაგრამ, მეორე მხრივ, ეს ძალიან უცნაური იყო, რადგან იდეოლოგიურად ეს ჟურნალისტები არანაირად არ შეიძლება სოლიდარულები ყოფილიყვნენ. ეს იყო, სოლიდარობა კოლეგების მიმართ, ვისი ეთერიც სპეცრაზმის ხელით დახურეს. მაგრამ იდეოლოგიური თვალსაზრისით, ეს ორი მედია-საშუალება, დიდი ხანია, სხვადასხვა მხარეს აღმოჩნდა. ერთის იდეოლოგია, თავის დროზე, პრინციპში, ეროსი კიწმარიშვილმა ჩამოაყალიბა, მეორის _ ბადრი პატარკაციშვილმა, და ესეც იყო განსხვავება. მე თუ მკითხავთ, რ-2, მიუხედავად ბევრი პრობლემისა, მაინც პროგრესზე ორიენტირებული ტელევიზია იყო, იმედი კი _ ცოტა არ იყოს ფსევდოპატრიოტული, რეაქციული, ქსენოფობიური. პირადად მახსოვს ის სიუჟეტები, რომელებიც, ჩემი აზრით, საზოგადოებაში ეთნიკურ და რელიგიურ შუღლს აღვივებდა. თუმცა, ეს რეიტინგული მასალები იყო, რაც ადასტურებს ჩემს მოსაზრებას იმის შესახებ, რომ პირველ რიგში საზოგადოებას აქვს პრობლემები. ყველა ხელისუფლებას აკრიტიკებს ზეწოლისთვის, ვინმე აცნობიერებს ან საუბრობს იმაზე, რომ საზოგადოებაც ახდენს ზეწოლას? ეს არავის აწუხებს, ამას არ თვლიან მნიშვნელოვნად.
ფაქტობრივად, ბოლო თვეებში იმედსა და ოპოზიციურ პოლიტიკოსებს შორის გარიგება მოხდა. იმედის თითქმის შეუზღუდავი ეთერი რუსთავი-2-ისთვის ბოიკოტის სანაცვლოდ. მანამდე კი იყო ხელისუფლების გამოუცხადებელი ბოიკიტი იმედისთვის. შეიძლება ხელისუფლება გულწრფელად თვლიდა, რომ სატელევიზიო დისკუსია ოპოზიციასთან, ნებისმიერ არხზე წყლის ნაყვა იყო და ნაწილობრივ ეს ასეც იყო, იცით რატომ? ჟურნალისტები არაპროფესიონალურად წარმართავდნენ ამ დიალოგს პირდაპირ ეთერში. მათ პოლიტიკური დაპირისპირება სანახაობად აქციეს. ეს არ იყო არგუმენტირებული დავა პრობლემებზე. ჟურნალისტებმა ძალიან დიდი როლი ითამაშეს იმაში, რომ ეს დიალოგი ოპოზიციასა და ხელისუფლებას შორის არაფრის მომტანი გამხდარიყო. ასეთი საუბრების შემდეგ საკითხი კი არ ირკვევოდა, პირიქით - ბურუსში იძირებოდა.
ასევე პოლიტიკურ სანახაობად, პოლიტიკურ ტრიბუნად იქცა გირგვლიანის სასამართლო პროცესი. ჟურნალისტები არიან ნაწილობრივ პასუხისმგებლები იმაზეც, რომ ხელისუფლებას მისცეს საშუალება, არგუმენტირებულად აეკრძალათ კამერები სასამართლო პროცესებზე. ხელისუფლებამ თქვა, აი, ხომ ხედავთ ჟურნალისტები იმაზე კი არ საუბრობდნენ რა არგუმენტები ჰქონდა დაცვას, რა _ ბრალდებას, რა რეაქცია მოსამართლეს, მათ ეს თემაც კი პოლიტიკოსებს ჩაუგდეს ხელში და სასამართლო პროცესი ცირკად აქციეს.
რამდენად ადექვატურები იყავით რუსთავი 2-ის ჟურნალისტები იმ ახალი რელობის, რაც რევოლუციის მერე იყო?
რუსთავი 2-ში მფლობელის შეცვლა ისე მოხდა, რომ ჟურნალისტებმა აზრზე მოსვლაც ვერ მოვახერხეთ. ვფიქრობ, რომ ტელევიზიიდან ჟურნალისტების წასვლა უკვე ძალიან დაგვიანებული პროტესტი იყო. ეს აღარ იყო ბრძოლა სიტყვის თავისუფლებისთვის. ნიკა ტაბატაძე ძალიან სერიოზული ბუფერი იყო ხელისუფლებასა და მედიას შორის, ყველაფერს აკეთებდა იმისთვის, რომ ხელისუფლება არ მისულიყო მის თითოეულ ჟურნალისტთან, რედაქტორთან და ჭკუა ესწავლებინა, რა გაეშვა და რა არა. ამ ფუნქციას, ამ დარტყმას, ამ პასუხისმგებლობას თავის თავზე იღებდა, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ნიკას მოსვლით შეიქმნა ილუზია, რომ ის ისევ ძველებურად თავისუფალია. დღეს ჩემი ყოფილი კოლეგები, ერთის მხრივ ხელისუფლებას აკრიტიკებენ იმისათვის, რომ მათ პროფესია წაართვეს, მეორეს მხრივ კი ირაკლი ოქრუაშვილის პარტიაში ჩაეწერენ. ტელეკომპანიის გაყიდვის შემდეგ, ყოფილი თავდაცვის მინისტრი, ალბათ, პირველი თანამდებობის პირი იყო, რომლის გავლენის ქვეშაც მოექცა რუსთვი-2. და თუ კი ვინმემ მართლაც წაართვა ჩემს კოლეგებს პროფესია, ეს, პირველ რიგში, ირაკლი ოქრუაშვილი იყო.
წააგო თუ არა ხელისუფლებამ “იმედთან” საინფორმაციო ომი? და როგორ ფიქრობ, რა წააგო “იმედის” დახურვით ხელისუფლებამ, მედიამ, საზოგადოებამ? ჩვენ ყველამ ერთად?
იმედის დახურვით თუ წავაგეთ? კი, რეალობა დავამახინჯეთ. არ ვსაუბრობ იმაზე, როგორ გააკეთა ეს ხელისუფლებამ. ეს შეცდომა იყო, ეს მიუღებელია. ეს აზრი სადღაც წავიკითხე და ვეთანხმები. იმედზე სისტემატიურად გადიოდა ისეთი მასალები, რომლის გამოც, წესიერი არასამთავრობო ორგანიზაციები რომ ყოფილიყო ჩვენს ქვეყანაში და სარჩელი შეეტანათ სასამართლოში, ამ ტელეკომპანიას მოუწევდა პასუხის გაცემა იმაზე, თუ რატომ აღვივებდა ეთნიკურ და რელიგიურ შუღლს, რატომ ქადაგებდა ქსენოფობიას. მაგრამ ეს არავის არ გაუკეთებია და ისეთი მეთოდებით დახურეს, რომ ეს ყველას დაავიწყდა და ის ხალხი, ვისაც შეიძლებოდა პასუხი ეგო სასამართლოს წინაშე, ახლა უმრავლესობის თვალში გმირებად იქცნენ. ამას ვგულისხმობ, როცა ვამბობ, რომ რეალობა დამახინჯდა. ეს ქართული პრობლემაა, ისევ არ მოხდა ლუსტრაცია, შეცდომიდან გაკვეთილი ვერ გამოვიტანეთ, რეალობა არასწორად შევაფასეთ. ამიტომ, დიდი ალბათობაა ეს შეცდომა ისევ განმეორდეს. ამაზე ამბობდა მამარდაშვილი, რომ ეს არის ჯოჯოხეთი, სხვა კი არაფერი.
ხელისუფლებამ მაშინაც წააგო, როდესაც რუსთავი 2 გამოიყენა. ახალმა მფლობელებმა, ამ ტელევიზიის და მისი ჟურნალისტების შესაძლებლობები ხელისუფლების რეკლამირებისთვის გამოიყენეს და არა საზოგადოების კრიტიკისთვის. შესაძლებელია, რუსთავი 2-სთვის ეს ძალიან რთული და არაპოპულარული ამოცანა ყოფილიყო, მაგრამ - არაკონფორმისტული.
შენ კი ამბობ, რომ ეს უფრო ძლიერი ხელისუფლებაა ვიდრე მისი წინამორბედი, მაგრამ სუსტია იმ თვალსაზრისით, რომ ეშინია ძლიერი მედიის. ასე რომ არ ყოფილიყო, გააძლიერებდა თავის მფლობელობაში მყოფ ტელევიზიებს, მაგრამ ეს მან არ ქნა.
არ მჯერა, რომ რომელიმე ხელისუფლებას უნდა, რომ თავისუფალი მედია ჰყავდეს, იმიტომ, რომ ეს არის პრომოუშენის წყარო. ნებისმიერი ხელისუფლების პრობლემაა თავისუფალი მედია. გამონაკლისი ვერც საქართველოს ხელისუფლება იქნებოდა.
“იმედი” უნდა გავიდეს ეთერში. ძალიან მნიშვნელოვანია ჩვენთვის კონკურენცია, საზოგადოებისთვის _ არჩევანი.
რა დასკვნებს აკეთებ საშენოდ? როგორ უნდა იმუშაონ ჟურნალისტებმა იმისათვის, რომ უფრო ძლიერი საზოგადოება ვიყოთ?
პირველი: უნდა გააცნობიერო და აღიარო ის სისუსტეები რაზეც ვისაუბრე. მეორე: ალბათ, არ უნდა შეგეშინდეს, არ დანებდე და არ გაეცალო ამ სფეროს. ყველას აწყობს, საზოგადოების გარდა, რომ ახლა ჟურნალისტები რაც შეიძლება უსუსურები იყვნენ. ამ პირობებში მართვა ადვილია. მეორეს მხრივ ახლა ის ეტაპი მოვიდა, როცა ჟურნალისტები აუცილებლად უნდა აკრიტიკონ, ოღონდ არა ზოგადად, უჰ, ეს დებილები, არამედ კონკრეტულად. არასამთავრობო ორგანიზაციები, საზოგადოება, ნებისმიერი ადამიანი თოთოეულ შეცდომას ბოლომდე უნდა მიყვეს, ახსნას, დაასაბუთოს, იჩივლოს. ეს მედიის პასუხისმგებლობისა და პროფესიონალიზმის დონეს აამაღლებს.
გახსოვთ ის ისტორია, “კურიერის” სიუჟეტი ბავშვების სექსთან დაკავშირებით? ასევე შერჩა რუსთავი 2-ს ჯეობარიდან ჰომოსექსუალის გაგდების სკანდალი და ის განცხადებები, რაც “რუსთავი 2” –ის ადმინისტრაციამ გააკეთა? მახსოვს, ვამბობდი, რომ თუ აქამდე მოსახლეობის 10 პროცენტი მაინც იყო ჩვენს მიმართ კეთილგანწყობილი, ახლა ამ 10 პროცენტის მხარდაჭერაც დავკარგეთ-მეთქი.
მე რუსთავი 2-ზე ვლაპარაკობ, მაგრამ ათასი ასეთი რაღაც შერჩა იმედს. პირველ რიგში, თუ რაღაც პროტესტის გრძნობა მიჩნდებოდა, შიგნიდან მიჩნდებოდა, ხანდახან მინდოდა საკუთარი კომპანიის თანამშრომლებისთვის თავად მეჩივლა. არ შეიძლება, საზოგადოებამ ეს რეაგირების გარეშე დატოვოს. რაც უფრო მეტად გააკრიტიკებენ ჟურნალისტებს, რაც უფრო მეტად მოთხოვენ ფაქტებს, აწონილს, ათასჯერ გადამოწმებულს, გაზომილს, დადასტურებულს, მით უფრო კარგია ეს მედიისთვის.
საბოლოო ჯამში, ვერავისზე ვერ ვიტყვი, რომ ეს არაკომპეტენტურია და მე _ კომპეტენტური, მეც მაქვს ეს პასუხისმგებლობა. ეს არის კოლექტიური პასუხისმგებლობა. ოპოზიციასთან და ხელისუფლებასთან ერთად მედიაც დიდ როლს თამაშობს იმ ყველაფერში, რაც საქართველოში ხდება.. შეიძლება, მედია ყველაზე მეტად არის დამნაშავე ამ ამბებშიც. ოპოზიციაზე და ხელისუფლებაზე მეტადაც. იმით რომ, ერთის მხრივ, პოლიტიკოსებს, საზოგადოების ერთ-ერთ ყველაზე დისკრედიტებულ ნაწილს, ასეთი დიდი მნიშვნელობა და წონა მიანიჭეს, მეორეს მხრივ კი _ თავი შეიზღუდეს.
პ.ს. ინტერვიუში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ნინო ჯაფიაშვილს და ის არ გამოხატავს სამაუწყებლო კომპანია “რუსთავი 2”-ის პოზიციას.
· 
ჟურნალი "ცხელი შოკოლადი" - ნაწილი III
