badriko
Crazy Member
ჯგუფი: Members
წერილები: 4462
წევრი No.: 46866
რეგისტრ.: 15-November 07
|
#8646265 · 25 Feb 2008, 14:51 · · პროფილი · პირადი მიმოწერა · ჩატი
აი, ვნახე, როგორც იქნა აქ:
აბგ > აბგ.
ბრჭყალებს არა სცნობს (გამოდის ფიგურული ფრGხილები), ხოლო ჩ-ს ნაცვლადაა G!
რაც ყველაზე უფრო დასანანია, რუსულს (რადგან cyrilic-შია და არა times new roman-ში) არა სცნობს .
ეს ტექსტი ნაწილია, თანაც არაა საბოლოო ვარიანტი...
_______________
30.000 წლის წინ, როდესაც ქვას, ქვის იარაღებს ჯერ კიდევ ჰქონდათ {ხელის} მნიშვნელობა (შდრ. მეგრ. ქუა // ხუა ანუ {ქვა} და რ-ხე ანუ {ხელი}), ადამიანები იყვნენ წელში ოდნავ მოხრილები (თითქოს განუწყვეტლივ რაღაცას ეძებენო მიწაზე), მიწას GიGქნიდნენ {ხელებით} (ხე, მეგრ.) ან კიდევ {ხის} (აქ მეგრ. ხე = ქართ. ხე) ტოტით // ჯოხით, თუმცა მათი ანთროპოლოგიური ტიპი იყო დაახლოებით ის, რაც დღევანდელი ადამიანისა. მაშინდელი მომთაბარე კაცობრიობის ერთი ნაწილი, ყველაზე უფრო განვითარებული ნაწილი, სწორედ იმ დროს ქმნის უპირველეს სიტყვას ხე, რომელიც უკავშირდება როგორც ერთ ადგილზე {დამკვიდრებას} (მეგრ. ხე : {ზის}), ისე {ხელს} (მეგრ. ხე). ესენი იყვნენ {მკლავ-ხელიანი} (კილე-ხე) ანუ ერთ ნაყოფიერ ადგილზე {დამკვიდრებული} (კილა-ხე : {ზის, მოკალათებულია}, ესეც მეგრულად) კოლხები, რომელთა სამხრეთული ნაწილი, ჯავახები, ცხოვრობდნენ ხრიოკ, {უტყეო} მხარეში : ჯა ვა ხე ({ხე არ ზის // არის}, მეგრულად). კოლხური სიტყვა ხე ({ზის}) იმდენად უძველესია, რომ ის ონომატოფურია და მომდინარეობს დასაჯდომად მომზადებული დაღლილი ადამიანის ამოხვნეშიდან :
ეჰ, ჰე > ხე !
ჯდომისას ხელები უკავშირდება, ე-ხე-ბა მიწას :
ხე ({ხელი}) = ხე ({ზის}) ;
ხე = დი-ხა ({მიწა}).
საქმე ეხება უძველეს პერიოდს, როცა ჯდომა წარმოება ხის მორზე :
ხე ({ხელი}) > ქართ. ხე (ლტჰტდჯ)=
სამწუხაროდ, ამასა და ბევრ სხვა რამეზე ნიკო მარმა არ გაამახვილა ყურადღება, რადგან სტალინის დროს ლაზ-მეგრელთა ისტორიის წინ წამოწევა არ იყო კარგი კარიერის მომასწავებელი საქმე. მაშინ, როდესაც ნოე ჟორდანიას ლტოლვილი მთავრობა პარიზიდან სტალინს ადანაშაულებდა ქართველთა უფლებების უგულვებელყოფაში, სტალინისტი მეცნიერები შეტევაზე გადადიოდნენ და საქართველოს მოსათვინიერებლად წერდნენ აფხაზთა, ოსთა და არმენთა წილზე საქართველოს ისტორიაში, ამ ხალხების უფლებების შელახვაზე საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის არსებობის (1918-1921 წწ) პერიოდში. თუმცა აკად. ნ. მარმა, რომელიც ნაციონალიზმში ადანაშაულებდა ალ. ცაგარელსა და {მენშევიკ} ქართველ ისტორიკოსებს, საბჭოთა ისტორიოგრაფიაში მაინც შემოიტანა დასავლური დაკვირვებანი უდიდეს საკაცობრიო-კულტურულ ფენომენზე - ხელზე, მის გაიგივებაზე სამუშაო და საბრძოლო იარაღებთან^ ნ. მარი წერდა : ^Hერფ _ დტკბრჯტ ნდჯჰხტცრჯტ ყფხფკჯ ბ გჯეხბნტკმყჯ დსცკეიფნმ- რფრ ტ/- ჰერფ- პყფხტყბტ დ ჰფპდბნბბ ხტკჯდტხტცნდფ- რფრ ცჯპლფნტკზ ჯ,ოტცნდტყყჯცნბ ბ რეკმნეჰს- ჯწტყბდფტნცზ დ რჰეუე ფჰ[ტჯკჯუჯდ& = აქვე მოჰყავს ბერძენი ფილოსოფოსის ანაქსაგორეს (ძვ. წლ. V ს.) სიტყვები : {ადამიანი ცხოველთა შორის ყველაზე უფრო გონიერია, რადგან აქვს ხელები} . მანდვე მიუთითებს ლ. ნუარეს მართალ სიტყვებსაც : ^Hერფ- რჯნჯჰფზ [დფნფტნ- 'ნჯ _ ჯჰელბტ ჯჰელბქ- ჯყჯ ცფვჯ ლდბ;ტყბტ- ყჯ ლდბ;ტყბტ- გჰჯბპდჯლზოტტ ლტქცნდბზ- 'ნჯ ჰერფ- ჯნრჰსდიფზ ყფვ წბდბკბპფწბ.& = მაშასადამე, ეთნონიმი {მკლავ-ხელიანი} კილე-ხე ანუ კოლხი არის იმდროინდელი ეთნონიმი, როდესაც მოხდა ადამიანის მხოხველობითი სტადიიდან გამოსვლა და მისი ვერტიკალურ, მიწათმოქმედ, დამრგველ და მეომარ (მომხვეჭელ და თავდაცვით) სტადიაში შესვლა. აი, სქემაც :
[ფ]ხე ({ზის, [ფ]სხედავს}) კილა+[ფ]ხე ({ზის}) მხარი // მჰარი, სამხარეთო
↓ ↓ ↓
[რ]ხე, [ფ]ხე ({ხელი}) კილე+[ფ]ხე ({მკლავ-ხელი}) ლათ. *ჰარმუს, არმუს ({ბეჭი})
↓ ↓ ↓
უა-ფხა-ში, აფხაზა კილეხი, კოლხი სა-მხარ-ეთო // სომხეთი > Aრმ-ენია
როგორც ვხედავთ, გვაქვს სამი ქართული მხარე : აფხაზეთი, კოლხეთი და სომხეთი. {უცნობი წარმოშობის} ფორმა არმენია არის ბრმა თარგმანი ქართული მხარ ძირიანი ხორონიმ სამხარეთისა.
ადამიანის მხოხველობითიდან ვერტიკალურ მდგომარეობაზე გადასვლა გამოიხატა შრომისა და საომარი იარაღების დამზადებით. კოლხები პირველი ხელოსანი და მიწათმოქმედი ხალხია და ამის გამოცხადებამდე ნ. მარს ერთი ნაბიჯიღა რGებოდა. მაგრამ, Gვენ მაინც გვეპარება ეჭვი და ვფიქრობთ, რომ მარმა ეთნონიმში კოლხი მაინც ნახა ეს მეგრული კილე-ხე ({მკლავ-ხელი}), მაგრამ მიGქმალა ის, სიტყვაც არ დაძრა მის შესახებ. სამაგიეროდ, ნ. მარს ქართული სიტყვიდან {ხელი} გამოჰყავს ქართულივე სიტყვა {ხელობა}, ხოლო რუსულ ბცრეცცნდჯ-ში (და ასევე სიტყვაში ჰერფ) კი ამGნევს ბასკურ ესკყ-ს ({ხელი}) . ამ ბ_ცრ_ეცცნდჯ-ს არქეტიპი უნდა ყოფილიყო ¡ბ_[_ეცცნდჯ- სადაც ვამGნევთ მეგრულ სიტყვას ხე. რაც შეეხება მეგრულ კილე-ს ({მკლავი}), ის შევიდა ბერძნულში {ბარკლის} (კწლეა), სლავურ-რუსულში კი {მუხლის} (რჯკტყჯ) აღსანიშნავად. გამოდის, რომ რასაც ძველი კოლხები ცივილიზებულად, დგომით, ხელ-მკლავით აკეთებდნენ, იმას ბერძნებისა და სლავების წინაპრები არაცივილიზებულად, ხოხვით, ფეხებით აკეთებდნენ . Gვენ ქვემოთ ვისაუბრებთ აგრეთვე კოლხთა ავტონიმის (კილე-ხე) პარალელურ, ვულგარულ (ყოლე-ხე) გააზრებაზე, რომელმაც მიგვიყვანა კოლხურ ქედმაღლობამდე (ეს აგათია სქოლასტიკოსმა დააფიქსირა VI საუკუნეში). მართლაც, კოლხთა ეთნონიმის მთავარი გააზრება თავიდანვე იყო ამ ტომის ძლიერება, მკლავ-ძლიერება, რაც ზოგიერთი სხვა ხალხის ენებშიც აქედანვე გადამკვიდრდა. მაგალითად, {მკლავ-ძლიერება} სიტყვა-სიტყვით აქვს გადაღებული ებრაელ მეფესა და წინასწარმეტყველ იეზეკიელს : {^და განვაძლიერე მკლავნი მეფისა ბაბილონისანი} .
to be continued.
* * *
აქ, ლათინური სიტყვებიც ქართულ შრიფტს ჩავაყოლე... ალბათ, მეგრულ-ლაზურ ზარმაცობას (ლაზი > ინგლ. lazy) მომიტევებთ...
ვიმეორებ, რომ ეს არაა ბოლო ვარიანტი, თანაც
შენიშვნები არ დაიდო...
(...)
გადარGენილი მესხურ-კოლხურისა და ბასკური ენების წინაპარი საერთო ენა უნდა ყოფილიყო მსოფლიოს დანარGენ ენათა წინაპარი საერთო ენაც. მაგრამ აქ გასათვალისწინებელია ის, რომ ამ წინაპარ ენასთან ყველაზე ახლომდგომი უნდა იყოს მესხურ-კოლხური. მაშასადამე, დღევანდელი ენებიდან უპირველესი კულტურული ენის პირდაპირი შთამომავლობის დაGემება შეუძლია მხოლოდ ლაზურ-მეგრულ (ჭანურ) ენებს, ასევე პირიქითა საქართველოს უძველესი ქართველური მოსახლეობის ენის ნაშთს - სვანურს.
ზემოთქმულს ადასტურებს მრავალი ლინგვისტური საბუთი. აღსანიშნავია, რომ ძველი მსოფლიოს კულტურული კაცობრიობის ეთნო-პოლიტიკური რუკა პრაქტიკულად კოლხურია (ჭანურია). წინამდებარე წიგნში დამტკიცებულია, რომ სახელწოდებები : ევროპა, აზია და ლიბია (აფრიკის ნაცვლად იხმარებოდა) კოლხურია. ასევე კოლხურია ძველი ბერძნული მითოლოგიის ბევრი ღმერთი და პერსონაჟი. პირველ კულტურულ ერს კოლხები წარმოადგენდნენ.
მაგალითად, სიტყვებიდან ლაზი და ლოდი მომდინარეობენ : ბერძნული ლάაV ({ლოდი}) და ლაόV ({ბრბო, ხალხი}), ასევე რუსული კ.ლბ = ამის თქმის საშუალებას იძლევა ბერძნული ტრადიცია იმის შესახებ, რომ ადამიანები გაGნდნენ ნასროლი ქვებისაგან (ან ცეცხლის წითურა ნაპერწკლებისაგან ?) . ეს ტრადიცია კოლხური Gანს :
მეგრ. ქუა ({ქვა}), კეთება > ქაათი ({ისროლე}) > *ქათა // კათა ({ხალხი}) .
მეგრულ ენაში {ნაჯახის} აღმნიშვნელი სიტყვა არგუნი (<*არქუანი) შეიცავს სიტყვა ქუა-ს ({ქვა}). არქუანი, რომელმაც მოგვცა ზმნა რქუალა ({მოქნევა}), მოგვიანებით გადაიქცა არგუნ-ად, ქართულმა კი გადაიღო {მოქნევის}, {დაჯახების} მნიშვნელობა : ნა-ჯახი. ეს ფაქტი მიუთითებს იმაზე, რომ მეგრული შეიქმნა ნეოლითურ (ქვის) ხანაში, როცა ნაჯახს აკეთებდნენ ქვისგან და არა ბრინჯაოსაგან ან რკინისაგან.
როგორც ვიცით, ადამიანმა ცხოველთაგან პირველად მოაშინაურა მგელი (ძაღლი). მგლის პირველი მომთვინიერებლები კი ყოფილან კოლხების წინაპრები. ეს მტკიცდება იმით, რომ ძაღლისა და მგლის ეტიმოლოგიას საერთო ძირამდე მივყავვართ : გერ//გორ (შდრ. გერე : {დგას}), საიდანაც ნაწარმოებია ზმნა ძ-გერა (შდრ.: მ-გელ-ი _ გლეჯ-ვა). გერი-დანაა ქართული მ-გელი და სომხური გაჯლ ({მგელი}) და არა პირიქით, როგორც ჰგონია არმენოფილ გ. კლიმოვს . ეთნონიმ ქართ-იდან მომდინარეობს თურქული სიტყვა კურტ ({მგელი}).
გერი ({მგელი}) > *ჯა-გერი // ჯო-ღორი = ხესთან დაბმული მგელი ანუ {ძაღლი}. ლათინურში და ფრანგულში {ძაღლსა} (ცანის, ცჰიენ) და {ჯაჭვს} (ცატენა, ცჰაîნე) თითქოს ერთნაირი ეტიმოლოგია გააGნია, მაგრამ ეს გააზრება უფრო გვიანდელი ფენომენია, რადგან ჯაჭვი (ან ხე ან კიდევ ბაწარი) უნდა უკავშირდებოდეს მგელს და არა ძაღლს. კლასიკურ ენებში კი {ძაღლს} ამ ცხოველის მომშინაურებლების, ჭანების სახელი ეწოდა : კύწნ, ცანის ({ძაღლი}). იგივე ითქმის რუსულ სიტყვაზე ვჯცმრფ (გოშია, ფინია), რომელიც მომდინარეობს მესხების ეთნონიმიდან ან, უფრო ზუსტად, მეგრული სიტყვიდან მიოსკუ ({მიაბა}). ფორმა ცჯ,ფრფ ბერძნული მითოლოგიური მონსტრის სახელია.
გამოდის, რომ კოლხები ფლობდნენ კულტურულ მეტყველებას ჯერ კიდევ იმ უძველეს დროს, როდესაც ხდებოდა მგლის მოშინაურება ანუ მგლის ძაღლად ქცევა. ეს ასე უნდა ვივარაუდოთ : კოლხებმა დაიჭირეს მგლის ლეკვები და შინ წაიყვანეს, თავიანთი გამოქვაბულის თუ ქოხის წინ {ხესთან} (ჯა) თოკით (ჯაგრით) დააბეს, ასვეს ანუ ალოკვინეს საქონლის რძე. ამიტომ ლოკუა ({ლოკვა}) და ლაკვი ({ლეკვი}) ომონიმებია. ჯაგარი კი კოლხური სიტყვაა და აღნიშნავს მხეცის ან საქონლის დაწნულ ბეწვს (ფაფარს) ანუ თოკს. ჯოგორი // ჯოღორი დაუკავშირდა არა მარტო {ხეს} (ჯა), არამედ ისეთ სიტყვებსაც, როგორიცაა : ჯოგი, ჯორი. ხეზე მიბმული ჯოღორი (ჯოყორი) {ყეფდა} (ლალუა) და მისგან უნდა მომდინარეობდეს მეგრული სიტყვა ჭყორუა ({გაწყრომა}). ფორმა ლალუა კი ინდოევროპულ ენებში შევიდა : ლასკწ, კფზნმ= ჭყორ და ჯღორ ფორმებს საერთო ეტიმოლოგია აქვს. შემდგომ, ბევრად უფრო გვიანდელ ხანაში, როცა არსებობდა ახალი სიტყვების შექმნის ტრადიცია, მგელი სხვებმაც მოაშინაურეს, მაგრამ მათ ამ მოშინაურებულ ცხოველს ახალი სახელი უწოდეს : ლოუპ - ცჰიენ, წოლფ - დოგ, დჯკრ _ ცჯ,ფრფ=== მეგრულმა სიტყვამ ლაკვი ({ლეკვი}) მოგვცა : ბერძნული ლύკოV ({მგელი}), სლავური დჯკრ (<დჯ_ლაკვი), ლათ. ლუპუს ({მგელი}), აფხაზური ფკფ ({ძაღლი})^ ზოგიერთ ევროპულ ენაში კი შევიდა მეგრული ფორმა : *ჯა-გერი // ჯოღ-ორი (ჯოღ // დოგ) > ინგლ., ჰოლანდ. დოგ, გერმ. დოგგე, დოცკე ({ძაღლი})^
კოლხებმა პირველებმა მოაშინაურეს მაიმუნი (ქია, ციდამტკაველა, *ჭყანია). ამ მხრივ ქართველები გვიანობამდე რGებოდნენ სპეციალისტებად. ეს Gანს, ერთის მხრივ, სიტყვაში ლაქია და, მეორეს მხრივ, სიტყვებში : ლაკვი ({ლეკვი}) და ქია ({მაიმუნი}). ქართველთა მაიმუნგამხედნაობა შეინიშნება რუსულშიც : ჯ,ტპ- ჯ,ტ;ფყბყ > ჯ,ტპზყფ (შდრ. ასევე ქართ. ანთარი ანუ მაიმუნის სახეობა და ბერძნ. ანქროპოV ანუ {ადამიანი}). რაც შეეხება უფრო გვიანდელ სესხებას, ამ მხრივ საინტერესოა ქართველური ფრაზა {ხეშ // ხელის პოტ-ინი}, საიდანაც ნაწარმოებია შემდეგი ქართველური დერივატები : პეტელი ({თხის კიკინი}, იწვევს თხოვნის ასოციაციას), პუტინი ({ამაო ლაპარაკი}), პოტ-იკი ({ამაო, არარაობა}), პატი-ება, პატი-მარი (სვან. მარე = {კაცი}; სა-მარ-ე), პატი-ჟი, პატი-ვი (> სომხ.), პატენი (ბატონი), პიტა ({ბეწო}), პატა (პაწია), პატარა^
ხელის პოტინი შედარებულ იქნა დატყვევებული მაიმუნის ქცევასთან, ამ ცხოველის დიდი ხელების წრიულ, უმისამართო, ხვეწნა-მუდარის გამომხატველ ქნევასთან. მაიმუნის ასეთმა ჟესტებმა თავის მხრივ მოგვცეს შემდეგი არაქართული დერივატები : ლათ. პეტო ({მისწვდე}), ობტინერე ({ხელში დაპყრობა, დაჭერა}), ფრანგ. *ოპტენირ // ობტენირ ({მიიღო}), ლათ. პეტიტია ({შეტევა}, {თხოვნა, პეტიცია}), სომხ.-ქართ. პიტაკი ({პეტიცია}), ბერძნ. პიქჰკოV , ლათ. პიტჰეცუს ({მაიმ-უნი}). შდრ.: გაურკვეველი ეტიმოლოგიის ბერძნ. მიმწ ({მდედრი მაიმუნი}) , მიმოV, ლათ. მიმუს ({იმიტატორი, მიმისტი}) ანუ მიმ-იკა და მაიმ-უნი (> არაბულში) ; მაიმუნის გამხედნავი ზან-ჭანი და ჯღან-ჭყანი.
კოლხების წინაპრებმა პირველებმა მოაშინაურეს ზოგიერთი გარეული ფრინველიც (აჭამეს, გაასუქეს და ფრენა შეაწყვეტინეს) , პირველ რიგში კოლხური // ფაზისური ხოხობი (ფაზისი > ფასიანჰ ორნიV, ლათ. პჰასიანა, ფრანგ. ფაისანე, აფპფყ===)- პატარა იხვი (ფასკάV), შევარდენი (ინფრა), მტრედი (ფάსსა), ჯარόV (ცრდჯჰტწ), ფარშევანგი^ თუკი ინდაური საქართველოში ინდოეთიდან შემოიყვანეს, ფარშევანგი საბერძნეთში ტაო-კლარჯეთიდან შევიდა (ტაώნ : {ფარშევანგი}) . კოლხ-მესხებმა (არა მარტო კაპადოკიელმა მესხებმა) პირველებმა გახედნეს ცხენი, ხოლო ძველმა ბერძნებმა, ქართველების წინაპრებისაგან განსხვავებით, თავდაპირველად ვერ გაარGიეს ცხენი და ვირი ერთმანეთისაგან . ეს იქედანაც Gანს, რომ კოლხების ერთ-ერთი უპირველესი ეპითეტია {მეცხენე}, {მჭენებელი} ანუ მხედარი :
კოლხი = კილახე ([ცხენზე] ზის}) ;
მეGხი (მესხი) = მე-Gხენე (მესხენე), მხედარი = მ-ცხენი ;
ჭანი = გოჭანაფა ({გაჭენება}) > ¡ხფ(ყფ)ნბ // ვხფნმცზ + ჭანი, ცხენი > რჯყმ=
მარაყაი, მარაგვალი, მარაგალი ({გამრეკავი} ცხენისა, მხედარი) ანუ მეგრელი > ბერძნ. ორέგწ ({მიწვდენა, მიცემა, გავრცელება}), ლათ. აურიგა ({მეეტლე}).
ქორაყი ({გარეკე}) > სომხ. ქორაკ ({ავშარა, სილა}).
ქაGერი ({გააGერე}), ქაGერა ({გამGერებელი}) > ფრანგ. ცოცჰერ , რუს. რეხტჰ ({მეეტლე}).
ავშარა ({სილა, ქორაკი, ულაგმო აღვირი}) > სპარს. აფსარ.
ქართი > ლათინ. ცარრუს ({ეტლი, კარეტა}, > ფრანგ. ცჰარ-იოტ ანუ {ეტლი}, ინგლ. ცარ ანუ {მანქანა}, ინგლ. ცარტ, ანგლო-საქს. ცრაეტნ, ისლ. კარტრ ({ურიკა}), რუს. რფჰტნფ=
ლაზი, რაში > ლათ. ლახარე ({გათავისუფლება}, {გაშვება}), ფრანგ. ლაისსე ({სადავეები}), რუს. კჯიფლმ- აფხ. ფკფიფ- Gუვაშ. კფიფ ({ცხენი}) ;
მესხი, მეგრ. მერსხილი ({ერთმანეთზე გადაბმული}) > მარხილი ;
სკუალა ({გადაბმა}) > ინგლ., ფრანგ., ნორვეგ., დან., სკი, გერმ. შცჰი ({თხილამური}) , სკანდინავია ;
სვანი, სანიგი > ცფყბ- ცფყრბ- ინგლ. სლედგე ({ციგა}), ბერძნ. სატინჰ ({საომარი ეტლი}, {ეტლი}) .
ჯიქი, ჯახი // ჯიხი > ჯიკუა ({დაჯიკავება}), დაჯახება, ნაჯახი.
ობეზი (ანუ აფხაზი ანუ ქართველი) > რუს. ჯ,ჯპ ({სატვირთო ურიკა}).
ჰენი ({ცხენი}) > ჰნია ({ლაგამი}, {აღვირი}) ;
ჰენს გეხე ({ცხენზე ზის}) > ჰნი-ოცოV ({ლაგამ-მჭერი, მეეტლე}), Hნი-ოცოი (ჰენიოხები, მხედრები ან მეეტლეები) ;
ფსალმუნში მესხები ასოცირებული არიან კედარ-თან , რომელშიც Gვენ ვხედავთ სიტყვას მხედარი.
კოლხები უძველესი დროიდანვე იყვნენ პოეტები და არ ერიდებოდნენ ხატოვან გამოთქმებს, მიმართავდნენ ალეგორიებს, ხმარობდნენ ეპითეტებს, მეტაფორებს^ მაგალითად, Gვილი ბავშვის აღსანიშნავად შექმნეს სიტყვა GქიGქუ (< Gქუ : {Gანს}). ოჯახის თავკაცი ან საერთოდ {კაცი} (კოGი) შეუდარეს {ვაცს} (ოGი), მამალ თხას, რომელიც თხის ჯოგს წინ მიუძღვება. მეგრული მინჯე ({პატრონი}), საიდანაც მომდინარეობს ლათ. მანსიო ({სახლი}), მანერე (შინ {დარGენა}), ფრანგ. მéნაგე ({გაწმენდვა-დალაგება}) და ინგლ. მენაგე-მენტ, მეგრულ ქო- ზმნისწინთან ერთად გვაძლევს სიტყვას {ქმარი} (ქომონჯი) , საიდანაც, თავის მხრივ, მოდიან ლათ. მას, მარის ({მამრი}) და ფრანგ. მარი ({ქმარი}). ცოლიანი (Gილი : {ცოლი}) კაცი შეუდარეს {ცრემლს} (Gილამური), რაც მიუთითებს ოჯახის სარGენ ხარჯებზე. ქალწულის {გამსინჯველს} (სინჯუა : {გასინჯვა}, > სპარს.) უწოდეს სინჯა ({სიძე}), უკანასკნელისგან {შეცდენილ} (Gილათა : {შეცდენა}) ქალს კი - Gილი ({ცოლი}, > ცვლა, წილი). დედამთილს უწოდეს {დედა-შეცვლილი} ანუ დიდა-ნთირი // დიანთილი, საიდანაცაა ქართ. დედამთილი (შესაბამისად : მუმა-ნთირი // მუანთილი > ლაზ. მთირი, ქართ. მამამთილი). მეგრული სიტყვა ძირა ({ნახვა}) შევიდა ქართულ სიტყვაში და-ჯერ-ება (// *და-ძერ-ება). მართლაც, რომ დაიჯერო, ჯერ უნდა ნახო (შდრ.: მეგრ. ბჟა, ლაზ. მჟორა ანუ {მზე} და ქართ. მზერა). ერთმანეთს უკავშირდებიან სიტყვები : ნახვა (ხილვა) და შე-ნახვა^
კოლხური წარმოშობის ეთნონიმებიდან : ოსი, კაზაკი და ბოშა გამოიყვანეს შესაბამისი სიტყვები : ოსური ({ქალი}) , ყა(რ)ზახი (სრულწლოვანებას მიღწეული {ბიჭი}, {კაცი}) და ბოში ({ბიჭი}) . ამასთან, ეს ბოში ანუ {ბიჭი} შეუდარეს ბაჭიას, ძღაბი ({გოგო}) კი - {უკარება}, ეკლიან, {მფხაჭვნელ} (ცხაბ-არ-უა, მეგრ.) ზღარბს (შდრ. ფუGუ > ლათ. პუსა : {გოგონა}). ვირ-მა ლათინურში მიიღო {კაცის} (ვირ) მნიშვნელობა, გინი ({კვიცი}) კი {ქალის} (გუნή) აღმნიშვნელი სიტყვა გახდა ბერძნულში. სამაგიეროდ, ქართ. კაცი-დან, ასევე მეგრული სიტყვებიდან კოGი ({კაცი}) და კუტუ ({ბიჭის ასო}) ბერძნულში გაGნდა სიტყვა კάსიV ({ძმა}), იტალიურმა კი გამოიყვანა ცàზზო (კაცო, {მამაკაცის ასო}). ფრანგულში სიტყვამ ბიჭი მიიღო იგივე მნიშვნელობა (ბიტე), ბერძნულმა კი ეთნონიმიდან მესხი აწარმოა {ხბო} (მόსცოV), ხოლო სომხურმა - მოზღ ({მოზვერი}). ხარი იყო კოლხური ტოტემი.
Gვენ ქვემოთ ვნახავთ, რომ ბერძნებმა და რომაელებმა კოლხებისაგან ისესხეს არაერთი საცხენოსნო ტერმინი. ურიკის (ეტლის) დამზადების ტრადიციაც უძველესი კოლხური Gანს. კაცობრიობის უდიდესი და ერთ-ერთი უპირველესი გამოგონება ბორბალი (Gვ. ერამდე დაახლ. 3200 წ.), ასევე კოლხების წინაპრების სახელს უნდა უკავშირდებოდეს :
კოლ(ო)ხი > *კოლოსი > რჯკტცჯ +
თოლი ({თვალი}) > ურემიშ თოლი ({ურმის თვალი}), მთვარე ;
კაჭა ({ფეხმრუდე}) > კოჭი ;
გორგოლაჭი > *ბორბოლაჭი // ბორბალი ;
ბორბალი > ლათ. ცურვუს, ფრანგ. ცოურბé ({მოხრილი}) ;
ირთუ ({ტრიალებს}), რთვა, როლა, ტირკონი ({სირბილი}) > ტროცόV, ლათ. როტა , როტაცია, ფრანგ. როუე, ({ბორბალი}), ინგლ. როლლ (1. ქაღალდის {რულონი}; 2. {გაგორება}), ფრანგ. როულé ({შეხვეული}), როუელლე ({ქუGა}), როულერ, ჰეკბნმ ({მართვა}, {რულირება}), სანსკრ. რატჰაჰ, ავესტ. რათო, ვაინახური ვარდ ({ეტლი}), ძველირლანდ. როიტჰეს ({დამჯიკავებელი})^ ;
კერკელი ({გორება}), კარკატი ({დახვევა}) > ბერძნ. კირკოV, ლათ. ცირცუს (1. {წრე} ; 2. {ცირკი}) ;
კვარ-კვალია ({მრგვალი}), ქულა ({კოჭლი}) > რჯკტცჯ (იხ. ზემოთ კაჭა) ;
ქაათი ({ისროლე}) > რფნფნმ- რფნბნმ ({გაგორება}) ;
მეურს, მევურს ({მიდის}), მარხილი > Mავორს (არქ. ფორმა), Mარს, მარსი ანუ მარეხი (ბრძოლის ღმერთი, რომულუსის მამა, რომაელთა ეთნარქი)^
უძველესი სასმელის - ღვინოს ნარიანი სახელწოდების (ღვი-ნ-ი > ღვინო ; შდრ. მეგრ. ნ-თხორუა > თხრა, ნ-თხირი > თხილი^) კოლხური წარმომავლობაც ადასტურებს ზემოთქმულს. ღვინო-ს ეტიმოლოგია ასეთია : ღვარ-ინ-უა ({დაღვრა}, მეგრ.), ღუნუა ({ღუნვა}, მოხრით დასხმა) > ღვინი, ღვინო > სხვა ენებში (ინფრა). ევროპელ იბერებს, რომლებმაც კავკასიიდან გასწიეს დასავლეთის მიმართულებით, ძველი კოლხ-იბერების მსგავსად ძალიან უყვარდათ ღვინო და ლათინურში სიტყვა იბერი {მთვრალის} (ებრიუს) სინონიმი გახდა. ლათინური სიტყვა გალლა ({მწარე ღვინო}. შეცდომით მიაწერეს გალებს) უნდა მომდინარეობდეს მეგრული სიტყვიდან კოლო ({მწარე}). ძმარი-დანაა ლათინური სიტყვა ამარუს ({მწარე}). სიტყვა {ლუდი} კი ლაზი-დან მომდინარეობს. კოლხებმა ევროპაში შეიტანეს ადუღებული რძის თუ მაწვნის ჭმის ანუ {მოლოკვა-გალოკვის} (მოლოკუ, გოლოკუ) ტრადიციაც კი :
ბჟა ({რძე}) მო-ლოკუ ბჟა ({რძე}) გო-ლოკუ
/ | \ / | \
მელგოს, მელგ, მილკ ვჯკჯრჯ გάლა, გάლაკტოV [გა]ლაცტის, ლაიტ
კოლხებმა შეიტანეს ევროპაში საჭმლის კეთების (სუნნელოვანი სამზარეულო) ტრადიციაც. ნაკოლხარი ეტრუსკების ფრესკებიდან Gანს, რომ ეტრუსკებს ეგვიპტელებზე უკეთესი საჭმელი ჰქონდათ. მათ რომაელებსაც გადასცეს საკუთარი სამზარეულოს კერძები. ის ფაქტი, რომ ლამის მხოლოდ ქართველურ ენებში უკავშირდებიან ერთმანეთს სიტყვები {ხორცი} და {ხარშვა}, მიუთითებს ქართული სამზარეულოს სიძველეზე.
მესხები ირმის, თხის, ცხვრის ან მსგავსი ოჯახის ცხოველის შავი ფერის მრგვალ სკორეს (კურკლი) ახმობდნენ, ამატებდნენ მას სხვადასხვა მცენარეების ზეთს და მიღებულ სუნნელოვან მასას ხმარობდნენ, როგორც სამედიცინო, ასევე ჰიგიენური თვალსაზრისით. მაგალითად, სამურზაყანოში დაჭყლეტილ კურკლში (მეგრულად : კირკოლი) Gაასხამდნენ არაყს, შეურევდნენ ნიორს ან ჯავზს (ხეხო) ან კურკანტელს (კირკატია) ან კიდევ მუსკატურ თხილს, სხვა მცენარეებსაც და ამზადებდნენ ანთების საწინააღმდეგო და სხვადასხვა სამკურნალო მალამოებს. თურმე, ასეთ ნაყენს (ფორმულით : არაყში Gაჭყლეტილი კურკლი და ნიორი) ჭიებიც კი გამოჰყავდა ავადმყოფი ადამიანის ორგანიზმიდან. ინფექცირებულ კანზე მისი წასმის დროს ექიმი წარმოსთქვამდა ლოცვასაც : {დიდა მუნტურ დიტყობი დო სკუა მუნტურ გიშართია} ! ({დედა მატლო დაიმალე, შვილო მატლო გამოდი} !). ჭიებიც {გამოდიოდნენ} თურმე და მათ ექიმი თავებს აჭრიდა კიდეც მიყოლებით. ეს პრაქტიკა დღემდე შემორGა სამეგრელოში. Gვენი წინაპრები აღნიშნული ცხოველების (ასევე კურდღლის) განავალიდან ასევე ამზადებდნენ შავი ფერის სუნნელოვან ორგანულ ნაერთს, რომელსაც ახმობდნენ და იყენებდნენ ხმელ სუნამოდ. გამოდის, რომ სწორედ მესხებმა დაამზადეს პირველი სუნამო, შავი ფერის ხმელი სუნამო. მისი ადგილობრივი სახელწოდება დაკარგულია, მაგრამ ეჭვი გვაქვს ფორმებზე : მეგრული კირკოლი//კირკოი (ირმისნაირ ცხოველთა {კურკლი}; შდრ. თურქ. ყარა : {შავი}) და სვანური მეშხე ({შავი ფერი}), რომელიც უკავშირდება სიტყვას ეშხი. ამ მალამოსა და სუნამოს უძველეს დროშივე გავარდნიათ სახელი. ისინი შეუტანიათ ევროპასა და აზიაში, სადაც გამომგონებლების ანუ მესხ-მეშეხ-თა სახელი დარქმევიათ კიდეც : ბერძნ. მόსცოV (აქვს {ხბოს} მნიშვნელობაც), არაბ. მისკ, ლათინ. მუსცუს, ფრანგ. მუსც, რუს. ვეცრფნ ({კურკლი, მუშქი, მუსკატი}, {ჯავზი}, {შავი ყურძნის ჯიში}, {თხილის სახეობა}^). ნათქვამს ადასტურებს ბერძნული სიტყვა მოსცოსάპოუნონ ანუ {სუნნელოვანი საპონი} (სიტყვასიტყვით კი {მესხური საპონი}). მაშასადამე, ყველაზე უკეთესი საპონი მესხებს ჰქონიათ. Gვენი მეცნიერები კი დიდი ხანია გაიძახიან, რომ საპონი ოსმალურიდან შემოვიდა . იგივე დავით Gუბინაშვილი ქართულ სიტყვას საბელი (მსხვილი თოკი) არაბულ ნასესხობად მიიGნევს ! არადა, რა დიდი ფიქრი უნდა ამ სიტყვებში ქართული პრეფიქსის (სა-) გამოყოფას და დარGენილი ძირების დანახვას ? ! აი, მათი ეტიმოლოგიაც :
სა (პრეფიქსი) + მეგრ. ბონ-უა ({ბანვა}) = საბონი, საპონი !
სა + ბმა, ბმული = საბმელი, საბელი !
მედიცინის (მესხი-სანი, მესკი-სანი) სახელიც კოლხებს, კერძოდ კოლხი მეფისასულის - ჯადოქარი მედეას (// *მესხეა) სახელს უკავშირდება (კ. შპრენგელი). მეგრული სიტყვიდან მადიარე ({ბალახის მიმცემი}) მოდის ბერძნული მედიარ??? ({მოვლა, მზრუნველობა}), ლათ. მედეორ ({უმკურნალო}), სიტყვა {კურნება}, ხოლო ზან//ჯანი-დან კი - ლათ. ცურარე ({კურნება}) და სანუს ({ჯანმრთელი}), უკრაინული პფყბნბ ({ტკივილი}). სიტყვას {მედიცინა} ასევე უკავშირდება მეგრული სიტყვები : მედეა რGინა ({მომმრGენელი მედეა}), მიდარGინი // მიდა[რ]სინი // მიდასკიდი ({განკურნე}). სიტყვებიდან ჭამა და რGინა ({მორGენა}) არის ლათ. ცენო ({ჭამა}).
კოლხებმა ერთ-ერთმა პირველებმა შექმნეს სახელმწიფოებრიობა. ცნობილია, რომ ხელისუფლებას მოიპოვებენ ანუ პირველადია პოვნა, ხელისუფლება კი სხვა არაფერია, თუ არა პოვნის შედეგი, დერივატი. აი, ეტიმოლოგაც :
პონა ({წაყვანა} კოლონის), პონუა ({მიყუდება}), პოვნა (დასახლებისა) > ლათ. პონო ({დადება}), პოსსე, ინგლ. პოწერ, ფრანგ. პოუვოირ ({ხელისუფლება}).
ქვემოთ ვნახავთ, რომ კლასიკურ ენებში საზღვრის, Gაკეტვის მნიშვნელობები უკავშირდებიან კოლხეთის ხორონიმებს. გარდა ამისა, მრავლისმეტყველია ის ფაქტიც, რომ ეთნონიმიდან ქართ მოდის ბერძნული კრάტოV ({ძალაუფლება}), ფაზისიდან კი {დაუდგენელი წარმოშობის} ბასილეύV ({მეფე}). ხოლო მეგრული სიტყვიდან მაფა (> მეფე) კი მომდინარეობენ : ლათ. *იმ-მპ-ერო // იმპერო ({იმბრძანებლო, უბრძანო}), იმპერიუმ ({წესრიგი, ძალაუფლება, იმპერია}), იმპერატორ, ბვგტჰფნჯჰ- ალბანური მბრეტ ({მეფე})^ თუკი ალბანური ფორმა დერივატია (წარმოებულია) ლათინური სუფიქსების (-ერ-ატ-ორ) ალბანურ სიტყვა-ძირში (*იმბერატორ > მბრეტ) შეტანის გამო, ქართველური ძირი (მფ) პირველადი და მწარმოებელი Gანს მასში ასეთი სუფიქსების უქონლობის გამო. მოგეხსენებათ, პრეფიქს-სუფიქსები ენის გვიანდელი მონაპოვარია და უკავშირდება მეტყველების დახვეწის პროცესს.
ზოგიერთი კოლხური სიტყვის პრიმიტიული (ბავშვური) ეტიმოლოგია ასევე ადასტურებს იმ ფაქტს, რომ კოლხური უძველესი, ძველი კულტურული კაცობრიობის პირველი კულტურული ენაა. ასეთი სიტყვებია : ვარდი (< ვა რდუ : {არ იყო}, მინიშნება დაჭკნობაზე), ვირი (< ვა ურს : {არ მიდის}, შედგა)^
როგორც Gანს, კოლხებმა ადამიანების სექსუალური აქტის Gატარების პირვანდელი ცხოველური პროცესიც პირველებმა დახვეწეს, შეიტანეს რა მასში ხვევნა-კოცნის კომპონენტი. კოლხურში თავიდან იყო სიტყვა ხოდა ({სექსუალური აქტის Gატარება}), შემდეგ კი ომონიმიით გაGნდა ჯუდა ({კოცნა}). სექსუალური აქტის აღმნიშვნელი ქართული ძირის ტყუ-ნა-ს ეტიმოლოგია კი ასეთია : მეგრ. ტყო-ბა ({დამალვა}, დადარაჯება) > ტყვე, დატყვევება > ტყუნა (მო- ზმნისწინის გამოყენებით). მეგრული ხოდ-უა ასევე უკავშირდება ქართველურ სიტყვას {მი-ხდო-მა}. ასე მივედით ძალადობრივი გაუპატიურებიდან ნებაყოფილობით და ორმხრივად ნებაყოფილობითი სექსუალური აქტის Gატარებამდე.
მრავლისმეტყველია ის ფაქტიც, რომ მეგრულ ენაში წყ ჰარმონიული თანხმოვანი იწვევს {წყლისა} (მეგრ. წყარი) და წყალში {დანახული} (ორწყე : {ხედავს}) საგნის ასოციაციას (შდრ. მეგრ. ძირა ანუ {ნახვა} და მისგან მომდინარე ქართვ. ძირი). ეს ტრადიცია შევიდა ლათინურში (ვიდეო ანუ {ხედვა} > ვადუმ ანუ {ფსკერი}), აქედან კი, ოდნავი სემანტიკური სახეცვლილებით, რუსულში (დსლტნმ > დჯლფ)= ძველქართული სიტყვა ნახუა ({ნახვა}, {შენახვა}), რომელიც უკავშირდება მეგრულ სიტყვას ნახუა ({რეცხვა}), გვაძლევს ლათინურ აქუა-ს ({წყალი}). წყ არის დაახლოებით ის ბგერა, რომელიც ისმის მწყურვალი ადამიანის მიერ ნერწყვის გადაყლაპვის დროს. ამასთან, წყარი ასე იშლება : მეგრ. წყ + ორე ({წყ არის}) > ქართ. წყალი, რომელიც შემორGა ძველისლანდიურში (სკოლა : {რეცხვა}). მოგვიანებით, ორე-მ ({არის}) მოგვცა რუ ({ნაკადული}). იგივე ითქმის სიტყვებზე : {ჰაერი}, {აირი}, რომლებიც ასევე კოლხური ეტიმოლოგიისაა (ჰა ორე : {ჰა არის}) და აქედან შებრწყინდა სხვა ენებში (არაბულში, ბერძნულში^) და არა პირიქით ! ჰა იყო ის მარცვალი, რომლის გახმოვანებით ხდებოდა სუნთქვა, პირიდან ჰაერის ამოშვება და ფილტვებში Gაშვება. ასევე უძველესია კოლხური სიტყვა ფ-შური (1. {ფ-სული} ; 2. {ფ-სუნი}), საიდანაც მომდინარეობენ კლასიკური ფორმები : ბერძნული ყიცή, ლათინური : რე-სპირო ({ამოსუნთქვა}), სუფფლო ({ამოსუნთქვა, შეუბერო}) და სენტიო ({შეგრძნება})^
Gვენ წყალზე და ჰაერზე უბრალოდ როდი გავამახვილეთ ყურადღება. საქმე ისაა, რომ წყალს (მტკნარ წყალს, მთის მდინარეს) ადამიანები უძველესი დროიდან ეტრფოდნენ. მისი დანახვა და მისი Gხრიალის თუ რაკ-რაკის მოსმენა დიდი ბედნიერება იყო. ამიტომ, წყალი უკავშირდება სიტყვებს : ორწყე ({ხედავს}) და წ-ყური // ყური. წყალი ერთ-ერთი პირველი ბუნებრივი და მატერიალური საგანია, რომელსაც ადამიანებმა თავიდანვე მოუგონეს სახელი. როგორც ვთქვით, კოლხების წინაპრებმა ასეთ სახელში ძირად გამოიყენეს მწყურვალების ზემოთ აღნიშნული ონომატოფური წყ დიფთონგი, რომელსაც თან დაურთეს ზმნა {ყოფნა} (რინა) აწმყოში, რაც გვაძლევს რე-ს ({არის}) :
წყ + რე ({წყ არის}) > წყარი ({წყალი}).
ეს რე (მრ. ფორმაა რენა : {არიან}) შევიდა მთავარი კოლხური მდინარეების (რუ) სახელების აღსანიშნავად : [წყა]რენა, [წყა]რე ანუ შესაბამისად რიონი და ვოლგა (ღა, ღჰა). ქვემოთ ვნახავთ, რომ ადრეანტიკური ტრადიციით, {დუნდულას} (მუნდი, მეგრულად. აქედანაა : ლათ მუნდუს : {მსოფლიო}) ფორმის მქონე დედამიწა კოლხების მდ. რიონში უშვებდა {თავის} რიონს // *ირონს ანუ ურინა-ს (ოύრონ, ურინა) ანუ ფისს (ფაზისი), რომელიც ყველა ენაში იმავე ფორმებითა და მნიშვნელობით შევიდა.
ქართველურ სიტყვას {წყალი} რამდენიმე ათასწლიანი (დაახლ. 10.000 წელი ან მეტი) ეტიმოლოგია აქვს და ზოგიერთ ძველ ენაში მისგან სხვადასხვა ფორმითაა გადაღებული სიცოცხლის ამ ელექსირის სახელი.
დავიწყებთ იმით, რომ ყურადღებას იპყრობს ერთი საოცარი ფაქტი : ზოგიერთ ენაში სიტყვა {წყალი} და კითხვითი სიტყვები : {ვინ}, {რა}, {ვინაა}, {რაა} გამოირGევიან ომონიმურობით :
მეგრულში : წყა-რი ({წყა-ლი}) - მი რე ({ვინ არის}) ? მუ რე ({რა არის}) ?
ქართულში : რუ ({ნაკადული}) - რა ?
ლათინურში : აქუა ({წყალი}) - ქუის ({ვინ}) ? ქუიდ ({რა}) ?
გერმანულში : ჭასსერ ({წყალი}) – წას ({რა}), წერ ({ვინ}) ?
ინგლისურში : წატერ ({წყალი}) – წჰატ ({რა}), წჰო ({ვინ}) ?
ფრანგულში : აქუატიქუე ({წყლის}) _ ქუოი ({რა}), ქუი ({ვინ}) ?
ჰოლანდიურში : წატერ ({წყალი}) - წატ ({რა}), წიე ({ვინ}) ?
ებრაულში : მაიიმ ({წყალი}) - მა ({რა}), მი ({ვინ}) ?
არაბულში : მაა ({წყალი}) - მაა ({რა}), მან ({ვინ}) ?
Gინურში : შუი ({წყალი}) - შუი ({ვინ}) ? (შდრ. მეგრ. შუმა : {სმა}).
რას უნდა ნიშნავდეს ეს ? სანამ პასუხს გავცემდეთ ამ შეკითხვას, მეცნიერთა ყურადღებას მივაპყრობ იმ ფაქტს, რომ წარმოდგენილ ვარიანტებში მხოლოდ მეგრული მაგალითი დგას განყენებულ მდგომარეობაში : ომონიმურობა (ომონიმია) აქ მოდის სიტყვაზე რე ({არის}). სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, Gინელების, არაბების, ებრაელების, ანგლო-საქსების, გერმანელების, ლათინებისა და სხვათა გულუბრყვილო შეკითხვაზე, თუ {რა არის ეს}, გაცემულია კოლხების სწავლული პასუხი : ეს {არის} (რე, მეგრ.) რუ ანუ {წყალი}. უკვე ითქვა, რომ ქართველური ფორმებიდან : წყალი და წყ
|
· 
მეგრული: ენა თუ დიალექტი?, დააფიქსირეთ თქვენი აზრი პოლიტიკის გარეშე
