daviti_231
Member
ჯგუფი: Registered
წერილები: 64
წევრი No.: 129269
რეგისტრ.: 26-March 11
|
#31656485 · 14 Jun 2012, 00:34 · · პროფილი · პირადი მიმოწერა · ჩატი
მეცნიერება და ხელოვნება-III
(,,დიდგორის~ მთავარ რედაქტორს _ ი. ღუდუშაურს)
ჯერ, საღვთისმეტყველო მეცნიერებათა შუქზე მოკლედ განვიხილავთ, უზოგადესად, მეცნიერებისა და ხელოვნების მსოფლმხედველობრივ რაობასა და მათთან ქრისტეანე მორწმუნის მიმართების ფილოსოფიას (რასაც, დღეს, წესით, ერების უპირველესი სულიერი მამები ანუ პატრიარქები უნდა განუმარტავდნენ სამწყსოს...).
ღვთის ,,ხატად და მსგავსად“ შექმნილი ადამიანი თავის შემოქმედს, უპირველესად, ჰგავს სწორედ შემოქმედების ნიჭით (აზროვნებასთან, თავისუფლებასთან და უკვდავებასთან ერთად), რომელიც, ბუნებრივია, მისგანვე მოემადლება. ამიტომაც, ხელოვნების ნიმუშთა შემქმნელებს, შემოქმედთაც უწოდებენ. ,,...ღმერთნი სამე ხართ და შვილნი მაღლისანი თქუენ ყოველნი“ (ფსალმ.81,6;ი.10,34).
ადამიანს რომ ყველაფრის წაკითხვა, ნახვა და მოსმენა შეუძლია, ამაზე ჯერ კიდევ პირველქრისტეანული ეკლესიის განმანათლებელი კლიმენტი ალექსანდრიელი წერდა: ,,ქრისტეანე უნდა იცნობდეს სასკოლო მეცნიერებათა ყველა კურსსა და ყოველგვარ ელინურ სიბრძნეს; ოღონდ, მათდამი დამოკიდებულება ისეთი კი არა აქვს, როგორც თავის თავში არსებითი მნიშვნელობის მქონეთადმი, _ მათში ხედავს ოდენ სასარგებლო მიკუთვნებულობას, გარდაუვალსაც კი, დროთა და გარემოებათა მიხედვით. მწვალებელთა ხელში მეცნიერებანი სიცრუისა და ბოროტების განვრცობის საშუალებაა; ქრისტეანეს ხელში კი _ სიკეთისა და ჭეშმარიტების განმტკიცების იარაღი“ (,,სტრომატები“)*. წმ. გრიგორი ღვთისმეტყველი _ რომელიც, სხვათაშორის, პოეტიც იყო _ ასე სიბრძნისმეტყველებდა: ,,...მეცნიერებათაგან ვისესხეთ კვლევა და გონებითი ჭვრეტა, მაგრამ უკუვაგდეთ ყველაფერი ის, რასაც მივყავართ დემონებამდე, ცდომილებამდე და წარწყმედის უფსკრულამდე“*. IIს-ში ჩასახული მონტანიზმი, თვითწოდებით _ ,,სულიერი ქრისტეანობა“, კი უარყოფდა ყოველგვარ ამქვეყნიურ სიკეთეს, საეკლ. იერარქიას, ზომიერ მარხვას, ქორწინებას, სინანულის ძალმოსილებას, მეცნიერებასა და ხელოვნებას, _ ,,მშვინვიერ ქრისტეანობას“.
______________
*თარგმ. ავტ.
მეცნიერება და ხელოვნება შეგვიძლია, შევადაროთ უმეცრებისა და უსულგულობის მთხრებლიდან ამოსაყვან თოკს, რომლის ვარგისიანობაც განსაზღვრავს მიზნის აღსრულებას. გრძნობადი ხელოვნება, სულიერ ხელოვნებასთან შედარებით, უგემოვნო საკვებია, მაგრამ მისი მიღება მაინც სჯობს შიმშილით მოკვდინებას. სულიერი ხელოვნებაც, წმ. ბასილი დიდის განმარტებით, იმისათვის დაიშვა, რომ უმთავრესს _ სულს მივეახლოთ: ,,ვინაიდამ სულიწმიდამ იცოდა, რომ ძნელი იქნებოდა ადამიანთა მოდგმის სათნოების გზით ტარება, [...] სწავლებას შეურევს მელოდიის (გალობის) ტკბილხმოვანებას, რათა ყურისთვის დამატკბობელთან და კეთილხმოვანთან ერთად, შეუმჩნევლად მივიღოთ ისიც, რაც არის სიტყვაში“. _ დიახ, ტკბილხმოვანება (კალოფონია) და არა კაკაფონია!
აქვე, გვაგონდება ჩვენი ყრმობისდროინდელი სენეტიც:
მეცნიერება და ხელოვნება
სიხარულს ზემოთ იმყოფება გენია, მხოლოდ.
ის მიუწვდომლად გადმოსცქერის ბედნიერებებს.
მეცნიერება თუ მხოლოდ ერთს, მხოლოდ ერთს ჰმონობს,
ხელოვნება ხომ თვითონვე ჰქმნის უთვალავ მეფეს.
ვით ვერ მიიჩნევ უკეთესად წითელს ან მწვანეს, _
არ მოიხრიან ერთმანეთის წინაშე თავებს.
მეცნიერია ტბა უღრმესი, ოქროით სავსე
და ხელოვანი _ წყალმჩქეფარე, უხვი მდინარე.
ფერი სხვა ფერებს და შავი თეთრს ვერ ,,გააშავებს“;
ვერც უკვდავებას, სიცოცხლესთან ძმად გადაჯაჭვულს;
მეცნიერება ჰგავს უნებურ თვითდამნაშავეს,
ხელოვნება კი სიცოცხლის მხსნელს, მის მართალ მსაჯულს.
ქვეყნად ყველა ზავს ზედმეტს გახდის ზავი ამ ორთა:
თუკი ერთხელაც დაზავდება გონება გულთან.
1985წ. თბ.
მეცნიერების რაობა, უფრორე, ამ წერილების პირველ ნაწილში მიმოვიხილეთ. ახლა, მომეტებულად, შევეხებით ხელოვნებას; კერძოდ, მის მიმართ დასავლურ და აღმოსავლურ სამყაროებს შორის არსებულ განსხვავებულ მიდგომას.
რომაულ-კათოლიკურ სივრცეში (ძირითადად, ევროპის დასავლეთი), პაპისტური ერთმპყრობელობიდან გამომდინარე, ეროვნული ფოლკლორისა და ხელოვნების გამომჟღავნება აკრძალული იყო. ამის გამო, მართალია, გრიგორიანული ,,ჩანტუს ფირმუს“ და კონტრაპუნქტი ბიძგს აძლევდა დასავლეთევროპული საერო მუსიკის ჩასახვას, საერთოდ, საერო ხელოვნება საგრძნობლად მოსწყდა საეკლესიოს და მისგან დამოუკიდებლად განვითარდა. მართლმადიდებლობაში კი _ პირიქით. ამიტომ, აქ საერო ხელოვნება საეკლესიოსთან ახლოს დგას ფორმითაც და შინაარსობრივადაც. აქედან გამომდინარე, _ თუნდაც, სასულიეროსგან ასეთი, ვთქვათ, საერო სიმღერის შესრულება დიდად არ სხვაობს გალობისაგან.
ხელოვნებაა არქიტექტურა, რომლითაც წმ. ტაძრები შენდება. _ ,,ვინაც გაიგებს ჩუქურთმას ქართულს, ის პოეზიას ჩემსას გაიგებს“ (გალაკტიონი). ხელოვნებაა პოეზიაც. გავიხსენოთ, საერო პოეზიაზე რას წერს იერუსალიმის ჯვრის მონასტრის განმაახლებელი და იქვე ბერად შემდგარი შოთა რუსთაველი:
,,შაირობა პირველადვე სიბრძნისაა ერთი დარგი,
საღმრთო, საღმრთოდ გასაგონი, მსმენელთათვის დიდი მარგი“ (12).
რა! _ სასულიეროს მისი (პოეზიის) წაკითხვა და ვთქვათ, პატრიოტული ლექსის დაწერა არ შეუძლია? თუ ხალხური მუსიკის მოსმენა შეუძლია, _ რატომ მისი შესრულება არა? მაგ., რომ მოვისმინოთ ი-ს. ბაჰის ორატორიები _ ,,მათეს ვნებანი“ და ,,იოანეს ვნებანი“ (მათივე ,,სახარების“ მიხედვით)*, ან ვერდისა თუ მოცარტის ,,რექვიემი“, რომელიც კომპოზიტორს გარდაცვლილი შვილის გამო შეუკვეთეს, ცოდვაა? _ თუ მოსმენა არა, შესრულება რატომღაა? გვახსოვს, ჯერ ეკლესიურად ცხოვრების გადაწყვეტილება არ გვქონდა მიღებული და საერთოდ, მოუნათლავიც ვიყავით, როცა ბაჰის კანტატებსა და ორატორიებს, განსაკუთრებით, ,,სი-მინორულ მესას“ ვუსმენდით, უნებურად ოთახში შუქს გვაქრობინებდა, სანთლებს გვანთებინებდა და გვალოცებდა ჯერ კიდევ შეუცნობელი ზეციური შემოქმედის მიმართ. ყრმობაში ტერენტი გრანელიც მიყვარდა და მისი პოეზია მიტაცებდა. მახსოვს, ვკითხულობდი, რომ მას წალენჯიხის მაცხოვრის ეკლესია უყვარდაო... და ამან იმოქმედა ჩემზე. განსაკუთრებით, აღმაფრთოვანა სიტყვამ მ ა ც ხ ო ვ ა რ ი. იმ წინადადებას ბევრჯერ ვკითხულობდი, ამ სიტყვას ჩემთვის ხშირად ვიმეორებდი და თან ვნეტარებდი მისი ჟღერადობითაც და ქვეცნობიერი ღვთაებრივობითაც.
______________
*მანვე დაწერა მარკოზისა და ლუკას ,,ვნებანი“, რომელთა პარტიტურებიც არ შემორჩენილან.
თეატრი და მხატვრული კინო სხვაა. ისინი არ არიან, ასე ვთქვათ, ბუნებრივი ხელოვნების ნიმუშები; რადგან მსახიობობასთან (სახიობა) ანუ სიყალბესთანაა დაკავშირებული; უფრო, ,,ხელოვნური ხელოვნებაა“ (ასევე, განსხვავებული რამაა ,,ხელოვნება ხელოვნებისათვის“: ,,ვინც რაგინდარა საღვთო საბოძვარს საკუთარი ტკბობის საგნად აქცევს და სხვებს სიკეთეს არ უყოფს, განისჯება, როგორც დამარხული ტალანტი“ _ წმ. ბასილი დიდი. აღარაფერს ვამბობთ ხელოვნების უაილდისეულ უარყოფაზე _ ,,დორიან გრეის პორტრეტი“). ამის სახასიათო მაგალითად გამოდგება თვითონ მსახიობთა ურთიერთმიმართვა: ,,როგორ ავუხსნა მათ (სხვებს), ვინ იყავი შენ და ვინ ვართ ჩვენ, მსახიობები. როგორ უნდა გააგებინო მათ, რომ ჩვენ ჩვენი თამაშით, ინტერპრეტაციებით, სხვად გარდასახვით, ხშირად, თვითონაც შეშლილებს ვემსგავსებით. როგორ ავუხსნათ მათ, რარიგ ძნელია სანახევროდ გავლილ გზაზე წონასწორობისა და ხასიათის სიმტკიცის შენარჩუნება. ოჰ, ეს წონასწორობა! როგორ უნდა მივაღწიოთ მას ჩვენ, ჟონგლიორებმა, კლოუნებმა, ტრაპეციაზე მომუშავე ცირკის მსახიობებმა, რომელთა დიდება პროჟექტორების შუქით არის გაცისკროვნებული?!. ახლა, როცა შენ ისვენებ (განისვენებ), მე კი შენს შორიახლოს ვტირი, მინდა ხმამაღლა ვიყვირო: არა, არა! ეს საშინელი პროფესია ქალისთვის არ არის მოგონილი! მე ეს ვიცი, რადგან კაცი ვარ, რადგან ის ვარ, ვინც შენ ყველაზე ახლოს გიცნობდა, შენი ყველაზე უკეთ ესმოდა, რადგან მეც მსახიობი ვარ... ამბობენ, რომ შენ მითი იყავი. _ დიახ, ეს ჭეშმარიტად ასეა. მაგრამ მითი ხომ მხოლოდ ფასადია, ანარეკლი, გარეგნული მხარე... და... მარტოობაში მითი შიშად იქცევა. რაც უფრო ღრმად იჭრება ეს შეგნებაში, მით უფრო ცდილობენ, ალკოჰოლსა და ნარკოტიკებში ეძიონ შვება. თანდათან, ყველაფერი ეს ჩვეულებად იქცევა; მერე, ცხოვრების წესად; ბოლოს კი გარდაუვალ აუცილებლობად ყალიბდება. შენ, უკვე, ვეღარ აღწევ თავს მის ტყვეობას და ერთ მშვენიერ დღეს, განაწამები, გაცვეთილი გული ჩერდება... შენ არ გესმოდა და არ ეთანხმებოდი თამაშის იმ წესს, რომ შენი ცხოვრებაც იმ საზაგადოების კუთვნილება იყო, ვინც სხვებში გამოგარჩია და კუმირად (კერპად) გაქცია. შენ უარყოფდი ამ თამაშს და საერთოდ, ყოველგვარ თამაშს, რაც ჩვენს პროფესიას მუდან თან ახლავს...“ (ა. დელონი, ,,გამოსათხოვარი წერილი რომი შნაიდერს“, ჟურნ.,,Pარის Mატცჰ“,11.06.1982წ.). წმ. იოანე ოპქროპირი თეატრალურ წარმოდგენას თვალთმაქცობაზე უარესად მოიხსენიებს: ,,ასეთი თვალთმაქცისათვის, ალბათ, უმჯობესი იყო ათასი სიკვდილი, რათა ყოველგვარი კანონით აკრძალულის მიბაძვაში არ განსწავლულიყო. თუკი საქმე ცუდია, ცუდია მისი მიბაძვაც; გამუდმებული სიცილი, გართობა და მხიარული ცხოვრება არ არის ჩვენი საქმე; ეს საქმეა მსახიობების და სამარცხვინო ქალების[...], ვინც თავი ეშმაკისთვის გადადო. ეს, სწორედ, მან, მან გამოიგონა ამისთანა ხელოვანება, რათა მიიზიდოს ქრისტეს მხედრები და მათი სულის ძალები მოაუძლუროს. სწორედ, ამისათვის მოაწყო მან ქალაქებში თეატრები[...]. ის, რისგან განრიდებასაც პავლე გვიბრძანებდა _ მხედველობაში მაქვს ამაოდმეტყველება და სიცილი (ეფეს.5,4), _ ეშმაკი ცდილობს, სწორედ ის შეგვაყვაროს. [...]Dროდესაც თეატრის სასაცილო წარმოდგენისას რაიმეს ღვთისსაგმობსა და სააუგოს იტყვიან, მაშინ მრავალი, მათზე უმეტესად უგუნური, იცინის და ერთობა ამით. იმისთვის, რის გამოც ქვებით ჩაქოლვას იმსახურებენ, მათ ტაშს უკრავენ და ამგვარი სიამოვნებისათვის საკუთარი თავებისთვის ცეცხლის ბრძმედს იმზადებენ“. წმ. ეგნატე კავკასიელი კი ამბობს: მუსლიმებს თეატრი არა აქვთ, რადგან ის ოპიუმით შეცვალეს. უმჯობესია, ფული, რომელსაც თეატრში ხარჯავთ, გლახაკებს დაურიგოთ (წმ. მამები თეატრს კი ამხილებენ, მაგრამ იგივე არსად აღმოგვიკითხავს კლასიკურ ხელოვნებაზე).
რაც ეკლესიური ცხოვრების გადაწყვეტილება მივიღე (1987წ.), მას აქეთ, თეატრსა და კინოში წასვლა ავიკრძალე; მათ შორის, ოპერისა და ბალეტის თეატრშიც (კონსერვატორიის ,,დიდ დარბაზშიც“). უფლის მადლით, ჩემში ჩავკალი დირიჟორობის ჟინი. არ გვეგონა, თუ ვინმეს ჩვენგან პატრიოტული სიმღერა დააბრკოლებდა. თუკი ეს აწიც ასე იქნება, ასეთის სიყვარულისთვის მივბაძავ პავლეს, რომელიც ამბობდა, რომ თუ ჩემს მოყვასს დააბრკოლებს ხორცის ჭამა, მას არასოდეს შევჭამო... აი, რა გრძნობა ჩავიკალით: ვჯდებოდი არა ამფითეატრში, არამედ პარტერის პირველი რიგის პირველ სკამზე (როცა ვახერხებდი), _ ორკესტრთან და დირიჟორთან ყველაზე ახლოს რომ მეგრძნო თავი და მათი სუნთქვით მესუნთქა... თან, უბის წიგნაკში მალულად ვინიშნავდი ორკესტრის ,,მოთელვითა“ და ინტონირებით შთაგონებულ სტრიქონებს:
დირიჟორობის ჟინი
მარტის საღამო, ავი,
პირგაზაფხულის სუნი,
ვით სიმარტოვის კვამლი _
ტლანქად გროვილი შუქი.
აღმართულ მთის წვერს, ლამაზს,
შვენის ანაზდად თოვა;
გაჩირაღდნებულ დარბაზს _
ორკესტრანტების გროვა
შავ ფარად შეფენილი,
ვით მოლივლივე ტივი;
სიმებზე შეფრენილი
თეთრგულა მერცხლებივით.
სანახაობა ქვეყნად,
ზეციურ ქოროს მსგავსი _
დაჯგუფებულან ერთად,
ვით ანგელოსთა დასნი:
ჰობოი კლარნეტს მოჰგავს,
ფაგოტს _ ფლეიტა ფრაზით,
ვალთორნა საყვირს თოკავს
ხმითა თვისითა, ნაზით;
ტრომბონი ხაზზე როკავს,
ტუბას კი ოფლი გასდის,
დიდი დოლების ფართი
_ ვით ჰარმონიის თასნი,
ვიოლინო და ალტი,
ჩელო და კონტრაბასი.
სმენას ატყვევებს მიჯრით
გამა კვინტის და კვარტის,
მზერას _ დოინჯი დინჯი
კონტრაბასების დასის.
გვიანდელ შემოდგომას
შვენის ფოთოლთა ცვენა,
გაკაშკაშებულ სცენას _
შავი ორკესტრის ხროვა
ფარასებრ შეფენილი,
როგორც მბორგავი ტივი.
,,რექვიემია“ იგი _
ქმნილი ტანჯვით და ოხვრით _,
საპარტიტურო წიგნი
სადირიჟორო ჯოხით.
(1985წ. თბილისი)
გვსმენია: ზაქარია ფალიაშვილმა*, როცა ერთადერთი ვაჟი _ პატარა ირაკლი მოუკვდა, თავისი როიალი დალურსმა ნიშნად იმისა, რომ აღარასოდეს აახმოვანებდა მას. მაგრამ როცა მისი გენიის დამფასებელთა დაჟინებული მოთხოვნით ლურსმნები ახსნა, ერთი ამოსუნთქვით დაწერა ,,დაისის“ შესავალი ნაწილი (,,უვერტიურა“). შესაბრალისია ის ყური, რომელიც ამ ჰანგების მოსმენისას ტანს ჟრუანტელს და თვალს ცრემლს ვერ გადასცემს. _ მეტყვით, რომ ის მართლმადიდებელი არ იყო. _ კი, სამწუხაროდ, ასეა: იყო სამხრეთ საქართველოდან ქუთაისში მივლინებული კათოლიკე მღვდლის _ პეტრე ფალიაშვილის ერთ-ერთი ვაჟი (თუ გნებავთ, მის ბიოგრაფიას აქვე მოგიყვებით...), მაგრამ მან დატოვა არა კათოლიკური ტრაქტატი, არამედ ქართული ჰარმონიით გაჯერებული პარტიტურა, რომელიც არაიმდენად ავტორის მუსიკალური ფანტაზიის ნაყოფია, არამედ ქართული მუსიკალური აზროვნების ესთეტიკურ ყალიბებში (ფორმებში) ჩამოსხმა. ამ შემთხვევაში, მისი ,,კათოლიკობა“ იმად გამოვლინდა, რომ რახან კათოლიკურ ტაძრებში ორღანი დამკვიდრდა, ამან განაპირობა მისი, როგორც ბავშვობაში მგალობლის, ორღანისტისა და ვალთორნისტის, სმენის, ერთი მხრივ, ვოკალისკენ და მეორე მხრივ, ინსტრუმენტული მუსიკისა და გაორკესტრების ხელოვნებისკენ განვითარება**. ის არ ყოფილა ქართველი თომა აქვინელი ან ფრანჩესკო ასიზიელი (ვერც ვენის კლასიკური სკოლა გაუტოლდება ალექსანდრიის, ანტიოქიის, ნიზიბიისა და გელათ-იყალთოს სკოლებს); _ არამედ ქართული მუს. ფოლკლორის შემკრები და მისი ქართულ სულში კლასიკურად განმაზოგადებელი. დღესაც, სვანური თუ გურული ,,ზარივით“, გარდაცვლილ ქართველს ჰგლოვობს მისი მუსიკა. სხვათაშორის, მის კალამს ეკუთვნის წმ. იოანე ოქროპირის სრული წირვისა და სხვა საგალობლები (მართლმადიდებლური). ,,აბესალომ და ეთერი“ კი ჟანრულად ორატორიისკენ უფრო იხრება, ვიდრე ოპერისკენ. მასშია როგორც ,,შოთა, ილია, აკაკი, ვაჟა...“ (გალაკტიონი) _ პირველის ეპიკურობა, მეორის სიბრძნე, მესამის ლირიკა, მეოთხის პატრიოტულობა და მეხუთის მშვენიერება _, ასევე, გურამიშვილის რელიგიურობა და ბარათაშვილის სევდა.
___________________
*მისი პიროვნული ჩვევების შესახებ, როგორც სწრაფად მოსაუბრისა (რაც, ჩვენი აზრით, ნიჭიერების ერთ-ერთი ნიშანია), მისივე ყოფ. მოწაფე _ ფოლკლორისტი და კომპოზიტორი გრ. კოკელაძე მოგვითხრობდა-ხოლმე...
**იგი ყოველთვის ზუსტად აგნებს ინსტრუმენტს თუ ინსტრუმენტთა ჯგუფს (სასულე და სიმებიანი საკრავების ტემბრთა შერწყმას), რომელსაც ამა თუ იმ მუსიკ. აზრის საუკეთესო (ოპტიმალური) გადმოცემა და განუმეორებელ პარტიად ქცევა შეუძლია. ეს განსაკუთრებით ისმინება ,,დაისის“ ,,უვერტიურაში“, რომელშიც კომპოზიტორი ფსკერამდე სწვდება ორკესტრის სულს.
მუსიკათმცოდნეობითად თუ ვიტყვით: მუს-მეტყველება, სანამ, ძირითადად, ტონიკურ-სუბდომინანტურ-დომინანტურ (ბერძნულ-ქართულად: V-ის ნაცვლად VII საფეხური) საძირკვლებს ეფუძნებოდა, 24 ტონალობიდან შერჩევის ესთეტიკით ხელმძღვანელობდა, ვერტიკალურ-ჰორიზონტალური ჰარმონიის სიმეტრიულობას იყენებდა და ატონალობა-ამეტრიკაში გადაიზრდებოდა, ,,მინორით“ გამოხატავდა ღამეს, მწუხრს, მწუხარებას, წუხილს, გლოვას, ტკივილსა და სევდას (ადამისა და კაცობრიობის დაცემა _ ,,უძღები შვილის“ გაქცევა), რომელიც, მელანქოლიაში, მოწყენილობასა და უიმედობაში კი არ უნდა გადაეზარდოს მორწმუნე მსმენელს (სასოწარკვეთილების ცოდვა), _ სინანული უნდა აღუძრას. _ ,,ნეტარ იყვნენ მგლოვარენი გულითა...“ (მთ.5,4)! ,,მაჟორი“ განასახიერებდა დღეს, ცისკარს, სიხარულს, სილაღეს, შვებასა და იმედს ,,დაკარგული სამოთხის“ (მილტონი)* აღდგინებისა და მომავალ სასუფევლში საკუთარი და საყოველთაო აღდგომისა (,,უძღები შვილის“ მოქცევა); ასევე, ზეციური ზეიმის _ ,,ახალი იეღუშალაიმის“ ჭაშნიკს, რაც გარდამოღვრილია სააღდგომო საგალობელშიც (ხმა I, კილო დორიული): ,,განათლდი, განათლდი, ახალო იერუსალემ! დღეს დიდება უფლისა შენზედა გამობრწყინდა. განსცხრებოდე და იხარებდ, სიონ და აწ, შენცა იშვებდინ, ღვთისმშობელო, აღდგომასა ძისა შენისასა!“. მაგრამ ეს მხიარულებაში, თავდაჯერებულობასა და თავაშვებულობაში კი არ უნდა გადაეზარდოს მსმენელს (განლაღების ცოდვა), არამედ ჯეროვნად უნდა ინანოს, რომ ღირსი შეიქნეს ,,დაბრუნებული სამოთხით“ (მილტონი)* სრული ტკბობისა და ამავდროულად, ჯერ კიდევ მიწაზე მყოფი, უნდა შთაგონდეს სულიწმიდის საყვირ პავლე მოციქულის სიტყვისაებრ: ,,გიხაროდენ მარადის უფლისა მიერ, კუალად გეტყვი: გიხაროდენ“ (ფილიპ.4,4)! მისივე სიტყვების (ეფეს.4,32;კოლ.3,13) საწყისის გადამღერება (პერიფრაზი) შილერის პოემიდან ,,ოდა სიხარულისადმი“ ლიბრეტოდ გამოიყენა ბეთჰოვენმა IX სიმფონიის IV ნაწილში**:
,,გადაეხვიეთ ერთურთს, მილიონნო!
შეიკრიბენით, იქ, ერთ სიხარულში! _
ვარსკვლავთმიღმიერ ქვეყნის ცისაგულში,
სად სიყვარულში ღმერთი იგი მყოფობს“.***
______________
*იგივეობრივად: რუსთველთან, დანტეს ,,ღვთაებრივ კომედიასა“ და გოეთეს ,,ფაუსტში“.
**ეს ფინალური მონაკვეთი კაცთმოყვარების ჰიმნად იქცა (მოგვიანებით, ევროკავშირის ჰიმნადაც აირჩიეს _ უტექსტოდ).
***თარგმ. ავტ.
,,მინორისა“ და ,,მაჟორის“ ერთდროულად მყოფობას ,,პატერიკიდან“ განასახიერებს, ერთი მხრივ, ბერძენი მამის _ წმ. არსენი დიდის მოუკლებელი ცრემლდენა და მეორე მხრივ, ეგვიპტელი მამის _ ამბა აპოლოს დიდის ხუთიათასკაციანი _ მათ შორის, ხუთასი სასწაულმოქმედის _ მონასტრის საყოველთაო მხიარულება (თუმცა, სიხარულისა და სიყვარულისგან ეს საძმოც ტიროდა-ხოლმე; მაგ., საკვირველმოქმედ მღვდელ-მონოზონ დანიელისადმი მიგებებისას და სხვ.). მოციქულიც ერთდროულად გვიბრძანებს: ,,გიხაროდენ მოხარულთა თანა და ტიროდეთ მტირალთა თანა“ (რომ. 12-15)! დიდი საეკლ. მწერლის, ღვთისმეტყველის, ფილოსოფოსის, პოეტისა და კომპოზიტორის _ წმ. იოანე დამასკოელის ,,რვახმათას“ (ოქტოიქოს-პარაკლიტონი) მიხედვით, საეკლესიო მუსიკაში ამ ორ კილოს შეესაბამება ე. წ. სისტალტური და დიასტალტური მელოდიები (ევროპული ,,კარგად ტემპერირებული კლავირისაგან“ განსხვავებული ინტერვალებით. გვაქვს ისიხასტური ანუ მშვიდი, ნათლითმოსილი მელოდიებიც). ,,წმინდა მამები ჩვენს სულიერ შეგრძნებებს სავსებით სამართლიანად უწოდებენ ,,სევდიან-სასიხარულოს“, წერს წმ. ეგნატე კავკასიელი. ამის დასტურად გამოდგება წმ. იოანე ოქროპირის სიტყვებიც: ,,მიწიერი სიხარული მწუხარებასთანაა შერეული; ასევე, ღმრთისმიერი ცრემლი მარადიულ და უჭკნობ სიხარულს აღმოაცენებს“. _ ხოლო მაჟორ-მინორის შეპირაპირების მშვენიერი ნიმუშია ბერლიოზის ფანტასტიკური ,,ფანტასტიკური სიმფონია“ (იმედია, ტავტოლოგია არავის ეგონება!)...
...ერთხელ, საფრანგეთში, პღოვემონის (ეტღეპანი) დედათა მონასტრის ტაძარში მოულოდნელად შესულ მონოზონს საკურთხევლიდან უცნაური ხმა შემოესმა: მთავარეპისკოპოსი _ წმ. იოანე შანხაიელი, დასავლეთევროპელი და სან-ფრანცისკოელი _ ტრაპეზთან განმარტოებით დამხობილიყო და ბავშვივით ქვითინებდა... ეს იყო XX საუკუნის დიდი ასკეტის ტირილი არაოდენ საკუთარი ცოდვებისა გამო, რამდენადაც, _ საზოგადოდ, ადამიანური დაცემისა. ,,სულიერი ცეცხლის სითბო რომ განმსჭვალავს სულს[...], (ის გულის) გამუდმებულ შემუსვრილებას განიცდის, ცრემლის დაუწყვეტელ წყაროებს ადინებს და ამისგან უდიდეს სიამოვნებას იღებს, იმიტომ, რომ ამგვარ ცრემლებზე უმეტესად არაფერი აახლოვებს და აერთებს ღმერთთან. ასეთი ადამიანი, თუმცა, ქალაქში ცხოვრობს, სიცოცხლეს ისე ატარებს, როგორც უდაბნოში, მთებსა და მღვიმეებში; არ უწევს ანგარიშს გარშემომყოფთ, დაღვრილი ცრემლი არასოდეს აკმაყოფილებს _ თუნდ, საკუთარ ცოდვებზე ტიროდეს და თუნდაც, სხვისაზე“ (წმ. იოანე ოქროპირი). ასეთი სამსოფლიო მოთქმა დიდ ადამიანებს სჩვევიათ. გავიხსენოთ, რას ამბობს ტაძრის კედელს მიყრდნობილი, ღონემიხდილი პოეტიც: ,,...და მე ავტირდი, ვით მეფე ლირი, _ ლირი, ყველასგან მიტოვებული“. ამგვარივე საკაცობრიო სევდა* მუს. ბგერებითაა გადმოცემული, მაგ., ,,მაროს რეჩიტატივსა** და არიაში“ (,,დაისი“); ბეთჰოვენის VII სიმფონიის II ნაწილის (Aლლეგრეტტო) შესავალში; ან ჩაიკოვსკის VI სიმფონიის (,,პათეტიკური“) IV ნაწილში, ვითარცა საკუთარ ,,გედის სიმღერაში“***; ან შოპენის ,,სამგლოვიარო მარშში“; ან მოცარტის ,,რექვიემსა“ (Lაცრყმოსა) თუ ი-ს. ბაჰის ასეულობით ნაწარმოებში...
___________________
*,,...ყოველი დაბადებული თანა-კუნესის და თანა-ელმის მოაქამდე“ (რომ. 8,22).
**,,არ ცხრება სევდა, ბოლო არ უჩანს,
იღვიძებს გულში სურვილი მტრული,
ვერ ვიტან ამდენ ვარამს, კაეშანს
და უნაყოფოდ მწარდება სული“.
***მისივე ,,გედების ტბაში“ არვის აერიოს...
ძველეგვიპტელი ბერის მიხედვით, ,,როგორც სხეულიდან დაცემული ჩრდილი ყოველთვის თან დაგვყვება, ასევე, ყოველგან უნდა გაგვაჩნდეს ტირილი და შემუსვრილება სულისა“. ეკლესიასტე, 7,2-4: ,,ტირილში წასვლა სჯობს ლხინში წასვლას, რადგან იქ არის ბოლო კაცისა; ცოცხალმა კაცმა ეს ყურად იღოს. მწუხარება სჯობს სიცილს, რადგან სახის დაღვრემისას კეთილია გული. ბრძენთა ფიქრები გლოვის სახლშია, უგუნურთა ფიქრები _ მხიარულების სახლში“. მაცხოვარი არასდროს უნახავთ მოცინარი, მოტირალი _ ხშირად. ქართველი დედისგან ,,იავნანა“ მინორშია ნამღერი*.
ბავშვობიდან, მუსიკაში ,,მინორი“ უფრო მიყვარს, ვიდრე ,,მაჟორი“**. მოგეხსენებათ, მინორული მუსიკით არავინ ერთობა...
___________________
*იგულისხმება პ. ჩაიკოვსკის მიერ აღებული და თავის ნაწარმოებში დამუშავებული მოტივი.
**თუმცა, საკომპოზიტორო ნიჭსა და ოსტატობას შეუძლია, ,,მაჟორი“ ,,მინორად“ აქციოს. მაგ.: მალხაზის არია ოპერიდან ,,დაისი“ (,,თავო ჩემო“*** _ გაორკესტრებულ ვარიანტად მეორდება III მოქმ. ,,Iნტერმეზზო“-ში _, სადაც მხოლოდ ერთი მინორული აკორდი ერთხელაა გამოყენებული); ან შოპენის ,,სამგლოვიარო მარშის“ II ნაწილი (ერთი მინორული აკორდი ოთხჯერ და მეორე _ ერთხელ; ,,რეპრიზა“ არ იგულისხმება). ეს იგივეა, _ მხატვარმა ღია ფერებით მუქი ტილო შექმნას.
___________________
___________________
***თანაც, მისი სალიბრეტოო ნაწილიც ამავეს გადმოგვცემს: ,,ვინ რა იცის, რომ ეს გული მკვდარია; რომ სიცილი ზოგჯერ ცრემლზედ მწარეა“ (აკაკი).
საეკლესიო ზარიც ,,მიწიურია“ და ადამიანის ხორხიც, საიდანაც გალობა აღმოითქმება... ,,დიდგორის“ მიერ წარმოდგენილ საგალობელში, რომელიც ინსტრუმენტის ფონზე ჟღერს, იქნებ, ერთხმად (უნისონში) უკრავს მთელი კამერული ორკესტრი (ე. წ. ,,ტუტი“)?! ერთი სიმებიანი საკრავი ხომ მაინც უკრავს (თანამედროვე საორკესტრო სიმებიანი საკრავი არფა ,,შთამომავალია“ ,,ფსალმუნისა“ _ ებან-ქნარისა, რომელზეც წინასწარმეტყველი დავითი თავის ასორმოცდაათ ლოცვას ამღერებდა)?! მართალია, ადამიანის ხორხი (სახმოვანო იოგებით) ცოცხალი ორგანიზმია, ხოლო ინსტრუმენტი _ მატერია; თუმცა, ეს უკანასკნელი, განსაკუთრებით _ სასულე (ჩასაბერი) საკრავები, სწორედ, ადამიანის ხორხის აპარატის მიხედვითაა მოწყობილი. ,,აპოკალიპსში“ ხომ წერია, შვიდი ანგელოზი საყვირზე რომ უკრავს, რაც წმ. მამათაგანაცაა მრავალგზის გამოყენებული ჰიმნოგრაფიაში... იტყვიან, რომ ეს სიმბოლოებია. მაგრამ საყვირი და საზოგადოდ, ინსტრუმენტი რომ მკრეხელობა იყოს, სულიწმიდა მას სიმბოლოდაც კი არ გამოიყენებდა (ანგელოზებთან მიმართებაში)*; საერთოდ, მუსიკა ხომ ანგელოზთა ენაა. ,,თუ სულში ამაღლებული მუსიკა არ გიდგას, ღირებულს ვერაფერს შექმნი“, _ ამბობდნენ დიდი ადამიანები. არათუ ღირებულს ვერ შექმნი, ჯერ ღვთაებრივ მუსიკასაც ვერ განასხვავებ სატანიურისგან. ისევე, როგორც არის თეოლოგია ანგელოზური (მართლმადიდებლობა) და სატანური, (ბოროტმადიდებლობა, რომელიც არამადიდებლობასა და დემონოლოგიაში გადადის), არის მუსიკა (ხელოვნება) ზეციური (უზემოესი) და ქვეციური (უქვემოესი)**, რომელიც ისე ჰგავს ღვთაებრივს, ვითარცა ეშმა ანგელოზს; რამდენადაც, სამივეს (ეშმას, ქვეციურ მუსიკასა და სატანურ თეოლოგიას) წარმომავლობა ანგელოზური აქვს. როგორც ყველაფრიდან, ისევე ხდება როგორც კომედიის, ასევე, ,,ტრაგედიის დაბადება მუსიკის სულიდან“ (ნიცშე). ღვთაებრივი მუსიკა, უპირველესად, არის კანონიკური საგალობელი _ სულიერი მუსიკა, რომელიც სულს წმენდს და ამაღლებს. ადამიანის II შემადგენელს _ სამშვინველს კლასიკური ხელოვნება ამშვენიერებს (აკეთილშობილებს). სულსა და სამშვინველს (,,მაცოცხლებელ ძალას“) შორის ზღვრის გავლება ძნელიცაა და ადვილიც, _ ისევეა, როგორც კანტის ,,გონების კრიტიკის“ კრიტიკა. ,,...ვნახოთ, თუ როგორ არის მოცემული ძველი სჯული და როგორ _ ახალი. [...] უხეში და აულაგმავი ადამიანებისათვის საჭირო იყო გრძნობადი, განსაცვიფრებელი მოვლენები, როგორიცაა უდაბნო, მთა, კვამლი, საყვირთა ხმა და სხვა ამგვარი. უფრო ამაღლებული, მორჩილი და გრძნობიერ შემეცნებაზე ზემდგომი ადამიანებისათვის ამდაგვარი აღარაფერი იყო საჭირო. თუკი მოციქულებზე გარდამოვიდა ხმიანობა, ეს არა მათთვის, არამედ _ იქ მყოფი იუდეველებისთვის, რომელთათვის ცეცხლის ენებიც გამოჩნდა“ (წმ. იოანე ოქროპირი: ,,მათეს სახარების განმარტება“, საუბარი I).
___________________
*წმ. იოანე კრონშტადტელის დაკრძალვაზე, რომელსაც მომავალი ახალმოწამენი _ მეფე და სამღვდელონი ესწრებოდნენ, სამგალობლო გუნდებთან ერთად სასულე ორკესტრიც უკრავდა. საბერძნეთშიც აქვთ ჩვეულებად წმ. ნაწილების გამოსვენება-გადასვენებისას საკრავიერი შეგებება-გაცილება.
გუნდი და ორკესტრი სახეა ცისკრისას ფრინველთა გალობისა.
**ანგელოზების, მიახლოვებით, მეოთხედი ნაწილი, ამპარტავნული ჯანყის გამო, გარდამოთხეულ-იქნენ ზე-ციდან კოსმოსში, რომელსაც, პირობითად, ქვე-ცა შეგვიძლია, ვუწოდოთ (შდრ. გამოცხ. 12,7-9).
კატაკომბურად აღსრულებული (1963წ.) ეპისკოპოსი-სალოსი ბარნაბა (ბელიაევი), რომელიც, ზოგადად, გამოირჩევა ასკეტური მიდგომით თანამედროვე მეცნიერების, ლიტერატურისა და ხელოვნების მიმართ, თავის ფუნდამენტურ ნაშრომში მაინც წერს (სხვათაშორის, რომანებსაც წერდა): ,,...რაში შეიძლება, მდგომარეობდეს ხელოვნებისაგან სარგებლობა? იმაში, რათა ადამიანები მიიყვანოს ქრისტესთან, ეკლესიაში, ვნებათა განწმენდამდე, თვით ხელოვნებაზე მიჯაჭვულობისაგან განთავისუფლებამდე. ხელოვნებამ ნათლად უნდა გამოსახოს ქრისტეანობის უსუფთავესი ჭეშმარიტებანი და ადამიანი საკუთარ ცოდვებზე აატიროს (,,წმინდანობის ხელოვნების საფუძვლები“, ტ.III,გვ.93-94. თარგმ. ავტ.). ამით, ერთგვარად, იმეორებს აზრს წმ. თეოფანე დაყუდებულისა: ზეციური სამეფოს მოქალაქედ გახდომაში ყველაზე უკეთ დახმარება შეუძლიათ ხელოვნებებს, რომლებიც ხედვას, სმენასა და წარმოსახვას წარმოუდგენენ და მოაგონებენ ზეციურს. იგივე წმინდანი, რომელიც ბრწყინვალე მცოდნე იყო იტალიური ფერწერისაც, შენიშნავს: ,,(როგორც მხატვრობაში), მუსიკაშიც ყველაფერი ვნებიანი და ვნებების აღმძვრელი მშვენიერი არაა, კეთილხმოვანიც რომ იყოს“. ,,ხელოვნების მოხდენილი ნაწარმოებები არამარტო გარეგნული ფორმით გვატკბობენ, არამედ განსაკუთრებით _ შინაგანი შინაარსის მშვენიერებით, გონებრივ-მჭვრეტელობითი, იდეალური მშვენიერებით; ხელოვან ხალხს სულში ყოველთვისა აქვთ ასკეტიზმის უნარი და რაც უფრო დიდია ხელოვანი, მასში მით უფრო კაშკაშებს რელიგიური მისტიციზმის ცეცხლი“ (ღირსი ბარსანოფი ოპტინელი*). იგივე მამა თავის ,,არასაღვთისმსახურო საუბრებში“ ამბობდა: რაც მეტად მაღლა დგას ხელოვანი (მხატვარი ან პოეტი ან კომპოზიტორი), მით ძლიერია თვითონ მასში _ და მის ნაწარმოებებში _ მისწრაფება რაღაც დიდისკენ, დაკარგული სამოთხით დანაღვლიანება. მიწიურით ასეთი დაუკმაყოფილებლობა მკითხველებსაც, მსმენელებსაც გადაეცემათ. ამიტომ, კარგი საერო მწერლების კითხვა, სერიოზული კლასიკური მუსიკის მოსმენა სულზე გამაკეთილშობილებლად ზემოქმედებს. საწუხარი კი ისაა, რომ თანამედროვე ახალგაზრდობამ შესაფერისად არ იცის პუშკინი, შექსპირი; სერიოზული
|
არქიმანდრიტი რაფაელი ხელოვნების და მუსიკის წინააღმდეგ
