მეგრული ენა (მეგრ. მარგალური ნინა) ჩრდილო-დასავლეთ საქართველოს ქართველური ენაა. მეგრული ენა იბერიულ-კავკასიურ ენათა ოჯახის ქართველურ ჯგუფს მიეკუთვნება. მას, ლაზურთან ერთად, ერთი ენის - ზანურის დიალექტადაც თვლიან. ამასთან, მეგრული და ლაზური უფრო ახლოსაა ქართულთან, ვიდრე თითოეული მათგანი - სვანურთან
ქართულთან ერთად მეგრულს მშობლიურ ენად თვლის თითქმის 700.000 ქართველი, რომელთა უმრავლესობა საქართველოში სამეგრელოს მხარეში ცხოვრობს (460.000 ადამიანი), მხარე შედგება ოდიშის ზეგნისა და კოლხეთის დაბლობისაგან შავი ზღვის სანაპიროდან სვანეთის მთებამდე ჩრდილო-აღმოსავლეთით და მდ. ცხენისწყლამდე აღმოსავლეთით. მეგრულენოვანი მოსახლეობის გარკვეული რაოდენობა(40.000-ზე მეტი ადამიანი) სახლობს აფხაზეთის მხარეშიც. მეგრულენოვანი მოსახლეობის საკმაოდ დიდი რაოდენობა (100.000 ადამიანზე მეტი) ცხოვრობს საქართველოს დედაქალაქში. აფხაზეთის კონფლიქტის შემდეგ, აფხაზეთიდან დევნილი მეგრულენოვანი მოსახლეობის ნაწილი (დაახლ.50.000 ადამიანი) წავიდა რუსეთში და დღესაც იქ ცხოვრობს.
მეგრული ქართული ანბანით იწერება და მასში იხმარება მხედრული ანბანის 33–ვე ასო–ბგერა, და აგრეთვე ყრუ ბგერა „ჸ„ (მაგ. ჸუდე - სახლი, ჸორადილი - დამპალი, ჸუჯი - ყური და ა.შ.) და ირაციონალური ხმოვანი „ჷ“; უძველესი შემორჩენილი ტექსტები ძირითადად ეთნოგრაფიული ლიტერატურაა. 1930-38 წლებში რამდენიმე გაზეთი, მათ შორის “ყაზახიშ’ გაზეთი”, “კომუნა”, “სამარგალოშ’ ჩაი”, “სამარგალოშ’ თუთუმი” ”მახორხალი” იბეჭდებოდა მეგრულად. მოგვიანებით ენის აღორძინებისთვის გარკვეული სამუშაო ჩატარდა. ოთარ ქაჯაიას მიერ გამოიცა მეგრულ-ქართული ლექსიკონი და მეგრულ-გერმანული ლექსიკონი (ჰ. ფენრიხთან ერთად). ასევე გივი ელიავას მიერ გამოიცა მეგრულ-ქართული ლექსიკონი. მეცხრამეტე საუკუნის 60-იან წლებში კაკა ჟვანიას მიერ ნათარგმნი და გამოცემულ იქნა ”ვეფხისტყაოსანი” მეგრულად.ლაშა გახარიას, გური ოტობაიას და გიორგი სიჭინავას მიერ გამოიცა წიგნები მეგრული პოეზიით. 2000 წელს გიორგი სიჭინავას რედაქტორობით დაიბეჭდა მეგრული ლიტერატურული ჟურნალი ”ირიათონი”, ხოლო 2006 წელს გაზეთი ”მაფშალია”, რომელსაც უძღვებოდა რამაზ კუპრავა.
ენის ისტორია
მეგრული ენა ყველაზე უფრო ახლოს დგას ლაზურთან, რომელსაც ისტორიული პროცესების გამო ბოლო 1000 წლის წინ გამოეყო.
ყველაზე ძველი მეგრული ტექსტების ჩანაწერი მე-19 საუკუნეს ეკუთვნის. 1880 წელს პეტერბურგის უნივერსიტეტის პროფესორმა ალექსანდრე ცაგარელმა გამოაქვეყნა თავისი მეცნიერული ნაშრომი "მეგრული ეტიუდები".
ბრუნება
მეგრულ ენაში არის 7 ბრუნვა: სახელობითი, მოთხრობითი, მიცემითი, ნათესაობითი, მოქმედებითი, ვითარებითი, წოდებითი. მეშვიდე ბრუნვა - წოდებითი, ზოგ შემთხვევაში არც კი განიხილება როგორც ბრუნვა, ამიტომ ზოგი მეცნიერი თვლის, რომ მეგრულში 6 ბრუნვაა. მეგრული ბრუნვების ნიშნებია:
სახელობითი - არ აქვს ნიშანი - კოჩ
მოთხრობითი -ქ - კოჩქ
მიცემითი -ს - კოჩს
ნათესაობითი -შ, -იშ - კოჩიშ
მოქმედებითი -ით, -თ - კოჩით
ვითარებითი -ო, - კოჩო
წოდებითი - როგორც სახელობითი.
დიალექტური დიფერენციაცია
მეგრულის მთავარი დიალექტებია:
1.ზუგდიდი-სამურზაყანოს ან ჩრდილო-დასავლეთის დიალექტი
2.ზუგდიდი, ჯვარი, გალი, ოჩამჩირე
3.სენაკის ან სამხრეთ-აღმოსავლეთის დიალექტი
4.სენაკი, ჩხოროწყუ
5.მარტვილი-ბანძა
6.აბაშა
მეგრული ენის გავრცელების არეალი
http://samegrelo.ucoz.com/_fr/0/5388762.png ქვემოთ მოცემული სტატიის ავტორი ჩემთვის უცნობია, მაგრამ სტატია ძალიან საინტერესოა
----------------------------------------------------------------------------
აქ იმ აზრს, თუ რა სტატუსი უნდა ჰქონდეს მეგრულს სამეგრელოში და, საერთოდ, საქართველოში პრაქტიკულად ღიად დავტოვებ. ამ საკითხზე ერთი ფრაზით ვიტყვი მხოლოდ იმას, რომ ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის შემდეგ საქართველოში სახელმწოფო სტატუსი უნდა მიეცეს სამ ენას : ქართულს, მეგრულსა და სვანურს (ალბათ, ასევე აფხაზურად წოდებულ აფსუა ენას). აქედან მხოლოდ ქართულს უნდა ჰქონდეს საქმეთწარმოებისა და საეკლესიო ენის სტატუსი.
პროფ. კორნელი დანელიამ, როგორც რედაქტორმა თავისი სიტყვა დაურთო პირველ მეგრულ-ქართულ ლექსიკონს, რომელიც შეადგინა და 1997 წელს გამოსცა მარტვილის ეთნოგრაფიული მუზეუმის დირექტორმა გივი ელიავამ. ამ სიტყვაში ვკითხულობთ : {მეგრულის შესახებ არსებულ მეტნაკლებად ღირებულ ცნობებს ვაწყდებით : ევლია Gელების, არქანჯელო ლამბერტის, იოჰან გიულდენშტედტის, იულიუს კლაპროთის, გეორგ როზენის, ჰრაGია აჭარიანისა თუ გრიგილ ღაფანციანცის შრომებში. მეგრულისა და ჭანურის შესწავლა ისე პრესტიჟული გახადეს ალექსანდრე ცაგარელმა, ნიკო მარმა, იოსებ ყიფშიძემ, არნოლდ Gიქობავამ, ვარლამ თოფურიამ, სერგი ჟღენტმა, ტოგო გუდავამ და სხვებმა, რომ ამ დისციპლინის დაწინაურება დაუბრკოლებლად უნდა წარმართულიყო, მაგრამ ეს ასე არ მოხდა. ამიტომაა, რომ პროფ. ი. ყიფშიძის მიერ 1914 წელს პეტერბურგში გამოცემულ {მეგრული (ივერიული) ენის გრამატიკაზე} დართული მეგრული ლექსიკონი (რუსული განმარტებებით) დღემდე ერთადერთია ამ უბანზე} .
როდის გაGნდა აზრი იმის შესახეზ, რომ მეგრული ენა არის ქართულის დიალექტი ? ეს აზრი თანდათან, ასე ვთქვათ, უმტკივნეულოდ Gამოყალიბდა. ჰეროიკულ პერიოდში, როდესაც არ იყო ლექსიკური ნიუანსების მრავალფეროვნება, როდესაც არსებობდა სიტყვათა (განსაკუთრებით, ზმნების, უღლებიანი ფორმების, ზმნისწინების, აფიქსების^) დეფიციტი ენებში, როდესაც თანატომელთა შორის აზრთა გაცვლა-გამოცვლა, კომუნიკაცია იყო ბევრად უფრო ძნელი, ზოგჯერ გაუგებარიც (დღევანდელთან შედარებით), მეგრულს არ უწოდებდნენ დიალექტს. არ უწოდებდნენ, რადგან ნიუანსებისა და ზმნისწინების მხრივ ზანური (მეგრულ-ლაზური) მაშინ, ჰომეროსის ეპოქამდე, იყო ყველაზე უფრო განვითარებული ენა, ასე ვთქვათ, პირველი ან ერთ-ერთი პირველი კულტურული ენა მაშინდელი მსოფლიოს მასშტაბით (ქვემოთ Gვენ ვნახავთ, რომ ძველი მსოფლიოს უძველესი გეოგრაფიული ნომენკლატურა კოლხურია). მას შემდეგ, რაც ქართველური დედაქალაქი ფაზისიდან ქიტე//კუტაიაში (ქუთაისში), შემდგომ კი აღმოსავლეთ საქართველოში (მცხეთა, თბილისი) გადავიდა, სახელმწიფო და რელიგიური ზანური ენა შეიცვალა ახალი სალიტერატურო ენით, ქართულით, რომელშიც შესულიყო სხვადასხვა ბარბარიზმები. ზანურში უცხოური სიტყვები ნაკლებად იყო. ბარბარიზმები კი ამდიდრებენ ნებისმერ მსესხებელ ენას, აძლევენ მას მოქნილობას. მაშასადამე, იყო ისეთი დრო, როდესაც ქართველური ენებიდან ყველაზე უფრო გაქნილ თუ მოქნილ ენად ითვლებოდა ქართული. ის ქართული, რომელსაც ლეონტი მროველი რამდენიმე მეზობელი ენიდან წარმომდგარ, ნარევ ენად მიიGნევს. აქ უცხო სიტყვების ქართულის მიერ სესხება უნდა ვიგულისხმოთ უფრო. შემდეგ თავად ზანურმა დაიწყო ამ ახალი ქართული ტერმინ-ბარბარიზმების სესხება და სწორედ ამ დროიდან შეიქმნა აზრი, რომ მეგრული და ლაზური არის ქართულის დიოალექტი. მაშასადამე, კოლხთა (ლაზთა) დიდების Gასვენების შემდეგ, მეგრული ენა გაიყინა, რადგან ის უკვე არ იყო სახელმწიფო ენა და მასზე არ იქმნებოდა ლიტერატურული ძეგლები (მინიშნება კვირბებზე). ქართული კი ყოველმხრივ განვიარდა, რადგან შეიქმნა ახალი ქართველური სახელმწიფო, რომლის ცენტრმა აღმოსავლეთისაკენ გადაინაცვლა. აქ, აღმოსავლეთ საქართველოში, მოსახლეობაც მეტ-ნაკლებად სპარსიზებული იყო. ამიტომ, მათთვის ნაკლებად გასაგები ზანური ენა (და სვანურიც) ქართულის დიალექტად უმტკივნეულოდ, ხალისით გამოცხადდა.
ეხლა კიდევ იმის შესახებ, თუ რა ბედი იწვნია, მაგალითად, მეგრულმა ყოველდღიურმა გამოცემამ {ყაზახიში გაზეთი} ({გლეხის გაზეთი}). ეს საკითხი 1992 წელს დაამუშავა სტოკჰოლმის უნივერსიტეტის ლინგვისტური დეპარტამენტის თანამშრომელმა იოაკიმ ენუალმა (ჟოაკიმ Eნწალლ). ის {სიმართლისაგან შორს მყოფს} (თჰის ის, ჰოწევერ, ფარ ფრომ ტრუე) უწოდებს ზვიად გამსახურდიას აზრს, რომლის მიხედვითაც, მეგრული არის ისეთივე უბრალო დიალექტი ქართულისა, როგორც სვაბური დიალექტია (შწაბიან დიალეცტ) სტანდარტული გერმანულისა . სტოკჰოლმელი ლინგვისტი წერს : {^ როცა ვლაპარაკობ მეგრულზე, როგორც ცალკე ენაზე და არა როგორც ქართულის დიალექტზე (რაც Gემთვის აბსურდული კლასიფიკაციაა), ეს არავითარ შემთხვევაში არ ნიშნავს იმას, რომ მე მეგრელებს განვიხილავ, როგორც ხალხს, რომელსაც ადვილად შეუძლია გამოეყოს ქართველ ხალხს. მე არა ვარ ანთროპოლოგი, არც ეთნოლოგი და, ამდენად, არ მსურს ამ საკითხებში ღრმად შეჭრა}. იმოწმებს ზვიად გამსახურდიას და ამბობს, რომ ცარიზმის მიერ მეგრული დამწერლობის შემოღება, ალბათ, მართლაც იყო {დაყავი და იბატონეს} პოლიტიკის გამოვლინება, მაგრამ იქვე დასძენს, რომ ამ ქართველი მეცნიერის {მიდგომა Gემეულისაგან ძალიან განსხვავებულიაო}. ზვიად გამსახურდიას თავისი მამის ისაკ ჟვანიასთან დაპირისპირება აქვს მხედველობაში. ჟვანიას სურდა მეგრელი გლეხობის გადაბირება ანუ რევოლუციის ქვემოდან დაწყება : მეგრელი გლეხობა ქართულად ან საერთოდ არ ან კარგად ვერ საუბრობდა, განსხვავებით მეგრელი თავადაზნაურობისაგან, რომელიც ფლობდა ქართულს. ამიტომ, არაა სწორი აზრი, რომ ჟვანიას სურდა მეგრელთა ბნელი მასების (გლეხობის) გამოყენება სამეგრელოს ავტონომიის საკითხში. სწორედ ამიტომ გააკეთა მან აქცენტი მეგრულის დიალექტებზე, აღნიშნა, რომ სენაკურზე უფრო დახვეწილია ზუგდიდურ-სამურზაყანოული დიალექტი და სწორედ ეს დაუდო საფუძვლად {ყაზახიში გაზეთს}, რომელი გამოიცემოდა მისი რედაქტორობით 1930-1935 წლებში. კონსტანტინე გამსახურდია წერდა : {მე წელს ზაფხულში შემოვიარე საქართველო, ვნახე ჟვანია, ვესაუბრე მას და უნდა მოგახსენოთ, რომ აღმშენებლობის თვალსაზრისით, ბევრი რამ არის გაკეთებული, მაგრამ, რაც შეეხება მეგრულ ენას, აქ შეცდომებია დაშვებული. ამხ. ჟვანიას მოქმედება {ყაზახიში გაზეთის} ირგვლივ პირდაპირ კურიოზებამდე მიდის. ის შეგნებულად გვერდს უვლის ქართულ ენას, მას უნდა ქართული ენის საზღვარი ხობი გახადოს. მე ჯვარში გახლდით, იქიდან Gამოვიარე და არ შემხვედრია არც ერთი მეგრელი, რომელსაც Gემი ქართული არ გაეგოს} . როგორც ვხედავთ, დიდი ქართველი მწერალი აღიარებს, რომ მეგრელ გლეხებს მისი ქართული მხოლოდღა ესმოდათ, მაგრამ გამართული ქართულით ვერ ესაუბრებოდნენ მას. ამის მიზეზი კი იყო ის, რომ მაშინ და დღესაც მეგრელ გლეხებს არა ჰქონდათ და არა აქვთ საშუალება, პროფესიული პირობები, დრო, რათა ერთდროულად ისწავლონ ორი ენა (ამას ზედ დამატებული მესამე ანუ რუსული). თავის მხრივ, ვერ მოვიწონებთ ილია ჭავჭავაძეს, კონსტანტინე გამსახურდიას და სხვებს, რომლებიც ცდილობდნენ მეგრული ენის ფენომენის მიფუGეGებას, მისი მხოლოდღა ქართულით შეცვლას სამეგრელოში. ამ კუთხით, ვეთანხმები ისაკ ჟვანიას, რომელიც, თუმცა დიდი გადაჭარბებითა და ემოციებით, საუბრობს ქართულ ფაშიზმზე, ცდილობს გადაარGინოს მსოფლიო კულტურის ერთ-ერთი საგანძური : მეგრული ენა ! სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, მეგრული ენის დიალექტად შემრაცხველნი არიან ვანდალები, ბარბაროსები, ამ სიტყვების დამანგრეველი გაგებით. თუკი საქართველოს ერთიანობის იდეის კაბაში გამოწყობილი რომელიმე ოპონენტი არ დამეთანხმება ზემოთ აღნიშნულში, მაშინ შევთავაზებ ასეთ სადოქტორო თემას : {ილია ჭავჭავაძე და კონსტანტინე გამსახურდია მეგრული ენის გადარGენის შესახებ}. აბსოლუტურად ვერავინ დაწერს არათუ დისერტაციას, არამედ ერთ სტრიქონსაც კი ამ თემაზე : ის ბუნებაში არ არსებობს ! დიახ, ამ ბატონებს და ბევრ სხვასაც ერთხელაც არ დაუძრავთ სიტყვა სავალალო მდგომარეობაში არსებული მეგრული ენის შესახებ. სამაგიეროდ, ბევრს ხმაურობდნენ - და სამართლიანადაც - თურქეთში ლაზური ენის გადაშენების საკითხზე. გამოდის, რომ თურქულმა არ უნდა Gაყლაპოს ლაზური (და ეს სწორია), სამაგიეროდ, ქართულმა უნდა Gაყლაპოსო მეგრული. თუკი Gვენს მთავრობას, ასევე ქართველ ინტელიგენციას ერთი თეთრიც არ დაუდია მეგრული და სვანური ენების შესწავლის, აღორძინების და, მეტიც, სამეგრელოსა და სვანეთში, კიდევ მეტი, თბილისშიც კი, არამეგრელებსა და არასვანებში, მათი გავრცელების საქმეში, ეს მიუთითებს იმაზე, რომ ისაკ ჟვანიას გულისტკივილი სწორი, დემოკრატიული იყო, მისი ოპოენეტებისა კი არა და პოპულისტური, დამყარებული საქართველოს ერთიანობის არასწორ გაგებაზე. იმ მთავრობას, იმ ინტელიგენციას რა ვუთხარი, რომელიც თავისი ერთ-ერთი ულამაზესი კუთხის უმშვენიერეს, უძველეს ენას დიალექტად ნათლავს, მეგრელთა {მრუდე} ლაპარაკს კაჭკაჭთ ჟღურტულს ადარებს (მაშინ, როცა ბერძნებმა სამეგრელო-ოდიში მარგ-ალიტსა და ბულბულ // იადონს შეადარეს) და, ბოდიში და, ფეხებზე იკიდებს, ამ ენის ბედის საკითხს, მეტიც უპირისპირდება მას, სპობს ამ ენაზე სასკოლო სწავლებას, ლიტერატურის გამოცემას, ატერორებს იმ მეგრელს, რომელიც ამ საკითხზე ხმას ამოიღებს.
ყოველივე ეს მოდად იქცა, ამაში პოლიტიზირებული ლინგვისტებიც კი Gაერთვნენ (ტარიელ ფუტკარაძის გუნდი) და საქმე იქამდე მივიდა, რომ თავად ქართული სამღვდლოებაც არ თვლის მეგრულს ენად, აცხადებს მას ქართულის დიალექტად მაშინ, როცა სინამდვილეში საქმე პირიქითაა : ქართულია ზანურის დიალექტი, ლიტერატურულ და საღვთისმეტყველო ენის რანგში აყვანილი. ლადო ჭანია ისაკი ჟვანიას კონსტანტინე გამსახურდიასეულ ზემოთ მოტანილ შეფასებაზე წერს : {მწერალმა ამხილა სეპარატისტთა უმწეო ქმედება და მათი საქმიანობა შერაცხა, როგორც ეროვნული ღირსების ფეხქვეშ გათელვა} . საინტერესოა, ბატონი ლადო ჭანია რატომ არ ამახვილებს, თავის შესანიშნავ წიგნში, ყურადღებას იმ საკითხზე, რასაც ეწოდება მსოფლიო კულტურის ერთ-ერთი უნიკალური საგანძურის, მეგრული ენის ბედის უპატივცემლობა, ამ ენის უპატრონოდ მიგდება კონსტანტინე გამსახურდიას მიერ ? ! იგივეს სGადიოდა ზვიად გამსახურდია, იგივეს აკეთებს დღეს ბატონი ლადოც და, როგორც ვხედავთ, ამას აკეთებენ თავად მეგრელებიც, საქართველოს ერთიანობის დროშას ამოფარებულნი. ნუთუ ეს ერთიანობა ვერ თავსდება ძლიერ მეგრულ და სვანურ ენებთან ? ნუთუ ეს ქართველური ენები ერთმანეთისთვის დამღუპველები არიან ? ნუთუ ქართული იარსებებს მეგრულ-სვანურის გარეშე და პირიქით ? ნუთუ შეიძლება მათი დანაწევრება, ამათგან ერთის ისე ძლიერად გამოყოფა, რომ დანარGენები დაიღოპოს ? ნუთუ არ შეიძლება ქართულის ისე გამოყოფა, რომ მეგრული და სვანურიც არსებობდეს რაღაც გარკვეულ დონეზე, თუნდაც მხოლოდღა სასკოლო და საგაზეთო დონეზე ? სადაა აქ საშიშროება ? როდის შემდეგ გახდა მეგრული და სვანური აღა მახმად ხანი ან შაჰ აბასი ? ! აი, ეს აგვიხსნან, Gვენ საქართველოს ერთიანობის ვითომ მტრებს, საქართველოს ვითომ დამშლელებს ! ნუთუ ამათ მართლა ჰგონიათ, რომ მათი მეგრული ან სამეგრელოში არსებული მეგრული ენა საკმარის დონეზე არსებობს, რომ ამ ენას არ ემუქრება გაქრობა, თუკი მდგომარეობა არ შეიცვალა იმ კუთხით, რა კუთხითაც - აბა, ქართველებო, გამაგრდით სავარძლებზე და მოიმარჯვეთ ვალერიანკის წვეთები - უდგებოდა საკითხს ისაკ ჟვანია ? დიახ, დღეს მოდაშია ისაკ ჟვანიას კრიტიკა, ლანძღვა, მაგრამ მე არ მივყვები მოდას, არ მინდა, რომ მომავალმა თაობებმა Gემს წიგნებს შეხედონ ისეთივე ბიბლიოგრაფიული იშვიათობის თვალებით, როგორი თვალებითაც Gვენ ვუყურებთ დღეს საქართველოს ისტორიის მოძველებულ სახელმძღვანელოებს. ისინი იწერებოდნენ არსებულ პოლიტიკურ ვითარებაში და ემსახურებოდნენ ვიწრო ქრონოლოგიურ-პოლიტიკურ ინტერესებს. Gემი წიგნი, მერწმუნეთ, ქრონოლოგიური თვალსაზრისით უფრო ფართო დიაპაზონს მოიცავს და ამიტომაც ვაცხადებ და ვწერ კიდეც აქ, რომ დადგება დრო, როდესაც ზუგდიდში დაიდგმება ისაკ ჟვანიას ძეგლი, ხოლო ილია ჭავჭავაძეს, კონსტანტინე გამსახურდიას და მისთანა შებოჭილი ეროვნული მხედველობის ერის თავკაცებს კროტიკის ქარ-ცეცხლი დაატყდებათ თავს.
ისაკ ჟვანია სასტიკად თავს ესხმოდა {ქართველ ნაციონალისტებსა} და {რეაქციონრებს} : ილია ჭავჭავაძეს, იაკობ გოგებაშვილს, თედო ჟორდანიას, სხვა {ბურჟუაზიულ-შოვინისტ პროფესორებს}, მათთან მიტმასნილ სამეგრელოს ეპისკოპოსს ბესარიონ დადიანს. ის წერდა : {ეს ქართველი ფაშისტები : კოწია გამსახურდია, თედო ჟორდანია, თ. სახიკია და სხვანი შეიკრიბნენ ქ. თბილისში, რუსთაველის თეატრში, ცკ-ს მიერ რაიმე დასგენილების გამოტანამდე, და ეს შავი თავადაზნაურული ხროვა გმობს სამეგრელოს საკითხს, როგორც საქართველოში განხეთქილების, გათიშვის შემომტანს. თბილისის მოქალაქეების წინაშე ცხადდება პოლიტიკური და მორალური ტერორი იმათ წინააღმდეგ, ვინც ბედავენ ხმის ამოღებას სამეგრელოს ავტონომიის შესახებ} . შემდეგ დასძენს : {ზემოთ Gამოთვლილი ფაშისტები იქამდე მივიდნენ, რომ მშრომელი მეგრელები, რომელთაც მოისურვეს მშობლიურ ენაზე სკოლა, გაზეთი, სასამართლო და საქმის წარმოება სოფლის საბჭოებში, გამოაცხადეს რეაქციონრებად და პარტიის წევრი გლეხები, რომელნიც ემხრობოდნენ ამ საკითხს, გაარიცხვინეს პარტიიდან} . გამოდის, რომ ისაკ ჟვანიასა და კოწია გამსახურდიას, ორივეს სამეგრელო ძალიან უყვარდათ, ოღონდ სხვადასხვანაირად. თუ ვინ იყო აქ გულწრფელი, ეს გამოGნდება მომავალში, მას შემდეგ, რაც გადაწყდება საქართველოს ტერიტორიალური მთლიანობის საკითხი და შეიქმნება ერთიანი ძლიერი საქართველო, ის საქართველო, რომელსაც არ ექნება შიშის დიდრონი თვალები, ის საქართველო, რომელიც ნებას დართავს მეგრულ ენაზე სწავლებას სკოლებში, მეგრული გაზეთების გამოცემას და ასე შემდეგ. ამიტომ ვერ დავეთანხმებით გულწრფელობაში კ. გამსახურდიას შემდეგ სიტყვებს : {წინასწარ უნდა განვაცხადო, თუმცა კომუნისტი არა ვარ, მაგრამ არც საბჭოთა საქართველო და არც სამეგრელო ჟვანიებსა და კუციებზე ნაკლებად არ მიყვარს} .
ისაკ ჟვანია ნამდვილ მეგრელებად მიიGნევდა არა თბილისში მოკალათებულ, როგორც თავად აღნიშნავდა, {შავრაზმელ მეგრელ ინტელიგენციას}, რომელიც ძირითადად არ საუბრობდა მეგრულად და არ იცნობდა მეგრულ საკითხსო, არამედ სამეგრელოს გლეხობას, რომელსაც ელის ასიმილაცია ქართველებში, ენის დაკარგვაო. ის წერდა : {სამეგრელოს საკითხი ეს გლეხთა საკითხია. გლეხი მეგრელები, ისევე, როგორც სხვები - აფხაზები, ოსები, ლეკები და სხვანი პატარა ეთნოგრაფიული ეროვნებანი გამოირGევიან თავისი ყოფით და ენობრივი თვისებებით. ამიტომ მეგრელ გლეხებს ისევე თბილად უნდა მოვექცეთ, როგორც პატარა სხვა ხალხებს} . ზვიად გამსახურდია ირონიულად შენიშნავს : {ჟვანიას ლოგიკით, თურმე, ზუგდიდში მიწის დამმუშავებელი გლეხი მეგრელია, ხოლო მედუქნე, რომელიც დახლთან დგას ან ოფიციანტი, რომელიც რესტორანში მსახურობს, აღარ არის მეგრელი} . ზვიად გამსახურდიას ირონია აქ უმართებულოა, რადგან სეპაარტისტი ისაკ ჟვანია აკონკრეტებდა : {რატომ არ არსებობს მეგრელი ნაცია, სამეგრელოს ხომ ყველა ის თვისება გააGნია, რისგანაც იქმნება ნაცია : 1. კულტურის და ყოფის ერთობა, 2. ტერიტორია, 3. ეკონომიური ერთიანობა, 4. ენა და ა. შ} . Gვენი აზრით, აქაა ორი უკიდურესობა. სიმართლე ისაკ ჟვანიასა და ზვიად გამსახურდიას შეხედულებათა შორის არის გაGხერილი და ესაა სამეგრელოს ავტონომია საქართველოს შემადგენლობაში !
ჭეშმარიტად, შიშს დიდრონი თვალები აქვს და ქართველ ნაციონალებში ასეთი თვალები ყოველთვის და ყველგან მტრის ხელს ხედავდა და ხედავს, განსაკუთრებით მას შემდეგ, როცა ცარისტულ და საბჭოთა პერიოდში რუსმა მოხელეებმა დაიწყეს მეგრელთა ქართველთაგან განცალკევება. საქართველოს მიმართ რუსეთის მიერ წარმოებული {დაყავი და იბატონეს} პრინციპის საშიშროებას Gვენც ვიზიარებთ, ოღონდ, ზოგ შემთხვევაში, ეს პრინციპი არ იდგა პირველ პლანზე. ზოგჯერ ის წარმოადგენდა ამა თუ იმ არაანტიქართულ საჭიროებას მოსახლეობის დეტალურად აღწერის დარგში ან კიდევ უბრალო ეთნოგრაფიული შესწავლის მცდელობას. მაგალითად, სამეგრელოს გლეხთა აჯანყების (1856 წ.) შემდგომ, იმპერიამ ერთ რუსულ დოკუმენტში Gააბეჭდვინა მეგრულენოვანი ტექსტი (სათაურით გენიჯელი კანონი სამარგალოშოთ) ბატონყმობის გაუქმების შესახებ . არც კომუნისტური პარტიის მანიფესტის ჯანიერ როგავასეული მეგრული თარგმანი უნდა იყოს ქართველთა დაყოფის მიზნით შესრულებული. აქ იყო სურვილი მეგრელი გლეხები კარგად გარკვეულიყვნენ ამ ნაშრომის არსში. {ვეფხისტყაოსნის} კაკა ჟვანიასეული თარგმანის 1996 წლის გამოცემაში Gანს, ასე ვთქვათ, უფრო თარგმანომანიური მოდა, ვიდრე {დაყავი და იბატონეს} პრინციპი. აი, {ვეფხისტყაოსნის} შანავასეული მეგრული თარგმანის 1991 წლის სოხუმური გამოცემა, რომელიც დააფინანსა აფსუა სეპარატისტების ბელადმა არძინბამ, კი ისახავს შემდეგ მიზანს : სამურზაყანოს და მთელი სამეგრელოს მოსახლეობის Gამოშორება საქართველოსაგან . რუსული სინოდის მიერ 1895 წელს მიღებული გადაწყვეტილება ბიბლიის მეგრულ ენაზე თარგმნის შესახებ ასევე თავიდან ბოლომდე იყო {დაყავი და იბატონეს} პრინციპზე აგებული. ამ ინიციატივის წინააღმდეგ გამოვიდნენ თავად მეგრელი მღვდლები, რომელთა თქმით, მეგრული იყო საოჯახო ენა, ხოლო მეგრული სალოცავი ტექსტები სასაცილოდ ჟღერდა. Eგჰფდკტყბტ ღფდრფპცრჯუჯ Eხტ,ყჯუჯ ჟრჰეუფ ამავე პრინციპით ქმნის მეგრულ ანბანს (Vბყუჰტკმცრფზ ფპ,ერფ)- მაგრამ ქართულმა ინტელიგენციამ ილია ჭავჭავაძის მეთაურობით Gაშალა ეს წამოწყება. მეგრული დამწერლობის შემოღება სურდათ მთელს სამეგრელოში, ცხენისწყლამდე. სწორედ ამ მდინარემდე ავრცელებს სამეგრელოს ალექსანდრე ცაგარელი თავის ნაშრომში , ი. ყიფშიძე კი აცხადებს, რომ აღმოსავლეთიდან ქართულმა შეავიწროვა მეგრული, მეგრულმა კი, თავის მხრივ, აფხაზურიო . სინამდვილეში, მეგრული (მეგრულ-ლაზური) იქნა შევიწროვებული ოთხივე მხრიდან. დასავლეთიდან აფსუა ენამ შეავიწროვა ის და არა პირიქით.
როგორც ითქვა, სამეგრელოს კომუნისტების (ისაკი ჟვანია , მამანტი კვირტია და სხვ.) ძალისხმევით, საბჭოთა ოკუპაციის შემდგომ, კერძოდ, 1925 წელს, ზუგდიდის პარტიულმა კომიტეტმა განიხილა საკითხი, ხოლო იმავე წელს საქართველოს კპ ცენტრალური კომიტეტის პრეზიდიუმის სხდომამ (ესწრებოდნენ : კახიანი, ოკუჯავა, ელიავა, გეგეჭკორი, ორჯონიკიძე) გამოიტანა დადგენილება სამეგრელოს სკოლებსა და სასამართლოებში მეგრული ენის შემოღების, ასევე მეგრული გაზეთის გამოცემის შესაძლებლობის შესახებ. 1928 წელს მოსკოვიდან Gამოვიდა ცკ ინსტრუქტორი პშენიცინი, რომელმაც შემოიარა სამეგრელოს სოფლები და დაასკვნა : {მეგრელ გლეხებს უნდა მივცეთ სკოლა, სასამართლო და პოპულარული ბროშურა მშობლიურ ენაზე} . 1929 წლის 25 მარტს ცკ მდივანმა კახიანმა მიიღო ახალი დადგენილება მეგრული პრივილეგიების აღსადგენად სკოლაში, სასამართლო საქმის წარმოების, გამოძიების საქმეში. მაშასადამე, 1930 წელს გამოიცა კიდეც საქართველოს კომპარტიის ცენტრალური კომიტეტის ოფიციალური ორგანო - პირველი მეგრული გაზეთი - სახელწოდებით {ყაზახიში გაზეთი} ({გლეხის გაზეთი}, მეგრულად). თავიდან გამოდიოდა ერთხელ ხუთ დღეში, 16.000 ტირაჟით, მაგრამ 1932 წლის 10 მარტის შემდეგ ის გახდა ყოველდიური. 1933 წელს დაიბეჭდა 15.000-17.000 ეკზემპლიარი. სათაურიდან Gანს, რომ გაზეთი განკუთვნილი იყო ქართულის უცოდინარი მეგრელი გლეხებისათვის, რომლებსაც ეძლეოდათ საშუალება გასცნობოდნენ საკუთარ სოციალურ მდგომარეობას. ამ გაზეთში ვინმე მოჯგირე-მ ({მოკეთე}) გამოაქვეყნა მეგრული სტატია {ნამთინი მაალეფიში ოთოყუჯეთ} ({ზოგიერთი ამხანაგების საყურადღებოდ}), სადაც ის წერს : {მეგრულ ენაზე გაზეთის გამოცემასთან დაკავშირებით საზოგადო აზრი გაიყო ორ ნაწილად : ერთნი შეხვდნენ მას მტრულად, მეორენი კი - კმაყოფილებით. გაზეთი მტრულად მიიღო განსაკუთრებით სამღვდლოებამ, თავადაზნაურობამ, კულაკობამ და ინტელიგენციამ. ისინი მიუთითებენ, რომ მეგრული არაა ენა და თუკი ის ენაა, მაშინ კახური, იმერული და გურულიც ენებია. მაგრამ მეგრული არის ენა და ეს დამტკიცებულია მეცნიერების მიერ (მარრი, ცაგარელი, ყიფშიძე და სხვ.). ამ ენაზე საუბრობს მეგრელი ხალხის მხოლოდ ერთი ნაწილი - გლეხობა. ეს მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული. მეგრელი გლეხები საუბრობენ და ცხოვრობენ ამ ენით. მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ Gვენ არ უნდა ვისწავლოთ კულტურის სხვა ენები. დღეს მხოლოდ ერთი ენის ცოდნა არასაკმარისია. რამდენადაც მეგრელმა გლეხმა არ იცის მასზე უკეთესი სხვა ენა, მან უნდა იხმაროს მეგრული} . ხუთი დღის შემდეგ მანდვე დაიბეჭდა შემდეგი სიტყვები : {მართალია, პარტიამ და სახელმწიფომ გადაწყვიტეს, რომ მეგრული შეიძლება გამოყენებულ იქნეს გლეხებთან ურთიერთობაში, მაგრამ საუბედუროდ, ზოგიერთი ადამიანისათვის ეს გადაწყვეტილება არსებობს მხოლოდ ქაღალდზე} . მოგვიანებით იგივე საკითხი წამოჭრა კიდევ ერთმა მეგრელმა ფსევდონიმით {მუშა}. სტატიაში {მუჭო ახორციელენა თავრობაში დანადგინას მარგალური ნინაშენი ნამთინე სოფელეფი} ({როგორ ახორციელებენ ზოგიერთი სოფლები მთავრობის დადგენილებას მეგრული ენის ხმარების შესახებ}), ის წერს : {ზოგიერთმა სოფელმა არ შეასრულა სახელმწიფო დადგენილება. მაგალითად, გალის რაიონის სოფელ ოტობაიასა და ზუგდიდში მათ (ხელისუფლებამ, - ბ. გ.) გლეხებისაგან მოითხოვეს ოფიციალური დოკუმენტები ქართულ ენაზე და არ მიიღეს მეგრულ ენაზე დაწერილი საბუთები} . სკოლის მასწავლებელი ნიკოლოზ ბუკია წერდა სტატიაში {პირველი დაჭყაფური გურაფაში ნინაშენი} ({პირველი დაწყებითი სწავლების ენის შესახებ}) : {საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის (ბოლშევიკთა) 1932 წლის 5 სექტემბრისა და 31 ოქტომბრის დადგენილებები არის სრულიად სამართლიანი და აუცილებელი.
ამ დადგენილებების მიხედვით, ეროვნული უმცირესობების ენები შეიძლება იქნეს გამოყენებული საქმეთწარმოებასა და სასკოლო სწავლებაში. Gვენ, რასაკვირველია, არა ვართ ამისათვის მზად. სანამ (მეგრული) წიგნები დაიწერებოდეს, Gვენ უნდა ვთარგმნოთ სხვადასხვა ენებზე დაწერილი ბევრი წიგნი} . დ. ჭანტურია წერდა : {მეგრელი ბავშვი, როცა იწყებს სწავლას ქართულად, წვალობს ორი-სამი წელი : როცა მას ესაუბრებიან ან უკითხავენ ქართულად, ის თავიდან თარგმნის ფრაზებს მეგრულად და მხოლოდ შემდეგ იგებს არსს. ამიტომ ეს (მეგრულის შემოღება სკოლებში, - ბ. გ.) დიდად შეუწყობს ხელს Gვენი რეგიონის კულტურულ განვითარებას} . 1932 წელს თბილისში მეგრულ ენაზე გამოიცა 198 გვერდიანი {კოლექტიური შრომა, ანბანი სამეგრელოს სკოლებისათვის} . იმავდროულად, დღის წესრიგში დადგა ლიტერატურული მეგრული ენის შემოღების საკითხი. ის განსაკუთრებით საინტერესოდ და საზრიანად დააყენა 1931 წლის 7 სექტემბერში ილია გოგიამ სტატიაში {მარგალური ჭარილობაში დაჭყაფური-Gქიმა} ({მეგრული დამწერლობის დაწყებისათვის}) : {^ხალხის ენას აქვს მეტად საშიში პერიოდი მაშინ, როცა იქმნება დამწერლობა. ასეთ დროს ცუდად და არასწორად დაწერილი სიტყვა და ფორმა, დამახინჯებული და გრამატიკულად გაუმართლებელი ფორმა ხშირად იქცევა წესად^ დღეს დადგა დრო, რათა მეტი ყურადღება მივაქციოთ Gვენი ენის ორთოგრაფიასა და ფონეტიკას, სტილისტიკის შექმნის საკითხს. აუცილებელია წამოვიწყოთ პატარა დებატები ამ საკითხებზე ყაზახიში გაზეთში} . მაგალითად, ზემოხსენებული ავტორი ფსევდონიმით {მოჯგირე} მიუთითებდა, რომ სპარსული წარმოშობის ქართული სიტყვა {ფანჯარა}, ასევე რუსული {აკოშკა}, რომლებიც მეტ-ნაკლებად იხმარება მეგრულში, ამოღებული და შეცვლილი უნდა იქნეს დაკარგული მეგრული სიტყვით {სასინთე} ({სასინათლე} ანუ {ფანჯარა}). გაზეთში ზოგჯერ ქვეყნდებოდა სია იმ ბარბარიზმებისა (ამხანაგი, თავმჯდომარე, Gრდილოეთი^), რომლებიც უნდა შეცვლილიყო მეგრული შესატყვისებით (მაალე, დუდმახვენჯი, ოორუე^). ამათგან, {დუდ-მახვენჯი} იყო ქართული {თავ-მჯდომარის} კალკა.
ისაკ ჟვანია სტალინსაც ეწვია სამეგრელოსთვის ავტონომიური ოლქის (და არა რესპუბლიკის !) მიცემის თხოვნით და, როგორც თავად აღნიშნავს, სტალინისაგან სიტყვიერი დასტურიც მიუღია. სტალინს უთქვამს : {რაც შეეხება სამეგრელოს ოლქს, მეგრელ გლეხებს სრული უფლება აქვთ იქონიონ თავიანთი ოლქი და ამ საკითხს მე მხარს დავუჭერ ცკ-შიო}. ზვიად გამსახურდიას აზრით, ეს სიტყვები ჟვანიას მიერაა მოგონილი. Gვენ ვფიქრობთ, რომ ცდება ზვიად გამსახურდია, რადგან ზუგდიდის რაიკომის პირველი მდივანი ისაკ ჟვანია ამდენს არ გაბედავდა და არ მოიგონებდა, არ მიაწერდა ასეთ თამამ განცხადებას სტალინს. ზვიადი თავის ვარაუდს იმით ამართლებს, რომ სტალინს ასეთი სიტყვებიც უთქვამს : {ამ ჟვანიამ გადამკიდა სამეგრელოდან გამოსული ინტელიგენცია : გამსახურდია, აბაშელი, სახოკია და სხვები.
This post has been edited by martvileli2 on 9 Sep 2010, 22:24 მარგალ ვორექ, მანგარ ვორექ...
ცაშა მემიჭოფუ სუა
აიეტიშ ჯიშიშ ვორექ
საქორთუოშ ხვითო სქუა.
არამხუტუშ მოთა ვორექ,
ამირანიშ ძიძესქუა.
მეგრულის შემსწავლელი ონლაინ კურსები
