თამადის ინსტიტუტი თამადობა –
ქართული წესისა და რიგის წარმოჩინება გახლავთ, ამიტომ იგი შინაგანი მოწოდება, თავისებური ხელოვნებაა. თამადად არ იბადებიან, თამადად ყალიბდებიან. თამადად ძირითადად ირჩევენ ჭარმაგ, გამოცდილ, ღირსეულ, პატივსაცემ მამაკაცს, რომელიც ტრადიციის, სუფრის წეს-ჩვეულებების, თადარიგის მცოდნედ და მჭევრმეტყველად ითვლება. სუფრის დანიშნულების მიხედვით თამადას ევალება – ტრადიციული სადღეგრძელოების წარმოთქმა, სუფრაზე წესრიგის დამყარება, სმის წესების დაცვა, ცეკვა-სიმღერის და ლხინის. მთელი მსვლელობის რეგულირება. იგი მთავარი ფიგურაა სუფრაზე, ხოლო თამადობა ყოველთვის საპატიო საქმედ ითვლებოდა. საქართველოში, სადაც ასე ზედმიწევნით არის შესწავლილი და დახვეწილი სათამადო ხელოვნება, მაგიდის ესთეტიკა, თამადობასა და სუფრაზე პირველობისათვის ბრძოლა ყოველთვის გაძნელებულია. ამ თავისებურად საინტერესო შეჯიბრებაში უდავოდ უპირატესობა უნდა მიენიჭოს მას, ვის სიტყვაშიც მკაფიოდ ჩანს ეროვნული ძარღვი და ქართველი კაცის ბუნება, ამავე დროს იგი უნდა ხიბლავდეს სუფრის წევრებს ლაპარაკის მანერით, დიქციით, არტისტულობით, ოქროპირობით, მუსიკალურობით; ფიზიკურადაც საინტერესო კაცი უნდა იყოს, რომ ხალხმა ყური ათხოვოს; თავისთავად კარგი სმაც უნდა შეეძლოს. თამადა თუ არ არის დიდი იმპროვიზატორი, თუ ის მხოლოდ გამზადებულ, დაშტამპულ სადღეგრძელოებს ამბობს – ცუდი თამადაა. რომ იტყვიან, როგორც ნიჭიერმა მსახიობმა, თამადამაც სუფრაზე მხატვრული სახე უნდა შექმნას. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ძველად ქართულ ოჯახებში თამადობას ბავშვობიდანვე აჩვევდნენ, რაც ეთნოგრაფიული მონაცემებითაც დასტურდება, ეს უკანასკნელი კი სმაში როდი გამოიხატებოდა, არამედ ადათ-წესების და წეს-ჩვეულებების ცოდნაში. ყოველი თამადა ინდივიდუალური თვისებებით ხასიათდება, შეუძლებელია მათი ერთმანეთთან მსგავსება, რადგან თითოეულ მათგანს თავისი პიროვნებისათვის დამახასიათებელი მასშტაბები, ხელწერა, მანერა, ხასიათი და სახე აქვს. აქედან გამომდინარე შეიძლება გამოიყოს ლხინის სუფრის თამადების შემდეგი კატეგორიები: განუმეორებელი, შეუდარებელი თამადა: ზედმიწევნით გამორჩეულად უნდა იცოდეს ქართული ტრადიციული სადღეგრძელოები, ადათ-წესები და წეს-ჩვეულებები; უნდა იცოდეს საქართველოს ისტორია, ქართული პროზა, პოეზია, ხალხური ზეპირსიტყვიერება; წარმოსადეგი შესახედაობის უნდა იყოს, რომ ხალხმა ყური ათხოვოს; სასურველია კარგად სვავდეს (არ არის აუცილებელი ბევრს და უზომოდ სვავდეს); კარგი მჭევრმეტყველი და იმპროვიზატორი უნდა იყოს, ესმოდეს იუმორი; უნდა შესწევდეს უნარი სუფრის წარმართვის, რეგულირების და წესრიგის დამყარების; იყოს მუსიკალური (შეეძლოს სიმღერა და ცეკვა). ბრწყინვალე თამადა: ყველა პირველ შემთხვევაში ჩამოთვლილი თვისებებიდან შეიძლება არ იცოდეს ან ცეკვა, ან სიმღერა. შესანიშნავი თამადა: ყველა პირველ შემთხვევაში ჩამოთვლილი თვისებებიდან შეიძლება არ იცოდეს ცეკვა და სიმღერა. კარგი თამადა: ყველა პირველ შემთხვევაში ჩამოთვლილი თვისებებიდან შიძლება არ იცოდეს ქართული პროზა, პოეზია, ხალხური ზეპირსიტყვიერება, სიმღერა და ცეკვა. ნორმალური თამადა: ყველა პირველ შემთხვევაში ჩამოთვლილი თვისებებიდან შეიძლება არ იცოდეს საქართველოს ისტორია, ქართული პროზა, პოეზია, ხალხური ზეპირსიტყვიერება, სიმღერა და ცეკვა; არ იყოს კარგი მჭევრმეტყველი და იმპროვიზატორი. «ისე რა» თამადა: ყველა პირველ შემთხვევაში ჩამოთვლილი თვისებებიდან შეიძლება არ იცოდეს საქართველოს ისტორია, ქართული პროზა, პოეზია, ხალხური ზეპირსიტყვიერება, სიმღერა და ცეკვა; არ იყოს კარგი მჭევრმეტყველი და იმპროვიზატორი, არ შეეძლოს სუფრის წარმართვა, რეგულირება და წესრიგის დამყარება. ცუდი თამადა: რომელსაც შეუძლია მხოლოდ სმა, მაგიდის წევრებზე სმის დაძალება და სხვა არაფერი. სუფრაზე მსხდომთათვის თამადის ყველა წარმოთქმული სადღეგრძელო, ყოველი მითითების შესრულება სავალდებულოდ ითვლება. სადაც ეს არ სრულდება, იქ სრული ანარქია, ქაოსია და სუფრას თავისი სახე დაკარგული აქვს. ამიტომ თამადისადმი მორჩილება და მოსმენა, სუფრის წევრთა მხრივ მთავარი, აუცილებელი პირობა იყო და არის. ეს ურთიერთ პატივისცემის ერთ-ერთ მთავარ ნიშანს წარმოადგენს. შემთხვევითი თამადის სუფრა უეფექტო, უინტერესოა, დროზე ადრე იშლება და სუფრის წევრების აზროვნებიდან სწრაფად ქრება. გამორჩეული და კარგი თამადის ხელში ყველას ეძლევა შანსი იპოვოს თავისი ადგილი თანამეინახეთა «ორკესტრში», ამავე დროს მისი ფრთიანი, მახვილი სიტყვა თითოეული სუფრის წევრის აღფრთოვანებას იწვევს და მოგონებაში დიდხანს რჩება. თამადა – ქართული ტრადიციული სუფრის რჩეული ხელმძღვანელი, მეუფე და მშვენება, ღვინის სმის, მოლხენის, პურობის საჭეთმპყრობელი, მამა-პაპათაგან მომადლებულ-მონიჭებული წეს-ჩვეულებების დამცველი და აღმსრულებელი, ენაკვიმატობისა და იუმორის დიდოსტატი.… ქართული ხასიათის ყველაზე საუკეთესო თვისებების – სიდინჯის, თავდაჭერილობის, სიტყვაზომიერების, სიდარბაისლის, ვაჟკაცობის უნარით შემკული ნიჭით დაჯილდოებული უნდა იყოს. თამადის სახეში თავს იყრის ერის ფსიქიკის თანდაყოლილი ჯანსაღი, მყარი თვისებები სუფრის ხელმძღვანელი შეიძლება ბევრი იყოს, მაგრამ ნამდვილი თამადა (თავის ხელოვნების ჭეშმარიტი მცოდნე) არც ისე ბევრია.
წყარო:
http://memento.ge/7059--.html© Memento.Ge
ქართული სუფრის ისტორია .ტრადიცია, ეთნოგენეზი,გამოკვლევები, ფაქტები . გამოჩენილი თამადები. სადღეგრძელოები ,
