აფსუა ხალხის კულტურა

butkuj

შენ ცოტახო არ გიჭირს?
ოროვე ავტონომიაა.

რა ვქნათ დავყოთ საქართველო ფედერაციებად და ავტონომიება? წესით ეგა ავტიონომიებიც არ უნდა ტოფილიყო.

მხარე არწარმოადგენს თვითმართველობის სუბიექტს. არ არსებობს სამხარეო საკრებულო. აკებულოებ ვისაც აქვსიმას აქვს გერბი და დროშაა.

არ ვიციზუსტად არც იტალიის და არც ესპანეთის თვითმართველობა როგორაა მოწყობილი. მაგრამ დარწმუნებული ვარ სადაც არ არის არჩევითი ორგანო არ არ გერბი და დროშა. აქედან გამომდინარე ყველა ოლქს ჰყავს არჩევითი. თვითმართველობა.
აი შენ დამისახელე,მცხეთა თიანეთსი არჩევით თვითმართველობა და მერე განვაგრძოთ საუბარი.

meruemi

ესპანეთი ფაქტიურად სულ ავტონომიებადაა დაყოფილი. მგონი 17 ავტონომია აქვს.

Perfecto_77

ჰო ეგ ვიცი, ეგ აფხაზეთი საერთოდ სხვა რამეა, დასავლეთ სქართველოს აღნიშნავდა.

ხონის მუნიციპალიტეტის დროშა და გერბზეც არის ხელის მტევანი გამოსახული.






https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%AE%E1%...%83%A2%E1%83%98

ეს კიდევ ერთხელ რომ განვიხილოთ, სიტყვა "მოხელე"-ც (ანუ სახელმწიფოს წარმომადგენელი) სავარაუდოდ აქედან მოდის.

ევლია ჩელებსა და მის აფხაზურ სიტყვებზე ეს სტატია ვიპოვე ინგლისურად. წიგნის მიმოხილვაა.

The Caucasian language material in Evliya Çelebi’s “Travel book”: A Revision
Jost Gippert

ფაქტობრივად ჩელების მიერ 1650 წელს აღნუსხული სიტყვები არის არა მარტო აფხაზურის, არამედ მეგრული ენის ჩვენამდე მოღწეული პირველი ჩანაწერები.

http://titus.uni-frankfurt.de/personal/jg/pdf/jg1991b.pdf

კოდორის/დალის ხეობა ისტორიულად აფხაზეთი არაა?
სვანებმა აქ მოგვიანებით გაუკაცრიელებული ხეობის ათვისება მოახდინეს, მე როგორც ვიცი,

ჩარვერ

დილენანტის მიერ ნაჯღაბნს ჰგავს )))
კოდორის ხეობის ლათის მონაკვეთი რატომღაც სვანეთის გარეთ დატოვეს )
ჯავახეთის საზღვრებში ასპინძის რნი მოხაზეს.
სამეგრელოს ფარგლებში დრანდის საეპისკოპო შედიოდა რომელიც ამ რუკაზე აფხაზეთს ეკუთვნის .

butkuj
კონკრეტულად კოდორის ხეობა ვის ეკუთვნოდა/ეკუთვნის?
შემდეგ ვინ აითვისა და ა.შ მაგას არ ვგულისხმობ.

ლევან დადიანის დროს, როცა მაქსიმალურად შეწია ოდიშის საზღვრები აფხაზეთის შიგნის, მაშინ ვის ეჭირა კოდორი?

ჩარვერ

სვანურ ენაში საერთოდ არ შეიმჩნევა აფხაზურიდან ნასესხები სიტყვები, არც აფხაზურში სვანური. თუმცა სვანურში ბლომადაა ბალყარული ნასესხობანი და დაჟე ყაბარდოული სიტყვები. ეს იმაზე მიუთითებს რომ სვანურს არასოდეს არ ქონდა უშუალო შეხება აფხაზურთან . ანუ სხვა სიტყვით აფხაზების კოდორის ხეობაში მისვლამდე მანდ თუ იყო ოდესმე სვანური ენა ის გაქრა აფხაზების იმ რეგიონში გაჩენამდე .ასე რომ კოდორის ხეობა ან გაუკაცრიელებული დახვდათ მათ ან კიდევ თხელი მეგრულენოვანი მოსახლეობით.

butkuj
Carver
კოდორის ხეობაში აფხაზებამდე ცხოვრობდნენ ოსები.ეს იყო ე.წ. შორეული ოსეთი.

Kაკჰა.G

არა , სომხები ცხოვრობდნენ )))

კოდორის ხეობაში თითქმის არ არის შემორჩენილი არცერთი დაზუსტებით სვანური ტოპონიმი . რამოდენიმე ტოპონიმი - საკენი, ომარიშარა, ფათიში შექმნილია საკუთარი სახელების და გ არების მიხედვით ანუ ონომასტიკური ტოპონიმებია თან აფხაზების დროს შექმნილი. ხოლო ზოგი აფხაზურია როგორც აჟარა , ზოგი გაურკვეველი წარმომავლობის - გენწვიში, ჩხალთა .

ხოლო რაც შეეხება წებელის ქვაბულს იქ შემორჩენილია ისტორიული ზანური ტოპონიმიკა - ამტყელი, ოტორონჯია, ონთიფური, ფოცხურ, წებელ, ჯიხაშკარ და ა.შ. ამიტომ არაა გამორიცხული რომ კოდორის ხეობის ზემო ნაწილი საერთოდ დაუსახლებელი რჩებოდა წლეების მანძილზე აფხაზების მოსვლამდე.

შორეული არა, შიდა ოსეთი იყო. კოდორი საერთოდ ოსების სამშობლოა

ასეთ მთხლეობებს ბუთხუზაც კი არ წერს.

This post has been edited by Homo_Georgicus on 13 Oct 2019, 07:59

butkuj

აფხაზური წარმოშობის ორი ტერმინი სვანურში: ფუსტ და აფსაათ

სვანურ მითოლოგიაში ცნობილია პერსონაჟი სახელით აფსაათ. იგი დასტურდება: აფსათ||აფსაასტ||აფსაასდ ფორმებითაც.

გადმოცემით, აფსაათი ფრინველთა მეფეა. გავრცელებული რწმენის თანახმად იგი ფრინველებზე ნადირობას განაგებს. ზოგიერთი გადმოცემით აფსაათი არის ნადირთა მწყემსი, რომელსაც აბარია ნადირობა...

ეს სახელწოდება ნასესხები ჩანს აფხაზურიდან:

აფსაატ (apsaat’w): ფრინველი (იხ. თ. გვანცელაძე: ’აფხაზური და ქართული ენების შემსწავლელთათვის” ტ.1 თბილისი 2003. გვ. 174). ადიღეურ-აფხაზური წარმომავლობის სიტყვაა.

შდრ.
აბაზური: ფსსვია-ჭი - ფრინველი, ფსსვია-: ფრენა
ადიღეური: ბზუვუ - ფრინველი
ჩერქეზული: ბზუვ - ფრინველი
უბიხური: ბზაა-ფა - ფრთა
(იხ. Сервер баз данных СтарЛинг Copyright 1998-2003 С. Старостин: http://starling.rinet.ru/cgi-bin/main.cgi?flags=eygtnnl)

ერთ სვანურ გადმოცემაში, რომლის თანახმადაც აფსაატი არის ფრინველი, ნათქვამია: ”აფსაათ ლი ძღუდ ფრინველ... მასმა, ერე აფსაათ ლიმარ ფრინველარე მეფე...”: აფსაათი არის დიდი ფრინველი... მსმენია, რომ აფსაათი ყოფილა ფრინველების მეფე... (ა. შანიძე, მ. ქალდანი: სვანური ენის ქრესტომათია - თბილისი 1978, გვ. 240)

სვანური ლოცვა აფსაასტის (აფსათ||აფსაათ||აფსასდ) მიმართ ასე ჟღერს:

"ო-ო, დიდაბ აჯჴად, აფსაასტს
დიდაბუ აჯჴედა! სი ხი
სვევი მუჰდი, სი ჯამზირიდ
კვანჭიილარს, სი ლახო
ნიშგვეჲ მუმპერის ხოჩა
სვევ, აფსაასტ, დიდაბუ აჯჴედა".

ო-ო, დიდება მოგსვლოდეს, აფსასტს
დიდება მოგსვლოდეს! შენ ხარ
სვის მომცემი, შენ გწირავთ
კვანჭილებს, შენ მიეცი
ჩვენს ფრინველთა მონადირეს კარგი
სვე, აფსასტო, დიდება მოგსვლოდეს.
მთქმელი ტარას ნაკანი, სეტი, 1936 წ. (ვ. ბარდაველიძე: სვანურ ხალხურ დღეობათა კალენდარი. I: ახალი წლის ციკლი - ტფილისი 1939)

ეჭვსგარეშეა, რომ აფსაათი არის აფხაზური ელემენტი სვანურში.

არანაკლებ საინტერესოა ფუსტ||ფუსდ||ფუსთ ცნება:

ფუსტ სვანურად ნიშნავს უფალს. მას ქართველური ეტიმოლოგია არ ეძებნება. იგი უნდა მომდინარეობდეს აფხაზური ა-ფსტ-დან (a-pst’wy), რაც ეტიმოლოგიურად სულიერსა ნიშნავს.

აფს (apsy): სული

-ტ()||-ტი (t’w(y)||t’wi): სუფიქსი აწარმოებს ატრიბუტებს და აღნიშნავს წარმომავლობას, წყაროს, მასალას, თვისების ქონას... აფსაბარა (apsabara): ბუნება - აფსაბარა-ტ (apsabara-t’w): ბუნებრივი; ახჲ (ax`): ოქრო - ახჲ-ტი მაცაზ (ax`-t’wy macwaz): ოქროს ბეჭედი; არაძნ (aradzny): ვერცხლი - არაძნ-ტ მაყა (aradzyn-t’w maq’a): ვერცხლის ქამარი; არა (ara): აქ - არა-ტი (ara-twy): აქაური; ამილათ (amilat): ერი - ამილათ-ტ (amilat-t’wy): ეროვნული; აფასა (apasa): წინათ - აფასა-ტი (apasa-t’wi): უწინდელი; ახაჰ (axahw): ქვა - ახაჰ-ტ გარა (axahw-t ‘w gwara): ქვის ღობე და სხვ.

ა-ფს-ტ (apsy-t’wy): სულიერი, ცხოველი. შდრ. animal (ლათ.): სიცოცხლის მქონე, ცხოველი (a living being, an animal). anima: სული

აფხაზურში ა-ფსტ (a-pst’wy) დღეს მხოლოდ ცხოველსღა (თანამედროვე ქართული გაგებით) აღნიშნავს (იხ. თ. გვანცელაძე: ’აფხაზური და ქართული ენების შემსწავლელთათვის” ტ.1 თბილისი 2003. გვ. 175). მისი თავდაპირველი მნიშვნელობა დავიწროვებულია და მან ისევე იცვალა სემანტიკა, როგორც ქართულმა ცხოველ-მა, რაც ძველქართულში სულიერს, სიცოცხლის მქონეს აღნიშნავდა ზოგადად. შდრ. ღმერთი ცხოველი:

ეფუცა მას საულ ღმრთისა მიმართ და ჰრქუა: ცხოველ არს უფალი ჩემი! არა შეგემთხჳოს შენ ბოროტი სიტყუასა ამას ზედა. (მეფეთა 1: 28:10 მცხეთური ხელნაწერი)

*ა-ფსტ [*a-psy-t’wy](აფხ.) > ა-ფსტ [a-pst’wy] (აფხ.)> ფუსტ (სვან.)...

ფუსდ ღერმეთ: უფალი ღმერთი. შდრ. ღმერთი ცხოველი...

ფუსდ ჯგირაგი: უფალი წმინდა გიორგი

ქრისდე ფუსდ მაცხვაარ: ქრისტე უფალო მაცხოვარო

ფუსდ-იდან ნაწარმოებია ზმნაც: ლი-ფსვნ-ე (<ლი-ფსვდ-ე)
ლიფსვნე: ფლობა, ბატონობა...

მუფსვდი||მუფსვნი: (მუ-ფსვდ-ი >> მუ-ფსვნ-ი) - მფლობელი

მაფსვდი: მა-ფსვდ-ი: მეუფე

ლაფუსთ: ლა-ფუსთ - სასუფეველი

ჩემი აზრით, აფსაათ და ფუსტ ტერმინების არსებობა სვანურში მიანიშნებს უძველეს ენობრივ კონტაქტებზე სვანურ და აფხაზურენოვან მოსახლეობათა შორის. ამ ურთიერთობის ფესვები შორეულ წარსულში უნდა იკარგებოდეს...
ეტიმოლოგიები

კიდევ ორი აფხაზურიდან შეთვისებული ელემენტი სვანურში: ჯირა||ჯიჰრა (მუხა) და მუს (თოვლი)
ჯირა||ჯიჰრა: ჯი-რა||ჯიჰ-რა - მუხა.

ძირი არის ჯი-. ნასესხები ჩანს აფხაზურიდან.
ა-ჯჲ (აფხ.): მუხა

-რა მცენარეთა დასახელების მაწარმოებელი სუფიქსია. შდრ. წიფ-რა (წიფელა), ცხვიმ-რა (ცხემლა, რცხილა), ზესხ-რა (ცაცხვი), ჰებ-რა (ბალი) და სხვ.

სვანურში, ისევე როგორც ქართულში, მუხის აღმნიშვნელი ქართველური ძირი დავიწყებულია. ქართველური ძირი ცოცხალია მეგრულ-ლაზურში: ჭყონი (მეგრ.) - ჭკონი (ლაზ.). ქართული ფორმა ტოპონიმებშიღა შემორჩა: წყნ-ეთ-ი (<წყან-ეთ-); წყან-არ-ა (ლანჩხუთში), წყან-ი-შურ-ი (აჭარაში) (იხ. ჰ. ფეინრიხი, ზ. სარჯველაძე: “ქართველურ ენათა შედარებითი ლექსიკონი” - თბილისი 2000)

მუს: მუ-ს - თოვლი.

ძირი არის -ს-. ნასესხები ჩანს აფხაზურიდან
ა-ს (a-sy) (აფხ.): თოვლი
ს (sy) (აბაზ.): თოვლი
ვა-ს (wa-sy) (ადიღ.): თოვლი
ვა-ს (wa-s) (ყაბარდ.): თოვლი
(იხ. Сервер баз данных СтарЛинг Copyright 1998-2003 С. Старостин: http://starling.rinet.ru/cgi-bin/main.cgi?flags=eygtnnl)

მუ- წარმომავლობით არის იგივე პრეფიქსი, რომელიც გამოიყოფა მაგალითად მუხვბე-ში (მუ-ხვბ-ე: ძმა ძმისთვის, ლა-ხვბ-ა: ძმები, სა-ხუბ: საძმო. შდრ. ჯუმილ: ძმა დისთვის), ან მუჩხიმ-ში (მუ-ჩხიმ: ცხიმიანი). მუს-ს თავდაპირველად თოვლიანის მნიშვნელობა უნდა ჰქონოდა. მან გამოდევნა თოვლის აღმნიშვნელი ქართველური ძირი .

ფუძესთან პრეფიქსის შეხორცება უცხო არაა სვანურისათვის. შდრ. ლამარია: ლა-მარია - ღვთისმშობელი; ლადეღ: ლა-დეღ - დღე (ქართ.) - დღა (მეგრ.-ლაზ.)...

ქართველური ძირი შემონახულია თოვის აღმნიშვნელ ზმნაში: ლი-შდვ-ე: თოვა; შდუ(ვ)ე: თოვს

შდუვ- საერთო ქართველური *ს'თოვ- ძირიდან მომდინარეობს.

შდრ.
ლი-შდვ-ე (სვან.) - თოვ-ა (ქართ.) - თუ-ალ-ა (მეგრ.) - ო-მთვ-ალ-უ (ლაზ.)
შდუვე (სვან.) - თოვს (ქართ.) - თუნს (მეგრ.) - მთუმს (ლაზ.)
? (სვან.) - თოვ-ლ-ი (ქართ.) - თ-ირ-ი (მეგრ.) მთუ-რ-ი||მთვ-ირ-ი (ლაზ.)

საერთო ქართველურ *ს’თ-ს ქართ-ზანურში თ-, ხოლო სვანურში შდ- შეესაბამება:

შდრ.
შდუგვ (სვან.) - თაგვ- (ქართ.) - ? (მეგრ.) - მთუგ- (ლაზ): თაგვი
დოშდ-ულ (სვან.) - თთუე (ძვ. ქართ.) - თუთა (მეგრ.-ლაზ.): თვე, მთვარე
ეშდ (სვან.) - ათ- (ქართ.) - ვით- (მეგრ.) - ვიტ- (ლაზ.): ათი
ვოშთხ (სვან.) - ოთხ- (ქართ.) - ოთხ- (მეგრ.-ლაზ.): ოთხი
ვო-ხუშდ (სვან.) - ხუთ- (ქართ.) - ხუთ- (მეგრ.-ლაზ.): ხუთი
და სხვ. (შდრ. ჰ. ფეინრიხი, ზ. სარჯველაძე: “ქართველურ ენათა შედარებითი ლექსიკონი” - თბილისი 2000)

ჩემი აზრით ჯირა||ჯიჰრა (მუხა) და მუს (თოვლი) ფუძეების არსებობაც უძველეს ენობრივ კონტაქტზე უნდა მიანიშნებდეს სვანურ და აფხაზურენოვან მოსახლეობათა შორის...
ეტიმოლოგიები
* * *
Homo_Georgicus
არამგონია ეცხოვრათ, მაგრამ ალანებს ეკუთვნიდათ რაღაც პერიოდი. რომაელებმა/ბიზანტიელებმა გადასცეს

მტიული...

რაც დაწერე ესაა ქართველი ე.წ. მეცნიერების მოძველებული ზღაპრების კრებული )

უფალი- ს მეგრული შესატყვისი იცი ? იცი რომ სიტყვა "ფუსთ" სვანურად უფალს ნიშნავს და აფხაზურად რას ნიშნავს ნეტა ? არაფერს)
სვ. მუს თოვლია და აფხაზურად თოვლს ასი ჰქვია . როგორ უნდა ესესხა ეს სიტყვა სვანებს რომ მ დაამატო წინ ?
რაც შეეხება "ჯიჰრა"-ს ის მიჩნეულია არა აფხაზურიდან არამედ ადიღეურ ნასესხობად სადაც მუხას ჰქვია "ჯიღაი" .თუმცა როგორც ათჯერ უკვე დავწერე რადგან მეგრ . ჭყონი უთუოდ მეგრული სიტყვაა ვცადოდ მოვძებნოთ რეკონსტრუქციის გზით მისი სვანური შესატყვისი როგორ უნდა ჟღერდეს. ჩვენ გვაქვთ შესატყვისები ქაღტ. მწყერი - მეგრ. ჭყორი - სვ. შყაჟვ . ამ მაგალითზე შეიძლება მეგრულის მაგალითზე ჭყონიდან მივიღოთ შესატყვისი სვანური ფორმა - შყაირ . ეხლა წარმოვიდგინოთ კანონზომიერად მუხას სვანურად უნდა შყაირ/ჯხაირ ერქვას და გვაქვთ ჯიჰრა . რამდენად სავარაუდოა ამ სიტყვის ადიღეური წარმომავლობა ?
კიდევ ერთი მაგალითი :
არყისხე - მეგრ . ჭყერია , სვ. ჟახვ .აქაც მეგრ. ჭყ სვანურში გადადის როგორც ჟახ/შყ .
თვით ლოგიკიდან გამომდინარე სვანებს დღეს არ აქვთ საზღვარი ადიღეურ-ყაბარდოულ ენასთან და ის რომ ყაბარდოელებმა დღევანდელ ყაბარდოში სულ 600-700 წლის წინ მოვიდნენ მეცნიერული ფაქტია.
რაც შეეხება აფსათებს მსგავსი პერსონაჟი ოსურ მითოლოგიაშია .
* * *
Афса́ти (осет. Æфсати, от греч. Ευστάθιος«св. Евстафий»[1]) — дзуар в народной религии осетин и нартском эпосе, покровитель охотников и диких зверей, небожитель.

МифологияПравить

Афсати является одним из самых почитаемых дзуаров в осетинском пантеоне. Афсати, будучи покровителем диких животных, которые назывались «скотом Афсати», особенно покровительствовал оленям и кабанам. Афсати изображается одноглазым стариком с белой бородой, сидящим на высокой горе Адай-Хох, где он обитал. С