ვედების ფილოსოფიური სისტემა
ძველი ინდოეთის ფილოსოფიური მოძღვრებანი დასაბამს იღებს მითოსური მსოფლმხედველობის არქაული ფორმიდან, კერძოდ კი მისი საფუძველია ვედური ლიტერატურა. ინდური კულტურა თავის არსებობას იწყებს ძვ. წ. II ათასწლეულის მეორე ნახევრიდან, როდესაც ჩრდილო-დასავლეთიდან მოსული არიელების ტომი დასახლდა ირანსა და ჩრდილოეთ ინდოეთის ტერიტორიაზე. ამ დროს მოხდა არიელთა მაღალგანვითარებული კულტურის შერწყმა აბორიგენი ტომების პრიმიტიულ კულტურასთან. პირველსამშობლოდან ინდოარიელებმა მოიტანეს რწმენა, მემკვიდრეობითაც შეიძინეს ადგილობრივთაგან ბევრი რამ და შექმნეს სრულიად ახალი რელიგიურ-ფილოსოფიური მოძღვრებანი. არიელებმა თან მოიტანეს თავიანთი თქმულებანი, ჰიმნები და რიტუალები, რომელთა შერწყმითაც ადგილობრივ ხალხთა მითოსურ-რელიგიურ რწმენასთან დაიწყო ვედური აზროვნების ჩამოყალიბება და განვითარება.
საერთო საფუძველი, რაზეც მეცნიერები შეიძლება შეთანხმდნენ მდგომარეობს შემდეგში: არიელები და ირანელები ერთი წარმოშობისანი არიან, დასახლების საერთო არეალიდან ირანსა და ინდოეთში მოსულნი ზარატუსტრას ხანაში, რის გამოც მრავალი მსგავსება არსებობს მათ შორის, ერთ-ერთი კი ავესტასაც უკავშირდება. რადგან რიგვედას ჰიმნები შინაარსობრივად ემსგავსება ძველი სპარსელების მითოსურ საგალობლებს _ “ავესტას” გათებს (რომლისგანაც ზოროასტრიზმი განვითარდა), ამიტომ გავრცელებულია აზრი არიელების ემიგრაციასთან მათი ურთიერთკავშირის შესახებ.
არიელები თემურ-გვაროვნული წყობილების პირველ საფეხურზე არ იცნობენ საზოგადოების დაყოფას ვარნებად, თავიდანვე ბრამინ-ქურუმნი ხელმძღვანელობენ რელიგიური მრწამსის შთანერგვასა და სააღმსარებლო ცნობიერების აღორძინებას.
მას შემდეგ, პირველყოფილი წყობილების დასასრულს იქმნება ვარნები, რომლის პირველ საფეხურზე აღმოჩნდებიან ბრამინნი. ისინი ღვთაებრივი ნიჭით ხელდასმულნი, აყალიბებენ მითოლოგიას, განამტკიცებენ რწმენას, ადგენენ ფილოსოფიურ და რელიგიურ მოძღვრებებს, თხზავენ ჰიმნებს, ფლობდნენ კულტებს, რომელთა მეშვეობითაც ხალხზე უდიდესი ზეგავლენა ჰქონდათ. მეორე საფეხურზე დგანან კშატრიანნი _ მეომარნი და მმართველნი ანუ ხელმწიფენი. მესამე საფეხურზე არიან ვაიშნი _ თავისუფალი მშრომელი ხალხი, მეჯოგენი და მიწათმოქმედნი. ბრაჰმა შობს ვაიშიას გაპიროვნებას _ ვიშთ: ვასუს, რუდრებს ადაადიტიებს. მეოთხე ვარნა აშუდრანი, დამარცხებულ ტომთა განდა უთვისტომო ადამიანთაგან შემდგარი, რომლის სიმბოლურ გაპიროვნებასაც _ პუშანს, ანუ მიწას, ყოველივე არსის მსაზღვრელს, შობს ბრაჰმა. პირველი სამი ვარნის წარმომადგენლები ყრმობიდანვე აღასრულებენ ინიციაციას, ანუ ზიარების განსაკუთრებულ წეს-მსახურებას, რისი ძალითაც მათ “ორჯერდაბადებულებს” უწოდებენ, განსხვავებით შუდრებისაგან, ანუ “ერთხელდაბადებულებისაგან”.
პირველ სამ ვარნას საკუთარი ღვთაებებიც ჰყავს: ბრამინთ-ბრიჰასპატი, კშატრიათ-ინდრა, ვაიშთ-ვასუ. ძველ ინდოელთა მითოლოგიური წარმოდგენით, არსთა გამრიგემ, პრაჯაპატიმ, ანუ იგივე ბრაჰმამ, საკუთარი პირისაგან შვა ვაიშნი, ხოლო ტერფებისაგან შვა შუდრანი და ბოლოს, “ყოვლისა უმაღლესი”: დჰარმა (კანონი) _ მეუფე მეუფეთა, რომელსაც მორჩილებს ყოველი ვარნა, ყოველი კაცი და ყოველი ღმერთი.
ვედები თავდაპირველად ვრცელდებოდა ზეპირი გზით, დამწერლობის შემოღების შემდეგ წერილობით(2). ვედების ისტორიული განვითარების ოთხი საფეხურია: სამჰიტები, ბრაჰმანები, არანიაკები და უპანიშადები. ვედების ოთხი ჯგუფია: რიგვედა, სამავედა, იაჯურვედა და ათარვავედა.
საოცარია, მაგრამ მრავალი ხალხის რელიგია აღიხოცა პირისაგან მიწისა, ანდა უმნიშვნელო კვალი დაუტოვებია შთამომავალთა მეხსიერებაში. დღევანდელ ინდოეთში კი სწამთ იგივე ღმერთი, სამი ათასი წლის წინათ რომ სწამდათ, ისევ იმ თხზულებებს ადიდებენ, რომლებსაც უძველეს დროში ადიდებდნენ და აფიქრებს ის, რაც მრავალი საუკუნის წინათ.
ვედა ბრამინთა ბიბლიაა. ვედები, შრუტებს, ანუ “მოსმენილს” რომ უწოდებენ, განცხადებულია საღმრთო სიბრძნითა და ზეშთაგონებით ძველ წინასწარმეტყველთაგან _ რიშთაგან. რადგან ინდოეთში დამწერლობა ჩვ. წ.-მდე VIII საუკუნიდან შეიქმნა, ვედებიც ამავე პერიოდში ჩაიწერა, მანამდე კი თხზულებანი ზეპირად გადაეცემოდა გვარიდან გვარს. ამგვარ მეთოდს ეფუძნებოდა მთელი ვედური სიბრძნე, ზეპირსიტყვიერება იყო ძველი ინდური ფილოსოფიური და რელიგიური მოძღვრებების ცოდნის დაუფლების ერთადერთი გზა. “ვედა” სანსკრიტის ენაზე “ცოდნას” ნიშნავს, მაგრამ არ შეესაბამება ცოდნის თანამედროვე გაგებას, არამედ გულისხმობს სულიერ, საღვთო ცოდნას. ვედების შემადგენლობაში შედის ლექსად და პროზად დაწერილი თხზულებები, რომლებიც მოიცავს ადამიანთა ურთიერთობის მრავალ ფორმას: მითიურ ამბებს, ლოცვებს, შეჩვენებას, ჰიმნებს, საგალობლებს, მსხვერპლშეწირვას, საგმიროლეგენდებს, საყოფაცხოვრებოიგავებს, დიდაქტიკურ დამოძღვრებებს, ფილოსოფიურ განმარტებებს, სადაც ასახულია ღვთაებათა გამოცხადებანი, პირველი ვარაუდები, რომ ამ ხილული და წარმავალი, ყოფიერი სამყაროს მიღმა უნდა არსებობდეს რაღაც უხილავი და წარუვალი, ღვთაებრივი სამყარო. ვედები ისტორიული განვითარების მიხედვით ოთხ საფეხურად იყოფა: უძველეს ჰიმნებს, შელოცვებსა და სამსხვერპლო ფორმულებს აერთიანებს სამჰიტები, რომლებზედაც დროთა განმავლობაში შეიქმნა კომენტარები. ამის საფუძველზე განვითარდა ვედების შემდგომი სამი საფეხური: ბრაჰმანები, არანიაკები და უპანიშადები.
არანიაკები (“ტყის წიგნები”) არის თხზულებანი იმათთვის, ვინც მიატოვა სახლი და განდეგილი ცხოვრობს ტყეში.
ჩვ. წ.-მდე X ს.-დან იქმნება უპანიშადები. “უპა-ნიშად” _ “ახლოსმყოფი”, ანუ ცოდნის წყაროსთან, მასწავლებელთან, ან ჭეშმარიტებასთან მიახლოებულს ნიშნავს. “უპანიშადა” ეტიმოლოგიურად მიღებულია ნაზმნარი არსებითი სახელისაგან უპა-ნი-სად და სიტყვა-სიტყვით ნიშნავს “გვერდით ჯდომას”, ანუ ფეხმორთხმით ჯდომას მოძღვართან, რომელიც მოწაფეს საკრალურ ცოდნას გადასცემს. შანკარა ფუძე სად-ს განმარტავს როგორც “განადგურებას”, “უმეცრების კავშირთა დარღვევას” ანუ როგორც “ბრაჰმანთან მიახლებულს”. უპანიშადები წარმოადგენს ვედური ფილოსოფიური აზროვნების განვითარების უმაღლეს მწვერვალს, მის უკანასკნელ საფეხურს, რისთვისაც მას ვედანტა (“დასასრული ვედებისა”) უწოდეს.
უპანიშადები, განსხვავებით ბრაჰმანებისაგან, მიზნად ისახავენ ასწავლონ არა საკულტო წესების ზუსტი აღსრულება, არამედ ემსახურებიან მსხვერპლის ცნების სულიერ მსხვერპლად გარდასახვასა და ყოფიერების კანონების ფილოსოფიურ წვდომას.
თავდაპირველი ვედები _ სამჰიტები, თავისი დანიშნულების, ხასიათისა და თავისებურების მიხედვით ოთხ ჯგუფად იყოფა: რიგვედა, სამავედა, იაჯურვედა და ათარვავედა.
ვედების ამ სისტემაში რიგვედას ტექსტები გამორჩეულია თავისი თეორიული ნიმუშებით, რაც საფუძველი გახდა ფილოსოფიის განვითარებისათვის. რიგვედას მითებში მიზეზისა და შედეგის კავშირის ამოცნობის საკითხებიც დგება. დანარჩენი ვედების ფუნქცია შედარებით პრაქტიკული ხასიათისაა: სამავედა სიმღერების კრებულია, რაც გულისხმობს რიგვედას ლექსის თანხლებით მელოდიების შესრულებას; იაჯურვედა მსხვერპლშეწირვისას შესასრულებელი რიტუალების ვედებია.
რიგვედა, ოთხ ვედას შორის უმთავრესი, ინდური თხზულებების პირველი ძეგლი, რელიგიური ლირიკის უმაღლესი განსახოვნებაა. იგი არიელთა გარემოცვაში აღმოცენდა. ინდოეთში მათი განსახლების ჟამს, რამდენიმე საუკუნე რომ გრძელდებოდა, არიელნი აყალიბებენ გვაროვნულ წყობილებას და სწორედ ეს ხანა პოულობს თავის ანარეკლს ამ უდიადეს თხზულებაში. რიგვედას ჰიმნებს აერთიანებს საერთო საკულტო, მაგიური დანიშნულება.
სამავედას ჰიმნები, უმცირესი ნაწილის გარდა, რიგვედადან გადმოსულია. ისინი საგალობლად არიან განკუთვნილნი მსხვერპლშეწირვისა და წეს-მსახურების აღსრულების დროს. ამ ჰიმნების უმთავრესი ნიშანი არის მელოდიურობა, რომელიც მაგიური ძალის შემცველია.
იაჯურვედა, თეთრ და შავი აჯურვედად განყოფილი, კრებულია იაჯუსთა. თეთრი იაჯურვედა შეიცავს საწესჩვეულებო ქადაგებებსა და შელოცვებს, შავი ყოველივე ზემოთქმულსა და სხვადასხვა სახის განმარტებებსაც. იაჯურვედას მოძღვრების არსი საიდუმლოდ რჩება ყველა იმათთვის, ვინც არ განეკუთვნება ქურუმთა ვარნას და ვისაც არ შეუძლია ეზიაროს ამ ცოდნას.
ათარვავედა _ წყევლის, დაგმობის, შელოცვის ჰიმნებია და მაგიური ფორმულირებებს ასახავს. აღნიშნული ვედები გვიანაა შექმნილი და წარმოადგენს აბორიგენი მოსახლეობის შემოქმედებას და არაქურუმთა მიერ დამუშავებულ “წმინდა ტექსტებს”. ათჰარვავედა მხატრული ღირსებებით, რიგვედას შემდეგ ყველაზე გამორჩეულია. მისი ადრინდელი სახელწოდება _ ათჰარვანგირასნი, ათჰარვანსა და ანგირასს აღნიშნავს, ორ საქურუმო გვარს, ზოგადად ქურუმს, ანუ საქურუმო კულტის მსახურს. მოგვიანებით ათჰარვანი და ანგირასი იქცნენ მაგიური შელოცვებისა და მისნობის აღმნიშვნელ ცნებებად, რომელთა შორისაც აზრობრივი განსხვავება დამტკიცდა: ათჰარვანი აღნიშნავს საღვთო გრძნებებს, ლოცვა-კურთხევას, ხოლო ანგირასი _ მისნობას, ჯადოსნურ გრძნებებს, წყევლას. პირველი განეკუთვნება კეთილმყოფელ მაგიას, ხოლო მეორე _ მტრულ მაგიას.
This post has been edited by Катеньки on 23 Dec 2020, 15:33
უფალო იესუ ქრისტე, ძეო ღმრთისაო, შემიწყალე მე ცოდვილი შენი მხევალი ეკატერინე.
დიდება მამასა და ძესა და წმიდასა სულსა, აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.
წმიდა ხარ, წმიდა ხარ, წმიდა ხარ შენ, ღმერთო, ღვთისმშობელისა მიერ შეგვიწყალენ ჩვენ.
უძველესი რელიგიები, რომლები იცით?
