მნათეუსი
Super Crazy Member +
ჯგუფი: Members
წერილები: 11269
წევრი No.: 27635
რეგისტრ.: 31-December 06
|
#20187709 · 16 Jun 2010, 16:31 · · პროფილი · პირადი მიმოწერა · ჩატი
106 წელი პატრიარქის გარეშე
ლეონ სუთიძე
რუსეთის მიერ საქართველოს ანექსიიდან ჯერ 10 წელიც არ იყო გასული, როდესაც სამეფო ტახტის ბედი საპატრიოარქო კათედრამაც გაიზიარა. 1810 წელს ერეკლე II-ის შვილი, კათოლიკოს-პატრიარქი ანტონ II პეტერბურგში გაიწვიეს. ამ დროიდან საქართველოს ეკლესიას 106 წლის მანძილზე აღარ ჰყოლია საკუთარი პატრიარქი. „მისმა უწმიდესობამ და უნეტარესობამ კარგად იცოდა ეს გაწვევა რასაც მოასწავებდა, ამიტომ ცრემლითა და ლოცვით გამოემშვიდობა სვეტიცხოველსა და საქართველოს“ — იხსენებდა საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი ილია მეორე ქადაგებაში 1985 წელს.
იბერიის ეკლესიის დამოუკიდებლობის დაკარგვას საფუძველი 1783 წელს ჩაეყარა. გეორგიევსკის ტრაქტატი საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქის რუსეთის უწმინდეს სინოდში მერვე წევრად შესვლას ითვალისწინებდა. როგორ შეძლებდა დამოუკიდებელი ეკლესიის პირველიერარქი სხვა ეკლესიის წმინდა სინოდის წევრობას?
ამ კითხვას პასუხი 1811 წელს რუსეთის იმპერატორმა ალექსანდრე პირველმა გასცა. საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია გააუქმა და მასთან ერთად საპატრიარქო ინსტიტუტიც. ამით დაირღვა კონსტანტინეპოლის მეორე მსოფლიო საეკლესიო კრების მეორე კანონი, სადაც ვკითხულობთ: „ეკლესიათა კეთილად განგებისა და მშვიდობისათვის არც ერთ ეპისკოპოსს არ აქვს უფლება გასცდეს თავისი ეკლესიის საზღვრებს და შეიჭრას სხვა ეკლესიის საზღვრებში, რათა არ მოახდინოს ეკლესიების აღრევა“. შექმნეს „აღმოსავლეთ საქართველოს საეგზარქოსო“, რომელიც რუსეთის ეკლესიის იურისდიქციაში შევიდა. პირველ ეგზარქოსად ეროვნებით ქართველი, ვარლამ ერისთავი დანიშნეს. სამი წლის შემდეგ აღმოსავლეთის საეგზარქოსოს აფხაზეთის საკათალიკოსოც შეუერთეს და ასე გადააქციეს ივერიის ეკლესია „საქართველოსა და იმერეთის საეგზარქოსოდ“. აქედან მოყოლებული საქართველოში სულ 17-მა ეგზარქოსმა იმსახურა, რომელთაგან არცერთი ყოფილა ქართველი .
„ქართლისა და კახეთის ყველა ეპარქიას 1811 წლიდან მართავს ეგზარქოსი, რომელმაც არ იცის ენა და არც ადათ-წესები. ამჟამად კი საქართველოს ეგზარქოს ნიკონს თავისი მრევლის წინაშე გამოჩენის ეშინია“ - წერს რუსი ისტორიკოსი ნიკოლოზ დურნოვო. ქართულ კულტურასთან გაუცხოვება ერთადერთი პრობლემა არ ყოფილა. იმერეთის ეპისკოპოსი გაბრიელ ქიქოძე, რომელიც ეროვნული და სარწმუნოებრივი მოღვაწეობისთვის წმინდანად არის შერაცხული, შემდეგნაირად ახასიათებდა ეგზარქატს: „ეს პირები ზნეობრივად დაბალ დონეზე იდგნენ. ესენი იყვნენ პირმოთნე, ეგოისტი, ანგარებიანი, პატივმოყვარე ადამიანები, რომლებიც ძალადობითა და ცრუდასმენებით კარიერას იკეთებდნენ“.
საქართველოს ეკლესიის დანაკარგი ეგზარქატის პერიოდში უპრეცედენტო იყო. რუსებმა დახურეს 25 სამღვდელმთავრო კათედრა და 800-ზე მეტი ეკლესია. დურნოვოს შეფასებით, 150 მილიონ მანეთად ღირებული საეკლესიო ქონება ხაზინამ წაიღო. ეგზარქოს ევსევის დროს ხახულის ღვთისმშობლის ხატიდან მოხსნეს ოთხი დიდი და შვიდი მცირე ლალი, რომელიც ოდესღაც თამარ მეფის გვირგვინს ამშვენებდა. ევსევისვე ნევართვით ქუთაისის გუბერნატორმა ლევაშევმა გელათიდან გაიტანა ტიხრული მინანქრით გაწყობილი XI საუკუნის უძველესი ქართული სახარება, მოხსნა მას ოქროს მოჭედილობა და შეცვალა იაფფასიანი ვერცხლის ნახელავით. კირის რამდენიმე ფენით სვეტიცხოვლის ფრესკები მხოლოდ იმის გამო დაფარეს, რომ საქართველოს პროვინციაში ჩამოსულ იმპერატორ ნიკოლოზ პირველს „სანიტარული წესრიგი” დახვედროდა. განადგურდა არაერთი უძველესი ჰიმნოგრაფიული ძეგლი. ქართული საეკლესიო გალობა და წირვა-ლოცვა დადუმდა და რუსულით ჩანაცვლდა.
1886 წელს მოკლეს თბილისის სემინარიის რექტორი, დეკანოზი ჩუდეცკი. მის დაკრძალვაზე ეგზარქოსმა პავლე ლებედევმა ქართველი ერი პირდაპირ ამბიონიდან დაწყევლა. პროტესტის ნიშნად ცნობილმა საზოგადო მოღვაწემ, დიმიტრი ყიფიანმა წერილი მისწერა ლებედევს, სადაც პირდაპირ მოსთხოვა საქართველოს დატოვება: „თქვენი ღირსების გადარჩენა შეიძლება მხოლოდ იმით, რომ შერცხვენილი დაუყოვნებლივ განიდევნოს შეჩვენებული ქვეყნიდან“. წმინდა დიმიტრი ყიფიანი სტავროპოლში გადაასახლეს, 1887 წელს კი სახლში შეპარულმა ჯალათმა თავში უროს ჩარტყმით მოკლა. „ის ტვინი, რომელიც საქართველოზე ჰფიქრობდა, თავზე გადაანთხიეს... იმ გულზე, რომელიც სამშობლოსათვის სძგერდა, ცივი ხელები დააკრეფინეს“, — წერდა აკაკი წერეთელი.
ავტოკეფალიისთვის ბრძოლა არ შეწყვეტილა. ამ პროცესში ილია ჭავჭავაძეც იყო ჩართული. მეფისნაცვალ ვორონცოვ-დაშკოვთან წერილში ილია და სხვა დიდებულები წერდნენ: „ივერიის ეკლესიას წაერთვა ყოველივე ის, რითაც ცხოვრობდა, რითაც ძლიერი იყო იგი. შეწყდა სიცოცხლის ძარღვი...“ აქტიურობდა სასულიერო დასიც. მანიფესტაციებმა იმდენად ფართომაშტაბიანი სახე მიიღო, რომ ეგზარქოსმა ალექსიმ 1905 წელს სასულიერო სემინარიაში ქართველ სამღვდელოთა ყრილობის დარბევა მხოლოდ კაზაკების დახმარებით მოახერხა.
ერთი წლის შემდეგ კრებისწინა სემინარები დაიწყო, რომელსაც საქართველოს ავტოკეფალიის საკითხი უნდა განეხილა. ისტორიკოს ნუგზარ პაპუაშვილის ცნობით, მოხსენებები წაიკითხეს ეპისკოსებმა — კირიონმა, ლეონიდემ, ევთიმემ და პროფესორებმა — ალექსანდრე ცაგარელმა, ალექსანდრე ხახანაშვილმა და ნიკო მარმა. ავტოკეფალიის განახლების მთავარ საფუძვლად დაასახელეს ის, რომ რუსული საეკლესიო მმართველობის პირობებში კავკასიაში მართლმადიდებლური სარწმუნოების დანერგვისა და განმტკიცების მისია მიზანს ვერ აღწევდა, „ხალხი წარმართობისა და ურწმუნოების ჭაობში ეფლობოდა“.
ავტოკეფალიის წინააღმდეგ არაერთი სასულიერო პირი გამოვიდა, მაგრამ განსაკუთრებული აგრესიით ეროვნებით ქართველი რენეგატი ეპისკოპოსი დიმიტრი აბაშიძე გამოირჩეოდა. „მან ასე მიმართა რუსეთის წმინდა სინოდის წევრებს: დაიჭირეთ ეპისკოპოსი კირიონი და ლეონიდე და საქართველოში ავტოკეფალია აღარავის გაახსენდებაო“ წერს ისტორიკოსი სერგო ვარდოსანიძე.
დაპირების მიუხედავად საეკლესიო კრება არ შედგა. ქართველი სასულიერო პირები მალევე მიხვდნენ, რომ საკითხის გადაჭრა საეკლესიო კანონიკისა და შექმნილი რეალობის გათვალისწინებით უნდა მომხდარიყო. 1917 წელს მომხდარმა რევოლუციამ პროცესი დააჩქარა. იმავე წლის 25 მარტს (ახალი სტილით) სვეტიცხოველში ათასობით ქართველი საერო და სასულიერო პირი შეიკრიბა. ლიტურღიის აღსრულების შემდეგ სვეტიცხოვლის ამბიონიდან გაისმა ნანატრი სიტყვები საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მრევლისთვის — ეპისკოპოსმა ლეონიდემ მრევლს ავტოკეფალიის აღდგენა ამცნო.
17 აპრილს საქართველოს ეკლესიის კათალიკოს-პატრიარქად ეპისკოპოსი კირიონ საძაგლიშვილი აირჩიეს. „უძველესსა საყდარსა საქართველოისა საკათალიკოზოისასა, რომელსა 1811 წლითგან ვიდრე მოაქომომდე განაგებდეს ექსარხოსნი რუსეთის ეკლესიისანი, ათშვიდმეტსა სეკტენბერსა მიმდინარის წლისასა, აღრჩევითა მორწმუნისა ერისა და სამოღვდელოისა დასისაითა, აღყვანილ იქმნა უღირსებაი ჩემი“ „..დღეს ამას აღდგენისა ქართველთა ეკლესიისა და სიხარულისა მათისასა, გულისხმისმყოფელი წარსულისა ჩვენისა, მოწლედ მოვიკითხავ უნეტარესობასა შენსა და აღთქმასა ვსდებ, ვითარმედ მიმდგომნი შენისა საყდრისანი „არა შეიწრებულ იქმნებიან გულსა შინა“ ჩემსა და ქართველთა ერისასა“ წერს პატრიარქი კირიონი რომის პაპისადმი წერილში, რომელიც საგარეო ურთიერთობების აღდგენას ემსახურებოდა. ძმური სიყვარულით სავსე წერილები ასევე გაეგზავნა სომხეთის პატრიარქსა და კენტერბერის მთავარეპისკოპოსს.
ავტოკეფალია არ ცნო რუსეთის საეკლესიო ხელისუფლებამ. მეტიც, პატრიარქმა ტიხონმა საქართველოში მცხოვრებ მართლმადიდებელ მრევლს წერილობით მოუწოდა ყველანაირი კავშირი გაეწყვეტათ „ავტოკეფალისტ მღვდლებთან“. წინააღმდეგ შემთხვევაში „უსათუოდ ჯოჯოხეთში მოხვდებით“ იმუქრებოდა ტიხონი. ამას ემატებოდა ბოლშევიკების მიერ სასულიერო პირების მასობრივი დევნა. 1923 წელს დააპატიმრებს პატრიარქი ამბროსი და საკათალიკოსო საბჭოს წევრები. სახელმწიფოს აგრესიულმა პოლიტიკამ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის კურსი შეცვალა. 1927 წელს ქუთაისში მოწვეულმა საეკლესიო კრებამ საბჭოთა ხელისუფლებას ერთგულება გამოუცხადა. ბოლშევიკების აგრესიული ქმედებები პატრიარქი ამბროსის ხისტ პოლიტიკასა და საგარეო კურსს დააბრალეს. სხვა მართლმადიდებელ ეკლესიებთან მხოლოდ ფორმალური ურთიერთობა შენარჩუნდა. ცნობილია კონსტანტინეპოლის პატრიარქ ბასილი მესამის რამდენიმე წერილი პატრიარქი ამბროსისადმი, საეკლესიო კალენდართან დაკავშირებით. მაგრამ ოფიციალურად მართლმადიდებელი ეკლესიები არც აღიარებდნენ და არც გმობდნენ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ავტოკეფალიას. რუსეთის ეკლესიასთან ზიარებითი ერთიანობა, მეორე მსოფლიო ომის დროს, 1943 წელს აღდგა.
კონსტანტინეპოლის საპატრიარქომ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ავტოკეფალია ოფიციალურად მხოლოდ 1990 წლის 3 მარტს აღიარა. პატრიარქმა დიმიტრიოსმა საზეიმო ლიტურღიაზე კათალიკოს-პატრიარქ ილია მეორეს „საქართველოს უწმინდესი მართლმადიდებელი ავტოკეფალიის ცნობისა და დასტურის“ უბოძა. სიგელში აღნიშნულია: „სინოდის გადაწყვეტილებითა და სულიწმინდით განათლებულნი ვაცხადებთ საქართველოს უწმინდეს ეკლესიას იმავე თვითმმართველი სტრუქტურითა და ორგანიზებით, რაც უძველესი დროიდან გაჩნდა, რაც დამოწმებულია, აგრეთვე, ბალსამონის მიერ, რომელიც წერს: „ამბობენ, რომ დღეთა მათ შინა უწმინდესისა პატრიარქისა ღვთაებრივი ქალაქისა დიდისა ანტიოქიისა უფალი პეტრესი გამოტანილ იქნა სინოდური დადგენილება, რომ იქნეს თავისუფალი და ავტოკეფალური ეკლესია იბერიისა.“
BOX:
1. პეტრე დიდის რეფორმების შედეგად 1722 წლიდან რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიას აღარ ჰყავდა პატრიარქი. ეკლესიის სადავები ხელში ეპყრა „უწმინდესსა და უმმართებელეს სინოდს“. ეპისკოპოსთა ამ კრებულს იმპერატორის მიერ დანიშნული საერო პირი, ობერპროკურორი ხელმძღვანელობდა. საქართველოს ანექსიის მომენტისთვის რუსეთის ეკლესია ფაქტობრივად სახელმწიფო ორგანოდ იყო ქცეული.
2. ავტოკეფალურია ისეთი ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესია, რომელიც სხვა ეკლესიის იერარქთა მონაწილეობის გარეშე ირჩევს საკუთარ პირველიერარქს. დღეისთვის არსებობს 15 ავტოკეფალური ეკლესია. მათ აქვთ წმინდანთა კანონიზაციის, ანუ შერაცხვისა და მართვა-გამგეობის დებულებათა მიღების უფლება, რომელიც არ იქნება წინააღმდეგობაში მსოფლიო საეკლესიო კრებათა დადგენილებებთან. ამ დროისთვის „უპირატესი თანასწორთა შორის“ სტატუსით, მართლმადიდებელი ეკლესიების ჩამონათვალში (დიფტიქში) პირველი კონსტანტინეპოლის ადგილობრივი ეკლესიაა, რომლის აზრსა და დასტურს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. წელს, 25 მარტს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია ავტოკეფალიის აღდგენის 93-ე წლისთავს აღნიშნავს.
|
106 წელი პატრიარქის გარეშე, ჩემი სტატია "ტაბულა"-ში
