მივიწყებული და მიკარგული ბრძოლანი გმირობანი მეფის ძისა დავითისა.
გავაცოცხლოთ...
როგორც მოგეხსენებათ, დავითი იყო გიორგი მეცამეტის (იგივე მეთორმეტის) უფროსი ძე და ტახტის მემკვიდრე.
ეს ტექსტი ავკრიფე მარი ბროსეს გამოქვეყნებული წიგნიდან, რომელსაც ხელით გადაუწერია და ფრანგული თარგმანი დაურთია თეიმურაზ გიორგი XIII-ის ძის ბაგრატიონის წიგნისთვის.
აქაც მაქსიმალურად შევეცადე სტილი დამეცვა და ქარაგმები- აღნიშნული ტილდა (˜) ნიშნით, დატოვებულია, როგორც ტექსტშია.
შენიშვნებისთვის მადლობა წინასწარ
ტექსტის სხვა საიტეზე დადებისთვის თემის ავტორის თანხმობაა საჭირო
---------------------------
დიდებულისა
ს˜დ საქართველოჲსა ზემოჲსა, ქართლისა, კახეთისა და სხ˜თა მეფის
გიორგი მეათცამეტისა
პირ-მშოსა ძესა, და მემკჳდრისა საყდრისა მათისა სამეფოსასა
მეფის ძეს დავითს, დავითიან-ბაგრატოვანსა,
მამულსა შ˜ა თჳსსა სადაცა შეემთხვევიეს ბრძოლანი პირის-პირ მტერთა
მ˜რთ მამულისა მათისათა, და ძლევა-შემოსილებანი მიუღიეს, სიჭაბ˜კისა ასაკსა შინა
მყოფსა მოკლედ უწყებაჲ მათ თჳს :---------------
ა. მხედრობა თურქთა ზ˜ა:-
განჴორციელებით-გან ქ˜სსა წელსა 1789-სა, მკათა-თჳს (რ˜ლ არს ივლისისა თუჱ)-სა, ქორონიკონსა მეათოთხმეტისა მოქცევისასა უოლ (ესე იგი 477-სა, დღესა სამშაფათსა, ქართლსა შ˜ა, ადგილსა საციციანოსა, დაბასა ქარელს, მოუხდეს მხედრობანი თურქთანი, ახალ-ციხის კერძოჲთ: მხედრობათა ამათ შ˜ა თურქთაცა ლეკნიცა იყვეს შერთულნი. ესე ლაშქარი მტერთა იყო ფ˜დი: ჰყო მ˜თ თ˜ა ბრძოლა, მცირედითა მხედრობითა მეფის ძე-მან დავით, ერთსა დღესა შ˜ა სამ-გზის, და სამ-გზისვე სძლო მათ, შეწევნითა ღ˜ისათა, და ძალითა სიჭაბუკისა თჳსისათა. ს˜დ აოტნა იგინი, და მრავალნი მათგანნი მუსრნეს, და შეიპყრნეს: ესე იყო პ˜ლ ძლევა-შემოსილებაჲ მისი, მეფობასა შ˜ა პაპისა მისისასა, სრულიად ზემოჲსა-საქართველოჲსა, ქართლისა, კახეთისა, და სხვათა მპყრობელისა, ირაკლი მეორისასა:-
ბ. ყარსს ზედ მხედრობა:-
მასვე წელსა, ღჳნობის-თჳს (რ˜ლ არს ოკდონბრის თვე) 16-სა, ბრძანებითა პაპისა თჳსისა მეფისა ირაკლისათა, ადგილნი იგი რ˜ნი უპყრიესთ თურქთა საფაშოსა შ˜ა ყარსისასა, ინჯდაარა, ჶალდრეკანი, და ჯომუშლი, და სხვანი, წარმოსყვენვა ს˜დ, და მცხოვრებნი მუნებურნი ტყვე წარმოიყვანა. მიზეზისა ამის-თჳს. ვინაჲდ-გ˜ნ ქურდნი და ავაზაკნი რ˜ნიცა სამძღვარსა ზ˜ა ნაპირთა ადგილთა, ყარსის საფაშოსა მხრიდამ ავაზაკონდეს, სოფელთა მათ შინა იმალვიდეს იგინი, და მცხოვრებნი მუნებურნო ჰსცჳდეს მათ | სახლთა თჳსთა შ˜ა: ხ˜ უკუმობრუნებულსა მეფის ძეს დავითს დევნა უყო ყ˜თა ერთბაშად მხედრობითა, თურქთა და მცხოვრებთა. და მდევართა მათ მხესართ მძღვანნი იყვნეს ალი-ბეგ, და მაჰმად-ბეგ, ძენი ხათუნისანი. ხ˜ იყვნეს იგინი მთავარნი მაღაზბერთის ციხისა, და ყ˜ნი იგი გარემონი ადგილნი ჴელთა შ˜ა მ˜თთა იყვნეს: ესე მხედართ მძღვანნი თურქთანი იყვნედ კ˜ცნი გამოცდილნი ბრძოლათა შ˜ა, და ჰყვათ მათ. ვ. ათ-ასნი კ˜ცნი რჩეულნი თურქთა მხედრობისა-გან და ყარსელთა. ხ˜ მეფის ძესა დ˜თს ჰყვეს თჳს-თ˜ა მხოლოდ ათ-ასი კაცი, და სხ˜ნი წინარე თჳსსა წრმეგზავნნეს საქართველოჲსა სამზღვარსა კერძო:| ხ˜ სცნა რა მეფის ძე-მან ვ˜დ დევნად მისსა მოიწრაფიან მხედრობანი თურქთა, და ყარსელნი, და ყარაფაფახნი, მყის უკუნ-იქცა ათ-ასითა მით რჩეულითა მხედრობითა თჳსითა, და წ˜ა მიეგება მდევართა თჳსთა უშიშითა გულითა. ხ˜ იყვნეს მხედრობანი მტერთანი რჩეულნი ძლიერნი. და ოდეს მიეახლა მ˜თ, ეკუეთა მხნედ და ფიცხელად. და მოკლა მეფი ძე-მან თოფითა თჳსითა სახელოვანი მხედარი თურქთა, თიქსინელ, სახელითა სანი: მ˜შნ მოუხდა მეფის ძესა სხვაჲ უძლიერესი მისსა მხედართ-მძღვანი თურქთა, აშიყ-ბეგ. და სცა ექვს-გზის მეფის ძე-სა ძლიერად ჴრმლითა თჳსითა, და ვერა-რა| ავნო მას. ვინაჲდ-გ˜ნ მეფის ძესა, ჩოხასა ქვეშე თჳსსა ეცვა ჯაჭჳს პერანგი მოკლე: მ˜შნ გ˜ნრისხებული მეფის ძე მიუხდა აშიყ-ბეგს, და ესრეთ ძლიერად სცა ჴრმალი, რ˜ლ, რ˜ლსაც ჴელსა შ˜ა ეპყრა ჴრმალი ძლიერსა მას თურქსა მხრითურთ მისით სრულიად მოჰკვეთა მკლავი. და ესრეთ მყისვე მოაკვდინა იგი: უკჳრდათ სიმხნე მისი ესე-ვ˜რ არა მხოლოდ-თუ ქართველთა, მტერნიცა გ˜ნცვიფრებულ იყვნეს ამას ზ˜ა. ხ˜ ბრძოლასა ამას შ˜ა დაეფლა ცხენი მეფის ძესა ლიასა (?) შ˜ა| და დაქვევითდა. ხ˜ ცხენი მისი ივლტოდა, და შეიპყრნა ცხენი იგი გულ-მაჰმად ძე-მან შარიფისა-მან სარვანელ-მ˜ნ, მსახურ-მ˜ნ მეფის ძისა-მ˜ნ, და მოჰგუარა მ˜ს, და ვ˜ე მოყვანებადმდე ცხენისა მოერივნეს გარემო თურქნი მეფის ძესა, და სხემდეს ჴრმალთა აქეთ და იქით. რ˜ იგი, საკჳრველისა სიმხნითა ეგერიებდა მათ, და ფარვიდა თავსა თჳსსა, და რაოდენნიმე თურქნი შთამოჰყარნა ცხენით, ქვევით-მან, და რნ˜იმე მ˜თგანნი დაკოდნა, და აღსჯდა ცხენსა-ვე თჳსსა ვისვისად (?), და აღუზახნა სიმხნით მხედრობასა თჳსსა, და ეკვეთა ძლიერად თურქთა, და აოტნა იგინი: ა˜დ მოივლნეს ამ˜ს შ˜ა, წ˜ე მეფის ძისა, ერთბამად ორნი ძმანი კახელნი, თავადთა ძენი, გვარად ყებურიანნი, რ˜ნიცა დიდისა სიმხნით ბრძოდეს თურქთა, და რაოდენნიმე ძლიერნი თურქთანი მოივლინეს მ˜თ მიერ: ხ˜ თურქნი მრავალნი მოსწყვიდნეს და შეიპყრნეს მას დღესა შ˜ა მხედრობა-მან მეფის ძისა-მან. და სდევნნეს იგინი ფ˜დ შორს ადგილსა მის-გ˜ნ სადაცა პ˜დ ჰყვეს ბრძოლაჲ, ვიდრე ჟამადმდე მწუხრისა: და ესრეთ ძლიერად ძლევა-შემოსილი მეფის ძეჲ მოიქცა მხედრობითა თჳსითა, სიხარულითა დიდითა, პაპისა და მამისა მ˜რთ თჳსისა, | სამეუფოსა ქალაქსა შ˜ა ტფილისს. სდა ესრეთ იქმნა სიხარული მეფეთა მიერ, სიჭაბ˜კისა ასაკსა შ˜ა ესრეთისა სიმხნისა ჩვენებისა-თჳს შვილისა მათისა:–
მაშ˜ნ ფაშა-მ˜ნ ყარსისა-მ˜ნ შემნანებელ-მან შეცოდებასა თჳსსა ზ˜ა წარმოავლინნა ჩჲნებულნი კ˜ცნი თჳსნი ვედრებად მეფისა მ˜რთ, და ითხოვა რათა სულ-გძელებით შეუტეოს მეფე-მან წინარე მის ჟამისა შეცთომილებანი მისნი ქმნილნი მის მიერ სამზღვართა ზ˜ა საქართველოჲსათა, და ინებს უკუნ-ქცევად მცხოვრებთა და ტყვეთა მ˜თ რ˜ნიცა წარმოეყვანათ მხედრობათა მეფის ძის დავითისთა და ძღვენნიცა მდიდარნი წ˜რმოეგზავნა მეფისა-თჳს. და მეფის ძის დავითის მ˜რთ ვედრება ეყო რ˜ა შუა-მდგომელ | ექმნა წ˜ე პაპისა თჳსისა. „ვინაჲდ-გ˜ნ ძლევა-შემოსილთა მართებს ძლეულთა ვედრებისა სმენაო, და შეწყალება მათი. ამის-თჳს ვევედრებიო სიკეთესა ძლიერისა ჭაბუკობისა შენისასა, რ˜ა სიმხნესავე ამას სამაგალითოსა შენსა თ˜ა შეწყალებაჲცა ესე-ზომივე გვაჩვენეო ჩ˜ნ ვ˜ა მონათა თქ˜ნთა ზ˜ა. რ˜ლისა-თჳსცა ვყოფთ აღთქმასა უმაღლესობასა თქვენსა თ˜ა, რ˜ა ამიერიდ-გ˜ნ, არღა-რა რაჲმე წინა-აღმდეგი სამეფოჲსა თქ˜ნისა ვყოთ ჩ˜ნ, ანუ ჴელის-ქვეშეთა ჩ˜ნთა სხვასა რ˜ლსამე ჟამსა:- „
მ˜შნ შუა-მდგომელი იქმნა მეფის ძე დავით წ˜ე პაპისა თჳსისა ფაშასა ყარსისა საფაშოსანი. მიუქცივნეს მათვე. გ˜რნა რ˜ნიმე ტყვეთაგანნი დაშთეს მუნვე, რ˜ნიცა აღიზარდნეს სახლთა შ˜ა სამეფოთა (და რ˜ნიმე მათგანნი არიან ცოცხალნი ვ˜ე აქამომდე სამეფოსა სახლისა წევრთა თ˜ა პ˜ტივის-ცემით):
ხ˜ იხილა რა ფაშა-მ˜ნ ყარსისა-მ˜ნ ესე-ვ˜რ მწყალობაჲ მეფისა მის ზედა, და მიქცევა მცხოვრებთა საფაშოჲსა მისისათა, ფ˜დ მადლობდა მეფესა და მიერიდ-გან განკრძალულ ჰყვნა ყ˜ნივე ჴელისა-ქვეშენი მისნი ბრა რაჲსამე წინააღმდეგისა ყოფად მეფისა მ˜რთ ირაკლისა, და საქართველოჲსა, გინა ერისა მიმართ მცხოვრებთა სამზღვართა მისთა ზ˜ა:-
გ. ლეკთა მოსვლა :-
წელსა 1790-სა, ქ-ეს ოუჱ (ე.ი. 478), მარიამობის-თჳს (რ.ა. თვე აგჳსტო) 1-სა, დღესა ხუთ-შაფათსა, მოუხდა ლეკის ჯარი კახეთს ნაპირს ალაგს, დაბასა თიანეთს 1 : მცხოვრებნი სოფლისა მის შენობას გარეთ სამუშაოდ მინდორთა და ტყეთა შ˜ა იყვენს წარსრულნი, და რაოდენნიმე მათგანნი ტყვედ წარიყვანნეს:
მეფის ძე დავით იმ ჟამად თიანეთს იმყოფებოდა მცირედითა თჳსითა საკუთარის ამალითა. რ˜ლსაცა ახლდეს ძენი რ˜ნიმე თავადთა და ანზაურთანი, და მსახურაგანნი, რ˜ნიცა მარადის გ˜ნუშორებელად იმყოფებოდეს მას თ˜ა, კ˜ცნი რჩეულნი, რიცხჳთ ვ˜ე ასნი ოდენ: მით დევნა უყო უკანა ლეკთა მ˜თ. ხ˜ თიანელნიცა გ˜ნვიდეს მეფის-ძესა თ˜ა, კ˜ცნი ასოცნი. და, ვინაჲდგან ადგილნი იგი არიან (2) მთიანნი, კლდიანნი, ტყიანნი, და იწრო-გზიანნი, და ძნელ-სავალნი, რაოდენსაცა ადგილსა შესაძლებელ იყო ვლეს ცხენითა, და მერმე დაჰყარნეს ცხენნი, და ვლეს ქვევითთა, სისწრაფითა დიდითა, და ეწივნეს რ˜ნიცა უმსრაფეს იყვნეს ქვევითად სიარულსა შინა: დაეწივნეს რა თჳთ მეფის ძე, და ასი ოდენ სხვანი კ˜ცნი მისთანანი, ფ-დ ფეხ-მარჯვენნი, მხნენი, და მსწრაფლნი, ზ˜ა-მიმართეს ლეკთა მათ: თუმცაღა იყვნეს ლეკნი უმეტეს ოთხ-ასთა, კ˜ცნი მეომარნი და ბრძოლასა შ˜ა გამოცდილნი, მაგრამ არა შეუშინდეს მეფის ძე და მის თ˜ა მყოფნი, შეუტივეს ერთბამად სასტიკად, და აოტნეს ლეკნი იგი, უმეტესნი მ˜თგ˜ნნი მოსწყჳტნეს და შეიპყრნეს, რომელ
-------
(1) თიანეთი არის მთის ალაგი ზემო კერძო კახეთისა თავსა, ფშავ-ზედ ახლოს. და რად-გან ნაპირის სოფელი არის, ლეკთა გზა ახლო არ მას ადგილსა:-
(2) მთანი ადგილთა ამათ შეერთებულ და შეტყუებულ (?) არიან კავკასიურთა მათ დიდთა მთათა:-
----
მცირედნიღა მ˜თ ლეკთაგანნი მეოტ იქმნნეს: ხ˜ მყოფთა მათგანნი მეფის ძისა თანა ფ˜დ მხირედნი ვინმე | დაიკოდნეს, და მოიკლნეს ათნი ვ|ემე რიცხჳთ ოდენ, და ყ˜ნი იგი ტყვენი რ˜ნიცა შეეპყრნეს ლეკთა ს˜დ გ˜ნათავისუფლნეს, და ესრეთ გ˜მ˜რჯვებულნი მოიქცეს თიანეთადვე, მხიარულებით, და მადლობდეს ღ˜თსა:-
დ. მოსვლა ლეკთა მეორედ :-
ამავე წელსა 1790-სა, ენკენის-თჳს 8-სა (რ˜ლ არს სეკდენბერი), დიდსა ჯარსა ლეკთასა დაუხვდა პანკისის ხეობის გადმოღმართ, არა დია შორს დაბისა მატნისა, ილტოს მდინარესა ზ˜ა: მეფის ძეს დ˜თს მცირედი მხედრობაჲ ჰყვა. ეს დღე ღ˜ის-მშობლის შობის დღე სასწაული იყო, და დღე კჳრიაკე. ქართველთ ეს დღე დიდად მიაჩნიათ, უყვარსთ, ესვენ, და პატივს-სცემენ: ამის-თჳს მეფის ძე-მ˜ნ უბრძანა მის თ˜ა მყოფთა. „ყური მომიპყარით, და ჩემი სიტყვა გულს-მოდგინებით ისმინეთო: დღეს თუმცა ვხედავთ ამ შემთხვეულება-ში მომშველელი ჯარი არ მოგვესწრება, და ჩ˜ნ დიახ | ცოტანი ვართ, მაგ-რამ ძველთავე ჩვენ საქართველოს ერთა ჩვეულება ეს არს. თუ მტერს შეხვდა კაცი, და ომი არ აუტეხა, და, მტრის სიმრავლის შიშით მიროდა, იგი კ˜ცი კ˜ცად აღარ ვარგა, და აღარც ვაჟ-კ˜ცად იხსენება. ვეღარც სახლსა და საზოგადოობა-ში გამერევა. და სახელი ასე წაუხდება, რომ სიკვდილი ურჩევნია კ˜ცსა იმის თანას სიცოცხლესაო: მეორედ დღეს ჩ˜ნი ასეთი დღე არის, რომ ამ დღეს მტრის შიში ს˜დ არ უნდა გვქონდესო: თუმცა მტერნი ესე უმრავლეს ჩ˜ნსა არიან, ნუ ვიშიშვით, ღ˜ი დაგვიცავსო, და მამულის სიყვარულისა-თჳს დავდადებული, და გულს-მოდგინე სიმხნეო. მე მიგიძღვებით, და გიჩვენებთ იმათ ძალსა თუ-ვითარ შეიმუსროს, ღ˜ისა-მიერისა შეწევნითა: „მ˜შნ ერთ-ხმობით ყ˜თა | აღუთქვეს თავისა მათისა შეწირვა ვ˜ე უკანასკნელ სისხლთა წვეთადმდე: მხოლოდ სამ ასი ოდენ კ˜ცი ახლდენ მეფის ძესა, რ˜ნიცა გულს-მოდგინედ გ˜ნემზადნეს ბრძოლად, და მიამრთეს მტერთა მ˜რთ: ადგილნი იგი იყვნეს მთიანნი, ტყიანნი, და კლდიერნი: წინარე რაოდენითამე კაცითა, გასაჩხრეკლად ლეკის ჯარისა წარავლინა მატნელი ოანეზა, რაოდენითამე მატნელითა კაცითა: ესე ოანეზა იყო რჩეული ერთი გულოვანთაგანი. ხოლო სამ ასნი ესე კაცნი მხედრობანი მეფის ძისანი, რ˜ნიცა იყვნეს პ˜დ ამალანი, თავადნი, აზნაურნი, და სხვანი მეფის ძისანი. მეორედ მატნელნი რჩეულნი გულოვანნი და მესამედ ახმეტელნი ჩინებულნი, მამაცნი: ხ˜ მხედარი | მძღვანი, შ˜დ მეფის ძისა, იყო მათ მხედობათა თავადი თიანეთისა, და ფშავისა, და ხევსურეთისა მოურავი ჩოლაყაშვილი დიმიტრი, ძე არაგვის გ˜ნმგებელისა ქაიხოსროსი. და ესე მოურავი დიმიტრი იყო დიდად სახელოვანი ვაჟი-კაცი, და გულოვანი (რ˜იცა, სიკეთისა მისისა-თჳს, იქმნა შემდგომად სიძე მეფისა): მ˜შნ სამ ასნი ესე კაცნი, მხედრობანი გ˜ნჰკარგა მეფის ძე-მან წესითა მით რ˜იცა მ˜შნ მუნ მყოფ-მ˜ნ ალექსის ძე-მ˜ნ მოსცა მეფის ძესა, კაცმან ბრძენ-მან, და ჶილოსოფოს-მ˜ნ მძღვარ-მან მეფის ძის დავითისა-მან: ოდეს იგი მივიდეს წესიერად მხედრობანი მეფი ძისანი მტერთა მ˜რთ, ადგილთა იწროთა, და ტყით გამო, და დაქვევითებულთა დაუწყეს სროლაჲ, და კნინღა განდრივნეს მტერთა სიმრავლე, რ˜ცა იყვნეს კაცნი ვიდრე ათ ას ორ ასნი: მ˜შნ ანასდად მოეახლნეს ადგილსა მას ათ ას შჳდ ასნი სხვანი მხედრობანი ლეკთანი, რ˜ნიცა მომავალნი სახლითა თჳსით მივიდოდეს განზრახჳთა მათითა, ქართლისა კერძო, რ˜ამცა მუნ ზედ-დასხმა უყონ სოფელსა ქართლისასა, და მუნით წარვიდენ თქვენითა და ნატყვენავითა აღვსილნი ახალ-ციხედ: ისინი მოიწინეს მახლობელ ბრძოლისა ამის და ესმათ რაჲ ჴმაჲ ბრძოლისა და სროლანი თოფთანი, დაუკჳრდათ, და მიეხათცა შიში გულსა მათსა, და განიზრახჳდეს ნუ უკუჱ აქა არიან მხედეობათა სიმრავლე| მეფისა, და არა უწყოდენ მ˜თ თუ რაჲ ქმნან:-
მ˜შნ იპყრეს ლეკთა მ˜თ მარცხენით კერძო გზაჲ ადგილისა მის სად უკვე ებრძოდა მეფის ძე ლეკთა: იხილა რა მოახლებაჲ ლეკთა მ˜თ მხედრობისა გ˜ნმსტრობ-მან? მატნელ-მ˜ნ იოანნეს, აუწყა ესე მეფისა ძესა მსწრაფლად: ხ˜ მეფის ძე-მან, ყოვლითურთ უშიშრად და აუჩქარებლად, გ˜ნყო მხედრობაჲ თჳსი, და ნახევარი მათგანნი მისცნა მხედართ-მძღვანსა მოურავსა დიმიტრის, და იდუმალ მტერთა, გამოაპარა იგინი უკანა: და ვ˜ა განაწესა მოძღვარ-მან მის-მან დავით ალწექსის ძე-მან, ესრეთ მთა-თა მათ და მომავალთა გზაჲ მათ ლეკთასა განჰყო, და გაფანტნა ტყეთა შინა, | მით რ˜, მომავალთა მათ მხედრობათა ლეკთასა ესრეთი სახე უჩვენოს, რ˜ლ ეგონოსთ მათ დიდი და ფ˜დი მხედრობა, და სახითა ამით მიეცესთ მათ დანრკოლება, რ˜ა ვერღა-რა იკადნიერონ მოშველებად ლეკთა მათ მ˜რთ, რ˜ლთაცა ებრძოდა მეფის ძე. და იქმნაცა ესრეთ: რ˜, ოდეს იგი მომავალთა მათ ლეკთა იხილეს რ˜ლ, წინარე გზისა მათისა რეცა აღსავსე არიან ყოველნი იგი გარემონი გორანი, ტყენი, და გზანი ქვევითათ მ˜რ მებრძოლთა, და ჰგონებდეს ვ˜დ ურიცხვნი არიან იგინი: ამას ზ˜ა შიშნეულ იქმნეს, და ვერღა-რა იკადნიერეს მოახლებად ადგილისა მის სადაცა მეფის ძე ბრძოდა ლეკთა, რ˜ამცა მწე ექმნენ მათ. და მ˜შნ იპყრეს მ˜თ სხვა|მხარი, და ესრეთ იწყენ მოგზაურობა თჳსი: ამას შ˜ა განამხნო მეფის ძე-მან მხედრობაჲ თჳსი: პ˜დ თჳთ მიუძღვა წინა, და მიიდევნა თ˜ა მამაცნი და გულოვანნი მისნი, ეკვეთა ლეკთა ატაკითა, და ძლეულ ჰყო ძლიერად ზ˜ა-დამსხმელ-მან მათ-მან, და აოტნა იგინი, და ივლტოდეს, და ესრეთ შჲშნეულ იქმნეს, რ˜ლ ყ˜ნივე ნატყვენავნი, და ტყვენი, და ანუ რაჲცა აქვნდათ მათ, ყნ˜ივე დაჰყარნეს მუნ, და ესრეთ ივლთოდეს შეძრწუნებულნი, რ˜ლ ლტოლვილნი ჰყრიდეს ურთიერთსა ფლატეთა ზედა მდინარისა ილტოსათა, რ˜ა ერთი მეორესა წინა-უსტრობდენმცა. და მოსწყდეს მათგანნი კაცი ვ˜ე ხუთასადმდე, რ˜ლთაცა სისხლ-მან | შეღება სრულიად მდინარე ილტოსა. და ესრეთ ივლტოდეს სირცხჳლეულნი, და ურთიერთარს, შიშისა-გან, ვერღა-რა რაჲსამე შეეწეოდეს, ა˜დ ვინცა მათგანი განერა ყნ˜ივე თჳთოეულსა მხარესა ივლტოდიან თჳს-თჳსად: ხ˜ მყისვე, შეუსვენებლად, მუნიდ-გან მოაქცია მეფის ძე-მან მებრძოლნი მხედრობანი თჳსნი, და შემოკრიბნა განყოფილიცა იგი თჳსნი ნახევარნი მხედრობანი და ეკვეთა მიმავალთა იწროთა გზათა შ˜ა სხვათა მათ ახლად მომავალთა ლეკთა ჭინჭარისა გზასა შ˜ა, და მყისვე აოტნა იგინი, და მრ˜ვალნი მ˜თგნნი მოსწყვიდეს და შეიპყრნეს. და სხვათა დაჰყარნეს ტჳირთნი მ˜თნი, და ეგრეთ სირცხჳლეულნი უკუნ-იქცეს, და ივლტოდეს თჳსთავე სამყოფთა შ˜ა | სადითგანვე წარმოსრულ იყვნეს იგინი: და საკჳრველი ესე არს რ˜ლ ესრეთ ღ˜თნ დაიცვნა მხედრობანი მეფის ძისანი, რ˜ლ არცა ერთი კაცი არა მოჰკვდომიეს მეფის ძესა. მხოლოდ ერთი შ˜ა-მსახური თჳსი დაეჭრა მცირედ. და რაოდენნიმე ახმეტელთა და მატნელთა მებრძოლთაგანნი, და მათგანნიცა არა მრავალნი. ხ˜? მტერთა ორთავე მათგანნი დაიჴოცნეს, და შეპრობილ იქმნეს შჳდ ას ზედ უმეტესნი კ˜ცნი: ხ˜ მოკლულთა მათ დაკვეთილნი ცხჳრნი წარგზავნნა მეფის ძე-მან პაპასა თჳსსა, მეფესა ირაკლის თ˜ა, ტფილისს, ძვისამებრ ჩვეულებისა საქართველოჲსა მხედრობათასა.| რ˜ლისა-თჳს განიხარა მეფემან, და ანიჭნა ძის ძესა თჳსსა, და მხედრობათა თჳსთა ღირსნი ჯილდონი:-
ე. მესამე მხედრობა ლეკთა ზედა :-
მასვე წელსა, გიორგობის-თჳს 25-სა (რ˜ლ არს ნოემბერი), ბრძანებითა პაპისა თჳსისა, მეფისა ირაკლისათა, მხედრობითა ჴიზიყელთათა (1) განვიდა გაღმართ ალაზნის მდინარისა (2), დღესა სამშაფათსა, და ზ˜ა-დაესხა ლეკთა ჭარელთა, და გარემოთა ადგილთა მისთა, ვინაჲდ-გან იგინი ოდესმე წინა-აღმდეგად იქცეოდეს, | ავაზაკობდეს, და ქურდობდეს მამულთა შ˜ა სანაპიროთა ჴიზიყისათა: მივიდა მათ ზ˜ა მეფის ძე დავით, და სოფელნი ფადრისა გარემოთა მისთა, და ბაიამათლუ და გარემოთა მათ ადგილთა მსახლობელნი ლეკნი და ავაზაკნი, რომელნიცა ადრიდგანვე სახლობენ მუნ, დაშთომილნი თათართა და თურქთა-გან, და ეგრეთვე სხვათა და სხვათა ადგილთა-გან ლტოლვილნი. იგინი სრულიად მოარბივნნა, და წარსტყვენნა ავაზაკთა მათ დაბანი და სოფელნი:
(1) ჴიზიყი, ანუ ქიზიყი, არს ერთი ჩინებულთა პროვინციათაგანი კახეთისა, რ˜ლსა შ˜ნა მოსახლე არიან უმეტეს ათი ათასთა სახლეულებათა მცხოვრებნი: ესენი არიან მხოლოდ ყმანი სამეფონი, არცა თავადთა, არცა ანაურთა არა რაჲმე აქვსთ ნაწილი ყმათა ანუ მამულისა ამათ შ˜ს: ესენი არიან სამხედროთა საქმეთა შ˜ა ქებულნი და გულოვანნი: სრულიად ქუეყანისა მის მხცორებნი არიან თანა-სწორნი. და, უკეთუ თავადთაგანი, ანუ აზნაურთა-გან, ანუ წარჩინებულთაპგან სირათა მივალს ვინმე მათ შ˜ს, და ნებავს მუნ მათ შორის დასახლებაჲ, ჯერ არს რ˜ა თ˜ა-სწორ მცხოვრებთა ჴიზიყისათა აღირიცხოს, და ესრეთ მიიღებს საზოგადოობა იგი მათი:-
(2) ალაზნის მდინარესა დიდი ივერა ეწოდების ძველითა სახელითა:-
წარმოიხვნეს ნატყვენავნი და ტყვენი მრავალნი, და მოიქცეს | მუნით გამ??ვად მდინარესა ალაზნისასა, და ესრეთ უკუნ-ქცევად ჴიზიყადვე: ხ˜ გამოსვლასა მას შინა მდინარისასა, სადაცა იყვნეს ფონნი (ე.ი. გამოსავალნი მდინარისანი), უკუ-კრნეს მტერთა ლეკთა, და გარემოსა მის ადგილისა კაცთა მეთოფართა ქვევითთა: მშ˜ნ განჰვნა მეფის ძე-მან დავით მხედრობანი თჳსნი სამად ნაწილად, რ˜ა ერთი ნაწილი მათი ვიდოდეს წინარე პირის-პირ მტერთა მათ რომელთაცა შეეკრნეს განსავალნი გზანი მდინარისანი: მეწინავეთა მათ უწინამძღვრა ზაალ, კუზიად ზედ-სახელ-დებული, რ˜იცა იყო ჩინებულთა-გან თავადთა კახეთისათა, ანდრონიკიანთა-გან გვარითა. და იყო | იგი მოურავი მარტყოფისა,. და ესე ზაალ იყო სახელოვანი, გულოვანი, და უწარჩინებულესად გამოცდილი სამხედროთა შ˜ა საქმეთა:–
მეორესა მწყობტსა უწინამძღვრა თავადი ანდრონიკა-შვილივე, მოურავი ჴიზიყისა, და მხედართმძღვანი ზაქარია. და ამა მწყობრსა შ˜ა იყვნეს ს˜დ სამძიმნი ნივთნი, ნატყვენავნი, და ტყვენი:–
ხ˜ მესამესა მწყობრსა შ˜ა თჳთ მეფის ძე დადგრა, და ჰყუს თჳს თ˜ა კ˜ცნი რჩეულნი, და ჴიზიყელთა მ˜თ შ˜ს რ˜ნიცა მეფის ძესა თ˜ა განუშორებელად ომყოფებოდეს. იყვნეს კაცნი ფ˜დ გამოცდილნი ბრძოლათა | შ˜ა, ჯალია, პოპია-შჳლი იოანე, და პატარკაცი ასისთავი, და სხვანი გამოცდილნი და მმ˜ცნი კ˜ცნი:-
ხ˜ ლეკთაცა განეყვნეს უწინარესვე მხედრობანი თჳსნი სამად ნაწილად: ერთი ნაწილი მხედრობისა მათისა წარეგზავნათ, სამი ათ-ას ზედ უმეტესნი, კაცნი რჩეულნი, რ˜ნიცა შრს ზემრე მის ადგილისა განსრულ იყვნეს მდინარესა შ˜ა ალაზნისასა, და შეეკრათ მათ გზანი გორათა მათ შორის განსავალთა, რნ˜იცა ალაზნის მდინარის პირსა აქვნ ზევით და ქვევით, შედევნებული შორად, რ˜ლსაცა უწოდებენ ყაშებად, ჭარით-გან, ანუ გარემოთა-გან ადგილთასა სადაცა სახლობენ ლეკნი და ენისლელნი: ოდესცა წარმავალსა ჴიზიყისა კერძოსა, ჯერ არს რ˜ა | პ˜დ გამოვიდეს ალაზნის მდინარესა. და ოდეს გამოვალს მდინარესა, მყისვე მთანი და გორანი არიან ყაშებად სახელ-დებულნი. ჯერ არს რ˜ა განვლოს გორათა მათ შ˜ს გზათა იწროთა და მთიერთა: გორანი იგი შეუკრნეს მათ ზემორე ჴსენებულთა ლეკთა მხედრობა-მან:–
მეორე-მან ნაწილ-მან ლეკთა მხედრობისა-მან შეუკრნეს გამოსავალნი ალაზნისა მდინარისანი. და ესენი იყვნეს კაცნი ორი ათასი ქვევითნი მეთოფარნი:–
ხ˜ მესამე-მან ნაწილ-მან მხედრობისა-მან დევნა უყვნეს მეფის ძესა, კ˜ცთა ვ˜ემე ოთხი ათ-ასთა: და მოეახლნეს რა მხედორბასა მეფის ძისასა, აღუძახნა ძ˜ლრ˜დ მეფის ძე-მან | მხედრობასა თჳსსა, და ეკვეთა ფიცხელად. და სძლო მათ შეწევნითა ღ˜ისათა, და აოტნა იგინი. და მრავალნი მათგანნი მოსწყიდნეს, და ეგრეთ სირცხვილეულნი ლეკნი უკუნ-აქცინეს: მაშინ მეფის ძე-მან დაუტევნა მხედრობანი იგი თჳსნი საშვალ მხედრობისა, სადაცა აქვნდათ ნატყვენავნი, ტყვენი, და სიმძიმონი. და საშვალი იგი შესვენებული მხედრობა დაადგინა უკანა, და უჩინა მათ მოურავი ჴიზიყისა, ზაქარია თავადი ანდრონიკეს შჳლი მხედართ მძღვანი. რ˜ა, თუ სადამე მხედრობა-მან ლეკთა-მან ჰყუენ უკანით ზედა-დასხმაჲ, არა უტევნეს ამან. და თჳთ, დაუყონებლად, წარვიდა | მხედრობისა მ˜რთ მეწინავეთა. და რა-ჟამს მიიწია პირსა ალაზნისასა, ქვევითნი და ზარბაზანნი დაადგინნა პირსა ზ˜ა მდინარისასა. და თჳთ, რჩეულითა მხედებითა, წარვიდა მოშორვებით მისსა, ქვემო კერძო ადგილსა მის სადაცა განსავალი მდინარისა აქვნდათ შეკრული ლეკთა. განეშორა მას, და მუნ განიყვანნა ცხენოსანნი თჳსნი, ცურვითა ცხენთათა მხინარესა: მაშინ იწყეს ნაპირსა ზ˜ა მდინარისასა მდგომთა მხედრობათა მეფის ძისათა ტყორცად ზარბაზანთა. და აჰა მყისვე ზ˜ა-დასხმა უყო მეფის ძე-მან, მარჯვენით კერძო, და განსდევნნა იგინი ადგილითა მათ-გან. რ˜ნიცა ივლტოდეს ჭალათა შ˜ა, და ტყეთა ალზნისათა: მაშინ განიყვანნა მხედრობანი | თჳსნი, და დაადგინნა სიმაგრეთა შ˜ა ქვევითნი, მდინარესა განსავალთა, და ესრეთ მოუწოდა ყ˜თავე მათ უკანით დაშთომილთა თჳსთა მხედრობათა, და განიყვანნა მდინარესა შ˜ა, სრულებით დაუვნებელად:
მაშინ აღიყვანნა მეწინავენი მხედრობანი თჳსნი მეფის ძე-მან, და სადაცა აქვნდათ მტერთა გზანი შეკრულნი გორათა და აღსავალთა ყაშებისათა, მიუხდა, და ძლიერად დაესხა ფადრელთა, მუღანლოელთა, და სხვათა მათ კაცთა მის ადგილისათა, და სძლო მათ, და იოტნა იგინი სრულიად, და მრ˜ვალნი მთ˜განნი მოსწყჳტნეს, და სხ˜ნი ივლტოდეს. და ესრეთ ძლევა-შემოსილ-მან მეფის ძე-მან | განუსხნა გზაჲ მხედრობასა თჳსსა:-
მაშინ განჰყვნა მხედრობანი თჳსი ორად ნაწილად. ნახევარი წარავლინა წინა, რ˜ლთა შ˜ს იყვნეს სამძიმონი ნივთნი, და ნატყვენავნი, და შეპყრობილნი ბრძოლასა შ˜ა, და სამკჳდრებელთა ლეკთასა. და ნახევარი რჩეულნი მხედრობანი დაუტევნა თჳს-თ˜ა: ხ˜ კ˜დცა შეკრბა მხ˜დრობა ლეკთა უმრავლეს პლისა, და დევნა უყვეს მეფის ძესა ყ˜თა გარემო მის ადგილსა ერთა: მ˜შნ გამოუბრეუნდა მათ მეფის ძე დავით ძლიერად მხედრობითა თჳსითა, და ძლიერად შებმა უყო მათ, თუმცა მტერნი იგი უმრავლეს იყვენეს. გარნა, შეწევნითა ღ˜ისათა, და | სიმხნითა მეფის ძისათა იძლივნეს მტერნი, და უკუნ-იქცეს, და მრავალნი მათგანნი მოსწყჳტნეს მხედრობათა მისთა, და ესრეთ მიიქცეს მტერნი სირცხვილეულნი. ხ˜ მეფის ძე მოიქცა ქიზიყადვე, მშჳდობით, ყ˜ითა მხედრობითა, სახელოვანი: ხ˜ იხილეს რა ძლ˜რებაჲ ესე მეფის ძისა ჭარელთა, და გარემოთა მათ ადგილთა ძირსა მის კავკასიისათა მოსახლეთა ლეკთა, შიშნეულ იქმნეს ფ˜დ, და მივიდეს მეფისა მ˜რთ ირაკლისა, და ევედრენს, წ˜რსრ˜ულთა დროთა შინა რაჲცა აქვნდათ შეხოდება, მიტევებასა მისსა. და შ˜დ მისსა იყვნეს ყ˜ითურთ განკრძალულნი მორჩილებასა ქვეშე მეფისასა:-
People with no morals often considered themselves more free, but mostly they lacked the ability to feel or love - Charlez Bukowski
მეფის ძეს დავითს, დავითიან-ბაგრატოვანსა, მამულსა შ˜ა თჳსსა სადაცა შეემთხვევიეს ბრძოლანი პირ
