В Армении завершена реставрация Одзунского храма
01.12.2014 11:25
Реставрационные работы в церкви Пресвятой Богородицы VI века села Одзун в Лорийском регионе на севере Армении успешно завершены. Компания-исполнитель «ЛевГук» укрепила строение методом внутреннего усиления, ограничив вмешательство во внешний облик косметическими правками — очисткой стен и заменой потерявшего свойства известкового раствора, сообщает корреспондент ИА REGNUM.
«Мы скорее занимались „лечением“ древнего храма, чем ремонтом. Старались минимально вмешиваться в конструкцию, чтобы сохранить его архитектурную и историческую ценность», — говорит исполнительный директор «ЛевГук» Левик Гукасян, в активе которого восстановление более 20 древних армянских церквей и храмовых комплексов.
Одзунской церкви, простоявшей 15 веков, угрожали трещины и корни растений, проросших на кровле и стенах в условиях влажного климата Лори. На многих участках известковый раствор был полностью размыт. Задержка реставрации грозила разрушением храма под внешним воздействием, вероятность которого в сейсмоопасном регионе очень высока.
По словам Гукасяна, в разработке оригинальных методов внутреннего усиления участвовали лучшие армянские инженеры и специалисты Миланского политехнического института (Италия). В ходе работ применены прочные стекловолоконные тросы и ткани, с помощью которых укреплены купол и стены. Чтобы избежать разрушительного воздействия коррозии реставраторы заменили прежние железные соединения высокоэффективными европейскими клеями.
При проведении подготовительных работ были обнаружены фрагменты орнамента и образцы черепицы VI века, предметы старинного быта. Кроме того, под кровлей купола сохранилась винная бутылка с запиской о результатах ремонта, проведенного в 1889 году на средства братьев Абовянов. Документ передан в Институт древних рукописей «Матенадаран» для восстановления и изучения.
Левик Гукасян подчеркнул, что взаимодействие исполнителей с заказчиком — выходцем из Лорийского региона, московским предпринимателем Мовсесом Дзаваряном, выделившим средства на восстановление храма, было очень конструктивным и доверительным.
«Подобной реставрации по масштабу и техническим решениям в Армении еще не было. Удалось спасти и сохранить для потомков шедевр историко-архитектурного наследства. Мы признательны компании „ЛевГук“, которая успешно выполнила весь комплекс восстановительных работ. После утверждения дополнительного проекта эта компания обустроит водоотводы во внешних галереях храма, и тогда нашу миссию можно будет считать завершенной. Надеемся, что отреставрированная жемчужина Одзуна простоит еще много веков», — сказал координатор программы «Возрождение Одзуна» Армен Давтян.
Отметим, что ИА REGNUM в рамках цикла «Покинутая Армения» поднимал вопрос о состоянии древних и средневековых памятников, терпящих бедствие на территории Армении. «Покинутая Армения» за это время обрела десятки тысяч постоянных читателей. Среди них — уроженец армянского села Одзун, ныне московский бизнесмен Мовсес Дзаварян, который создал фонд, призванный заняться поиском средств для возрождения армянских святынь.
მოკლედ სომხურია ეგ მონასტერიო და სომხურობის დასამტკიცებლად კლასიკური სომხური ტრიუკი ჩაატარესпод кровлей купола сохранилась винная бутылка с запиской о результатах ремонта, проведенного в 1889 году на средства братьев Абовянов. Документ передан в Институт древних рукописей «Матенадаран» для восстановления и изучения.
მონასტრის კრიშაში 1889 წლის ბოთლი ვიპოვეთ და იქ წერია რომაო სომხურია ეგ მონასტერიო
ამ დროს ყველა ქართულ ფრესკას და წარწერას რათქმაუნდა წაშლიდნენ მარა ვინაა პატრონი? სდუმს საპატრიარქო სდუმს საზოგადოება.....ჩვენ მამაოს,ორი წლის წინ მამა ტარიელს ლესელიძეზე ჯვარის მამის და იქვე ეზოში სომხებთან სადაო ეკლესიის გარე აგჰრადაზე ერთი ჯვარის ჩასმის გულისთვის მონასტერი დაატოვებინეს სომხებმა და სხვაგან გადაიყვანა საპატრიარქომ აქაოდა სომხები გვაწვებიანო....ბიძინა მალიმალ ჯიბეზე ხელს იკრავს ხოლმე ტბილისში ეგრეთწოდებული სომხური ეკლესიები გაარემონტეთო და ლორეს ქართული ეკლესია მონასტრები ვის ახსოვს....პი.სი ვიცი თემა ჩაიძირება ფორუმის სომხოფილობიდან გამომდინარე მარა მე ჩემი სათქმელი მაინც ვთქვი .
რა მდგომარეობაშია სომხეთში არსებული ქართული ძეგლები?
ჟურნალისტი: თეონა ნოზაძე
დღევანდელი სომხეთის ტერიტორიაზე არსებული ქართული ხუროთმოძღვრული ძეგლების მდგომარეობის, ამ მემკვიდრეობის დაცვისა და ქართველების მხრიდან მათი მონახულების მნიშვნელობაზე გვესაუბრება თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი, გეოგრაფი გიორგი დვალაშვილი:
“დღეს სომხეთში არსებულ ყველა ქართულ ძეგლთან მისვლა ადვილადაა შესაძლებელი. რამდენიმე წლის წინ კი ახტალის მონასტერთან გაგვიჭირდა მიღწევა, რადგან მიმდებარე ტერიტორიაზე ტაძრის არსებობის არანაირი მინიშნება არ იყო, დასახლებულ პუნქტში კი ისეთ დროს მივედით, ვერავინ ვნახეთ.
როცა ახტალის ტაძარში მოხვდები, ფიქრობ, დავა იმაზე, რომ არის თუ არა ის ქართულ ძეგლი, უსაფუძვლოა. ამას მოწმობს ქართული საფლავები, უზარმაზარი და უნიკალური ხატწერა. შეიძლება ითქვას, ახტალის სამონასტრო კომპლექსი, რომელსაც დღეს გუმბათი აღარ აქვს, თავისი ფრესკებით ერთ-ერთი უდიდესი ქართული ტაძარია, რაც შეიძლება ვიზიტორმა ნახოს ისტორიულ ლორეში. საუკუნის განმავლობაში ამ ფრესკებმა ჩვენამდე მოაღწია და კარგადაა შემონახული. კედლებზე შემორჩენილია ქართული წარწერებიც… ამასთან, სომხური ძეგლები ასეთი მდიდარი ფრესკებითაც არ გამოირჩევა…
ბოლო დროს ახტალის ტაძარში სომხური ეკლესია წირვა-ლოცვას ატარებს. ტაძარი სომხური სტილითაა მოწყობილი. აქ 2011 წლიდან დაიდგა სკამები, მანამდე შიდა ინტერიერი ცარიელი გახლდათ. სომხები ღვთისმსახურებას სხვა ქართულ ტაძრებში – ახპატში, სანაინში, ქობაირშიც ატარებენ, მაგრამ იქ წირვა აღესრულება არა მთავარ ტაძარში, არამედ მოგვიანებით მიშენებულ ნაგებობებში.”
რომელ ენებზე გვხვდება საინფორმაციო დაფები სომხეთში არსებულ ქართულ ტაძრებზე?
საინფორმაციო დაფა გვხვდება იმ ორ ძეგლზე, რომელიც იუნესკოს ნუსხაშია შეტანილი. ესენია: ახპატი და სანაინი; ასევე, ახტალის ტაძრის ეზოს შესასვლელთან. ახტალაში საინფორმაციო წარწერა 6 ენაზეა შესრულებული: სომხურად, რუსულად, ინგლისურად, ფრანგულად, ესპანურად, იტალიურად. ტექსტი ბრაილის შრიფტითაცაა დაბეჭდილი. საწყენია, რომ საქართველოს საზღვრიდან, სომხეთში 15 კილომეტრში მდებარე ქართულ ძეგლზე ქართული წარწერა არ არის მაშინ, როცა სხვა სახელმწიფოთა ენაზე ვხვდებით ინფორმაციას და არც მათ წარწერებშია ნახსენები რაიმე ქართულ კვალზე. საინფორმაციო დაფა მხოლოდ სამენოვანი რომ იყოს, შეიძლება ჩვენი უკმაყოფილებაც არ გამოგვეთქვა, მაგრამ დღეს ამ ფაქტზე რეაგირებაა საჭირო.
2011 წლამდე ამ ტაძრებთან ზოგადი ინფორმაცია მხოლოდ სომხურ ენაზე და რამდენიმეგან რუსულადაც იყო შესრულებული. ანუ მრავალენოვანი წარწერები დაახლოებით 1 წელია, რაც გაჩნდა.
როგორია ამ ტაძრების დღევანდელი მდგომარეობა?
მე-10, მე-11 საუკუნის ძეგლები – ახპატი, ოძუნი გარკვეული პერიოდის შემდეგ გადაკეთებულია, გუმბათიც შეცვლილია. ტაძრის ძველ სურათებსაც რომ შეადარო დღევანდელი მდგომარეობა, განსხვავებას ადვილად შეამჩნევ.
უნიკალური გარემოა ქობაირის ტაძართან. საკურთხეველი რამდენიმე წლის წინ გადახურეს, რისი დამსახურებითაც აქ არსებული დიდებული ფრესკები გადარჩენილია.
ახპატში, სანაინში, ქობაირში, ოძუნსა და სხვა ძეგლებში – იქ, სადაც კედლებზე ქართული წარწერები ჩანს და ფრესკის ფრაგმენტები იკითხება, იმას მეტყველებს, რომ ეს ტაძრები ქართულია. ეს კვალი არც ერთ შემთხვევაში არ უნდა წაიშალოს.
საერთო მდგომარეობით, ყველა ტაძარი მეტ-ნაკლებად კარგ მდგომარეობაშია. ქართული ძეგლები ბუნებრივი პროცესებით არ ზიანდება, მაგრამ ხელოვნურად იქ ვინ რას აზიანებს, ამის განსაზღვრა ძნელია.
რამდენად ხშირად ჩადიან ქართველები სომხეთში ამ ტაძრების მოსალოცად?
ბოლო 3 წელია ამ რეგიონში ვიზიტებმა მოიმატა. დღეს ცოტამ თუ იცის, რომ საქართველოს საზღვრიდან ძალიან ახლოს, 15-30 კილომეტრში მდებარეობს ქართული წარმომავლობის ახტალისა და ალავერდის ტაძრები. ამ ძეგლების ხსენებისას უმრავლესობას საქართველოში, გურჯაანთან არსებული ახტალა და ახმეტის მუნიციპალიტეტში მდებარე ტაძარი – ალავერდი აქვს მხედველობაში.
ამ რეგიონში გადაადგილების ნებისმიერ მსურველს შეუძლია ყოველგვარი შეზღუდვების გარეშე მოილოცოს ეს ტაძრები.
საქართველო-სომხეთის სადახლოს საზღვარი ერთ-ერთი კარგად გადასაადგილებელი საკონტროლო პუნქტია საქართველოში. სომხეთში შესვლა რამდენიმე წუთიან პროცედურასთანაა დაკავშირებული. არც ერთ ძეგლთან ზედმეტს არავინ არაფერს გეკითხება.
ერთ დღეში შეგიძლია ნახო ყველა ძირითადი ძეგლი ნებისმიერ სეზონზე, წვიმისა და თოვლის მიუხედავად. ეს ყოველივე არც დიდ ხარჯებთანაა დაკავშირებული.
თბილისიდან პირველი ქართული ძეგლი სომხეთში 85 კილომეტრში მდებარეობს. მთლიანად ყველა ტაძარი რომ ნახო, ჯამურად მხოლოდ 300 კმ-ის გავლაა საჭირო. ეს იმას ნიშნავს, რომ ბორჯომში ჩასვლა-ჩამოსვლა, ან თუნდაც გურჯაანის გავლით თელავში ჩასვლა უფრო შორია, ვიდრე ამ ტერიტორიაზე 6-7 ქართული წარმომავლობის ტაძრისა თუ სხვა პატარა ბაზილიკური ეკლესიის მონახულება.
რეგიონში ჩასულებს ადგილობრივებიც კარგად გვხვდებიან. მართალია, იქ ქართველები აღარ ცხოვრობენ, მაგრამ ზოგმა ქართულად საუბარი იცის. აღნიშნეს, რომ ჯერ კიდევ კომუნისტების პერიოდში, ახტალის ტაძარში ქართველები სექტემბრის თვეში, ღვთისმშობლობას ღამისთევით ჩადიოდნენ და დღესასწაულს აღნიშნავდნენ. ამასთან, ჩვენი ჩასვლა მათთვისაც დადებითი ფაქტია, რადგან გარკვეული შემოსავლის წყარო გაუჩნდათ. ტაძრების სიახლოვეს გაიხსნა არაერთი სწრაფი კვების ობიექტი. ალავერდში ერთ-ერთ კაფეში სომხურ სამზარეულოსთან ერთად ქართული, იმერული და აჭარული ხაჭაპურიც კი შეგხვდებათ. ამასთანავე, შეგიძლიათ ქართული ფულით ისარგებლოთ.
თუ სომხეთშიც ხშირად ჩავლენ ქართველები, იქნებ სხვა ენობრივ წარწერებთან ერთად ქართული წარწერებიც გაჩნდეს. ვფიქრობ, ამ რეგიონზე მეტი უნდა იწერებოდეს. ინფორმაციის მიღების შემდეგ ადამიანებს ამ ძეგლების მონახულების სურვილიც გაუჩნდებათ.
ტაშირი — ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარე შუა საუკუნეების აღმოსავლეთ საქართველოში, ქვემო ქართლის განაპირა ოლქი (ახლანდელი სომხეთის სტეფანავანისა და კალინინის რაიონების ტერიტორია). მოიცავდა მდინარე დებედის მარცხენა შენაკადის — ტაშირიწყლის (ახლანდელი სახელწოდება კამენკა) ხეობას. შემოსაზღვრული იყო ლოქის, ლელვარის, ყარაღაჯის და ბამბაკის მთებით. ცენტრი ოძუნი (შემორჩენილია VIII საუკუნის ცენტრალურგუმბათიანი ტაძარი). წყაროებში პირველად მოხსენიებულია I საუკუნეში (პლინიუს უფროსი). ამ დროს ტაშირი თრიალეთთან ერთად ქართლის სამეფოს შემადგენლობაში შედიოდა. მომდევნო საუკუნეებშიც სომხეთის სახელმწიფოს მოსაზღვრე ტაშირი სამთავრო ქართლის შემადგენლობაში იყო. პერიოდულად იგი საცილობელი ტერიტორია ხდებოდა. ტაშირზე გადიოდა სავაჭრო-საქარავნო გზები ჯავახეთის ახალქალაქისა და აბოცისაკენ (ყარაღაჯის მთის გადაკვეთით), აგრეთვე სომხეთის ქალაქებისაკენ (ბეზობდალის მთებით). X საუკუნის დასასრულსა და XI საუკუნის დასაწყისში ტაშირი ახალწარმოქმნილი ტაშირ-ძორაგეტის სამეფოს იურისდიქციაში მოექცა. 1118 წლიდან კვლავ საქართველოს ტერიტორიის ნაწილი — ამირსპასალარის კუთვნილი მიწა გახდა. 1122 წელს შემოუერთდა საქართველოს და სამართავად გადაეცა ჯერ ორბელებს, შემდეგ - მხარგრძელებს. საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის დროს, 1918 წელს ეს მხარე საქართველოს შემადგენლობაში შედიოდა. X-XIII საუკუნეებში ტაშირს ეწოდებოდა აგრეთვე მის მეზობელ ოლქებსაც; XI საუკუნეში კი, ლორის ციხის აგების შემდეგ, ტაშირის ცენტრი ლორეში გადავიდა და მხარეც ხშირად ლორედ იწოდებოდა. გვიანდელი გეოდალური ხანის წყაროებში სახელწოდება „ტაშირი“ მხოლოდ პირვანდელი — ლოკალური შინაარსით იხმარება. ტაშირი ამჟამად სომხეთის ფარგლებშია მოქცეულია და ლორის ოლქში შედის.
This post has been edited by kardinali100 on 2 Dec 2014, 18:30 
საპატრიარქოს დუმილისა ფონზე ქართული მონასტრების, არმენიზირება გრძელდება...ამჯერად ოძუნი გადააკეთეს.
