http://intermedia.ge/%E1%83%A1%E1%83%A2%E1...83%90/87478/53/„როგორ სძულთ სომხებს თავისი ერი“, ან ცნობილი ადამიანების და თვით სომხების აზრი სომხებზე
დღეს, 7:35
სომხურ-გრიგორიანული ეკლესიის ეჩმიადინის სინოდის პროკურორის ა. ფრენლელის მიერ 1907 წელს რუსეთის იმპერიისთვის წარდგენილი ცნობიდან (პროკურორად ის 1892 წლიდან მუშაობდა)
„... ანგარება, ინტრიგა, ფიცის გატეხვა, ღალატი, მლიქვნელობა ამ ტომის მთავარ ეროვნულ მახასიათებელს წარმოადგენს..., იმდენად რამდენადაც ქალაქელ -სომეხს არ აქვს სამშობლო რითაც ის იამაყებდა, აქვს მხოლოდ მწარე შეგნება იმისა, რომ მისი ხალხი უკვე 1 300 წელია მონაა და ყველასთვის საძულველი პარაზიტია“.
„ძველთაგანვე ჩამოყალიბდა სომხებზე ცუდი წარმოდგენა, _ და ეს, რა თქმა უნდა საფუძველს მოკლებული არ არის, რადგან სხვაგვარად მთლიანად ხალხზე და ამასთანავე სხვადასხვა დროში ასეთი აზრი ვერ წარმოიქმნებოდა უმიზეზოდ. სწორედ სომხების მიდრეკილებაა იყვირონ ყველაფერზე. არ შეუშვებენ სხვის სახლში, ან გახსნიან მათ
რომელიმე მაქინაციას, ან გაასამართლებენ მათ ქურდბაცაცებს, _ ისინი არა მარტო თვითონ ატეხენ ხმაურს, სხვა ტომის ბრიყვ და კორუმპირებულ ადამიანებსაც კი აიძულებენ იყვირონ“.
სომხები სომხების შესახებ
სომხეთის ისტორიის მამა მოვსეს ხორენაცი (მოსე ხორენსკი) V საუკუნეში თავის თანამემამულეებზე ამბობდა:
„ -მე მინდა აღვნიშნო ჩემი ხალხის სასტიკი გული და ქედმაღლობა, ..
-ჭეშმარიტების შემცვლელი სიკეთის უარმყოფა, ...
-ხალხი შეუგნებელი და დანაშაულებრივი, ...
- რომლის სულსაც, არ სწამს ღმერთის!
- თქვენ ჩაიდინეთ პროვოცირება და თქვენამდე არ მოვიდა მონანიება
-თქვენ შეუკვეთეთ ხოცვა და უკანონობა და მოიძულეთ უფლის მოშიშნი
-ამიტომ მოგძებნით თქვენ მათი ბადე, ვინც თქვენ ვერ შეიცანით და ნადავლი, რასაც თქვენ მისდევდით, თქვენვე გაგხდით თავის ნადავლად, და იმავე ბადეში გაეხვევით...“
სომეხი ისტორიკოსი გევორგ ასლანი წიგნში „სომხეთი და სომხები“ 1914 წელს წერდა:
„სომხებს არ ჰქონდათ სახელმწიფოებრიობა. ისინი არ არიან შეკრულები სამშობლოს გრძნობით და პოლიტიკური კავშირებით. სომხური პატრიოტიზმი დაკავშირებულია მხოლოდ საცხოვრებელ ადგილთან.“ ქიმერული იდეა „დიდი სომხეთის“ შექმნაზე, რომელიც როგორც სახელმწიფო არასოდეს არსებობდა, - ნაციონალური კონცეფციაა, რაც მათ აერთიანებთ."
სომეხი ჟურნალისტი რ. აჩარიანი თავის წიგნში „სომხურ ენაში ნასესხები თურქული“ წერდა, რომ სომხურ ენაში 4 200-ზე მეტი თურქული სიტყვაა გამოყენებული.
ხ. აბოვიანი (XIX ს.) წერდა:
„... ჩვენს ენაში სიტყვების ნახევარი თურქულია, ან სპარსული“.
სომეხ პოეტს ეგიშ ჩარენცს ეკუთვნის სიტყვები:
„ჩვენ თვალთმაქცობა დედის საშვილოსნოშივე გვიჩნდება“.
რუსები სომხებზე
რუსი დიპლომატის, გენერალ მაევსკის მოგონებები. წიგნიდან „სომხების მიერ ჩადენილი მასობრივი მკვლელობები“
„სმენია ვინმეს რამე სომხების სახალხო გმირობაზე? სადაც ამოკვეთილია თავისუფლებისთვის ბრძოლების სახელწოდებები? არსად! იმიტომ, რომ „გმირი“ სომხები თავისი ხალხის ჯალათები უფრო იყვნენ, ვიდრე მაშველები“.
„ყარაბახის ისტორიული ფესვები ანტიკურ ეპოქაში მიდის. ის აზერბაიჯანის ერთ-ერთი ისტორიული პროვინციაა. ეს რეგიონი
აზერბაიჯანის მნიშვნელოვან პოლიტიკურ, კულტურულ და სულიერ ცენტრს წარმოადგენს... ყარაბაღის ყბადაღებული პრობლემა სომხების ფალსიფიცირებული იდეებით იქნა შექმნილი“.
ა. ს. პუშკინი: შენ ხარ მონა, შენ ხარ ლაჩარი, შენ ხარ სომეხი...
image
ა. ს. გრიბოედოვი 1819 წლის 11-13 სექტემბრის ანგარიშში
მაზარევიჩს წერს:
image
„რა ნაძირალა ხალხია ეს სომხები. არცერთი მადგანი არაფრად
მაგდებს, ამასთანავე ყოველთვის ყურში ჩაგჩურჩულებენ, რომ ჩვენ მათი მომავალი მფარველები ვართ. ისინი იმ სპარსელებთან გვღალატობენ, რომლებიც მზად არიან მათ გასათელად ...“
რუსი მკვლევარი ვ. ლ. ველიჩკო (მეცხრამეტე საუკუნის დასასრული, მეოცე საუკუნის დასაწყისი):
image„სომეხ ქალებს ყოველთვის ჰქონდათ კავშირი სხვა ხალხთან, ზოგჯერ თუნდაც ძალდატანებით. ირანელი ჯარისკაცები, თურქები, ქართველები და მთიელები, როგორც ჩანს არასოდეს ელოდნენ დიდი ხნის წინ ღირსება და პატიოსნება დაკარგულ სომეხი ქალებისგან წესიერებას და მაღალ ზნეობრიობას. სწორედ ამიტომ არის არეული სომხების ვენებში ამდენი სხვადასხვა სისხლი“.
„ჩვენ კიდევ არ ვსაუბრობთ სომხურ სახელმძღვანელოებზე,
რომლებმაც თავის თავზე აიღეს მსოფლიო მისია „გაანათლოს“ ყველა თავისი მეზობელი, სახელმძღვანელოებზე, რომლებშიც დაწერილია ამ უბედურ ქვეყანაზე -„ დიდ სომხეთზე“. საეკლესიო სკოლებში ვრცელდება დიდი სომხეთის რუკებიც კი, სადაც დედაქალაქად
ტიფლისია მითითებული, და რომლის საზღვრებიც თითქმის ვორონეჟამდეა“.
„სტუდენტი პატკანოვა, ბატონი მარრი პირობას იძლევა, რომ მაინც შეძლებს რამე გამოგლიჯოს ქართველებს სომხების სასარგებლოდ და დაამტკიცოს მისი სომხური წარმომავლობა. მისი აზრით, ცნობილი
ქართული პოემა „ვეფხისტყაოსანი“ ნასესხები ნაწარმოებია. ეს სჭირდებათ სომეხ პოლიტიკოსებს, იმდენად, რამდენადაც მისი არსებობის მანძილზე სომხებს არ გააჩნდათ არცერთი ძლიერი პოეტური ნაწარმოები, ასე ვთქვათ აყვავებული სახალხო კულტურის
დასამტკიცებლად. იური ვესელოვსკის და მისი მსგავსი ლიტერატორების ძალისხმევის მიუხედავად, რომლებიც ცდილობენ რუსული საზოგადოება დაარწმუნონ კარგი სომხური ლიტერატურის არსებობაში, ამ საქმეში ცარიელი ლაპარაკის იქით ვერ ახერხედენ
წასვლას. იმიტომ, რომ რაც არ უნდა ეცადო - რაც არ არის, არ არის“.
ისტორიკოსი ა. ანენსკი XIX საუკუნის დასასრულს წერდა:
image
„იმასთან დაკავშირებით, რომ არ შემორჩენილა არაფერი, რაც დაადასტურებდა უძველესი სომხეთის ყოფილ პოლიტიკურ სიძლიერეს და კულტურას, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ისინი არ ფლობდნენ არც ერთს და არც მეორეს. როგოც ჩანს ისინი ყოველთვის იყვნენ მცირერიცხოვანი და ველური ტომი. არასოდეს ფლობდნენ სრულ პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას. სწორედ ამასთან არის დაკავშირებული სომხების სამხატვრო ხელოვნების სიღარიბე. მეცნიერებაზე კი საერთოდ არაფერია სათქმელი. სომხებს თავისი
არსებობის მანძილზე არაფერი თვითმყოფადი არ შეუქმნიათ“.
მკვლევარი ვ. ელიხოვსკაია წერდა:
„მთელს მსოფლიოში მიმოფანტული სომხები იღებენ წესჩვეულებებს, სამოსს, იმ ხალხთა ტრადიციებს, ვისთანაც ცხოვრობენ. თურქეთში სომეხს ვერ გაარჩევ თურქისგან, სპარსეთში სომეხი -ტიპიური სპარსია“.
ცნობილთა აზრები
დიდმა ამირ თემურმა (თამერლანი) თქვა:
image
"ისტორია არ მაპატიებს ორ რამეს:
1) ის, რომ მე მსურდა სომხების, როგორც ეთნოსის განადგურება,
2) მეორე ის, რომ მე ეს არ გავაკეთე.
მართალია, სომხებს შორისაც არიან კარგები, მაგრამ მთლიანობაში საზიზღარი ხალხია. არასოდეს გეტყვიან თავის აზრს პირდაპირ, ამიტომაც გეჩვენება კულტურული, ხელსაყრელ შემთხვევაში კი ყელს გამოგჭრიან“.
ფრიდრიხ ენგელსი:
image
„სომეხი მონები და ხარჭები პირველი მოცეკვავე და მეძავეები იყვნენ ვინც კორინფეს ემსახურებოდა („აფროდიტას ხარჭები“) და ვინც ინდოეთის ტაძრებშიც კი იყვნენ“.
ალექსანდრე დიუმა (მამა), „მოგზაურობა კავკასიაში“:
image
„სომხები ყოველთვის ცხოვრობდნენ ისეთი მმართველების ძალაუფლების ქვეშ, რომლებიც სომხურ რელიგიაზე უკეთეს რელიგიას
ემსახურებოდნენ. შედეგად ისინი გადაიქცნენ ადამიანებად, რომლებიც მალავენ თავიანთ აზრს, გრძნობებს და მიზნებს, გადაიქცნენ თაღლითებად და მატყუარებად“.
ინგლისელი მოგზაური ვილსონი:
სომხები ხარბი, ანგარებიანი და არამზადები არიან, პატივს არ სცემენ არავის. ისინი ნებისმიერი წვრილმანის გაბუქებაში არიან დახელოვნებულები, უყვართ ინტრიგა.
პ. კერონ პანკრატოვი. ვანის წარწერები და მათი მნიშვნელობა წინა აზიის ისტტორიისთვის. СПб.1981, გვ. 36-37. მაგდა ნეიმანის წიგნიდან „სომხეთი“. СПб, 1899.
image
„სომხეთი, როგორც სახელმწიფო, არავითარ მნიშვნელოვან როლს არ თამაშობდა კაცობრიობის ისტორიაში, მისი სახელწოდება იყო
სომხების მიერ გავრცელებული გეოგრაფიული ტერმინი, ის იყო ადგილი, სადაც წყდებოდა ძლიერი სახელმწიფოების _ ასირიელების, მიდიელების, ირანელების, ბერძნების, მონღოლების, რუსების დავები...“
„თურქმენჩაის ხელშკრულების დადებისთანავე (1828 წლის 10 თებერვალი) პასკევიჩის ხელმძღვანელობით აზერბაიჯანში გადასახლებული იქნა 40 ათასი სომეხი ირანიდან და 90 ათასი სომეხი თურქეთიდან. საერთო ჯამში 1828 -1896 წლებში ირანიდან და თურქეთიდან გადასახლებული იყო ერთი მილიონ 200 ათას სომეხზე მეტი. აქედან 985 460 ადამიანი განთავსებული იქნა დასავლეთ აზერბაიჯანის მიწებზე _ ყარაბაღში და ელიზავეტპოლსკოის (განჯა)
გუბერნიაში. კეთილმოწყობის შემდეგ სომხებმა დაიწყეს აზერბაიჯანელი თურქების შევიწროება, მათვე აწარმოეს მასობრივი არეულობები და ძარცვები, ასევე დიდი რაოდენობით ადამიანების
ბარბაროსული განადგურება“.
ადამ მეცი, წარმოშობით შვეიცარიელი ებრაელი (მოსკოვი გამომცემლობა 1973 წ. გვ.144, შვეიცარელი
აღმოსავლეთმცოდნე ა.მეც, 1869 -1917 წ, ამ წიგნს წერდა 25 წელი ) აღწერდა რა ხალიფატის ისტორიას და კულტურას, წერდა:
„სომხები ყველაზე ცუდი მონები არიან თეთრკანიანებში ისევე, როგორც ზანგები შავკანიანებში. მათ აქვთ მახინჯი ფეხები, სირცხვილი არ გააჩნიათ, ძალიან გავრცელებულია ქურდობა... მათი ხასიათი და ენა უხეშია. თუ სომეხ მონას თუნდაც ერთი საათით დატოვებ საქმის გარეშე, მისი ხასითი მაშინვე ბოროტებისკენ უბიძგებს მას. ის კარგად მუშაობს ჯოხის და შიშის ქვეშ. თუ ხედავ, რომ ის ზარმაცობს, ეს მხოლოდ იმიტომ, რომ ასე სიამოვნებს და
არვითარ შემთხვევაში სისუსტის გამო. მაშინ საჭიროა ჯოხის აღება და ცემა და იაძულო აკეთოს ის, რაც გსურს“.
ქართველი მწერალი და მოაზროვნე ი. ჭავჭავაძე:
image
"თქვენო აღმატებულებავ, არ მისცეთ ნება სომხებს დასახლდნენ რუსეთის ცენტრალურ მიწებზე. ისინი ისეთი ტომიდან არიან, რომ იცხოვრებენ რა რამოდენიმე ათწლეული, მთელ მსოფლიოში დაიწყებენ ყვირილს, რომ ეს მიწა მათი მამების და ბაბუებისაა."
ქართველი მწერალი სერგი საჯაია:
image
„სომხები ლომები კი არა, მხოლოდ- ტურები არიან, რომლებიც ემსახურებიან უფრო ძლიერ ერებს“.
გერმანელი მოღვაწე და მეცნიერი კოლმერ ფინ დერ ჰოლცი, „ანატოლიის ესკიზები“
„ყველა, ვინც კი იცნობს ანატოლიის პროვინციებში მოსახლეობის ძირითად მასას, სწრაფად ეჩვევა პატივი სცეს და შეიყვაროს თურქები, სძულდეთ ბერძნები და ეზიზღებოდეთ სომხები. ადგილობრივი ანდაზა „ბერძენი მოატყუებს ორ ებრაელს, სომეხი კი - ორ ბერძენს“, ყველგან ამართლებს თავს. თუ სადმე ანატოლიაში თქვენ მოგატყუეს,
მაშინ დანამდვილებით შეიძლება ითქვას, რომ თქვენ შეხვდით სომხებს.
მე ყველანაირი წერილობითი მოლაპარაკების გარეშე მაქვს საქმეები თურქებთან, რადგან მხოლოდ მისი სიტყვაც კი საკმარისია. როდესაც საქმე მაქვს ბერძენთნ ან სხვასთან _ მე ვდებ წერილობით ხელშეკრულებას, რადგან მათთან სხვაგვარად საქმეს წარმოება არ შეიძლება. სომხებთან კი მე არ მაქვს წერილობით დადასტყრებული საქმეებიც კი, რადგან სომხების ინტრიგის და სიცრუისგან წერილობითი პირობებიც კი ვერ დაგიცავთ“.
ამერიკელი ისტორიკოსები ჟასტინ და კეოლინ მაკარტნები:
„სომხეთის თანამედროვრე ტერიტორია ეკუთვნით არა სომხებს, არამედ აზერბაიჯანელებს. სწორედ ესაა იმის მიზეზი, რომ
გეგრაფიული სახელწოდებების უმრავლესობა სომხეთის ტერიტორიაზე აზერბაიჯანელებს ეკუთვნით“.
P.S. miha hamodi
„როგორ სძულთ სომხებს თავისი ერი“, ან ცნობილი, ადამიანების და თვით სომხების აზრი სომხებზე
